Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1846

Geschiedenis van Antwerpen sedert de stichting der stad tot onze tijden, uitgegeven door de Rederijkkamer de Olijftak, bewerkt door F.H. Mertens en K.L. Torfs. Met Kaarten en Platen. II Deelen. Te Antwerpen, bij van Dieren en Comp. en verkrijgbaar te Amsterdam, bij J.D. Sijbrandi. 1845, 1846. In gr. 8vo. 933 bl.

De uitvoerige geschiedenis van bijzondere steden heeft dik-

[p. 337]

wijls een uitgebreider dan enkel plaatselijk belang. Wanneer die steden, door ligging, door aanzien, door handel, door staatkundige betrekkingen, eene groote rol hebben gespeeld, heeft hare historie doorgaans veel, wat tot de kennis van onderscheidene tijden en gebeurtenissen van niet weinig gewigt mag worden gerekend. Daarenboven geeft zulk eene geschiedenis als van zelve aanleiding, om meer in bijzonderheden te treden met betrekking tot de instellingen, de zeden en gewoonten, het geheele leven, gelijk deze in verschillende tijdperken bestonden, waardoor men het beeld van den tijd veel getrouwer vindt teruggegeven, dan dit in algemeenere geschiedboeken mogelijk is.

Het spreekt van zelf, dat in dergelijke beschrijvingen en geschiedenissen dikwijls veel zal voorkomen, wat voor den vreemdeling minder belangrijk is; dat men daarbij ligt gevaar loopt tot eene uitvoerigheid te vervallen, die te groote waarde hecht aan kleinigheden, en die hen, die niet onmiddellijk in betrekking staan tot de stad, wier geschiedenis en beschrijving wordt medegedeeld, menige bladzijde als overtollig doet beschouwen. Dat is eene klip, die bijna niet te vermijden is, en die ook in dit boek niet is vermeden.

Onder de steden, wier geschiedenis zulk eene behandeling ten volle verdient, behoort gewisselijk Antwerpen. De ligging dezer stad heeft haar reeds vroeg voor handel en verkeer belangrijk gemaakt; hare inwendige geschiedenis zoowel, als hare betrekking tot de algemeenere historie des lands, levert rijke stoffe en wetenswaardige zaken op, en wij juichen daarom van harte het plan van de Rederijkkamer de Olijftak toe, om zulk eene geschiedenis der stad uit te geven. Zij droeg dit werk op aan eene commissie, die met ijver aan het werk ging. ‘Honderde geschreven en gedrukte bescheiden werden met zorg opgezocht en geraedpleegd, menigvuldige oude handvesten werden verzameld en benuttigd, en eindelyk mogt men zich verheugen met eenen ryken voorraed van oorspronkelyke stukken en veelal weinig bekende daedzaken.’ In de bijlagen wordt een aantal van de belangrijkste dezer oorspronkelijke stukken medegedeeld, en daardoor is voor den geleerden onderzoeker het boek zeker niet minder interessant geworden; terwijl degene, die in dergelijke dingen geen' smaak vindt, ze kan laten liggen; zonder dat de zamenhang zijner lectuur wordt verbroken.

[p. 338]

Het plan van het werk wordt aldus medegedeeld. De geschiedenis van Antwerpen is in zes voorname tijdvakken verdeeld. ‘Het eerste tijdvak, beginnende met de duistere tyden, bevat het weinige, dat uit de elf eerste eeuwen, Antwerpen betreffende, ter onzer kennisse is gekomen, en eindigt met het uitsterven van den Ardennischen stam der Hertogen van Lothryk, omtrent het jaar 1100. Het tweede begint met de verheffing der Graven van Leuven tot het Hertogdom Braband (1106), en eindigt met de overdragt van Antwerpen aen lodewyk van male (1356). Het derde stelt ons Antwerpen voor onder de heerschappy der Graven van Vlaenderen en der Hertogen van Bourgondië (1356-1500). Het vierde beslaet de immer gedenkwaerdige XVIde eeuw, en de gebeurtenisvolle regeringen van Keizer karel V en Koning philips II (1500-1598). Het vyfde, beginnende met de regering van albertus en isabella (1598), vertoont ons Antwerpen onder de Spaensche regering, en eindigt met de Oostenryksche heerschappy in de Nederlanden (1792). Het zesde, eindelyk, bevat de geschiedenis onzer dagen, dat is te zeggen alles, wat er onder de Fransche, Hollandsche en Belgische regering gedenkwaerdigs is voorgevallen.’

In datgene, wat thans voor ons ligt, worden de beide eerste tijdvakken en het begin van het derde behandeld. Boven zeiden wij reeds, dat niet overal eene te groote uitvoerigheid was vermeden, ofschoon wij die tevens ligtelijk kunnen verontschuldigen. Zij komt vooral ook uit in het eerste tijdvak, dat de oudste, met fabelen en duisternis omhulde, geschiedenis bevat, en dat daardoor voor het algemeen minder belangrijk is. Dat daarin ook over de beteekenis van den naam Antwerpen uitvoerig wordt gehandeld, spreekt van zelf. Bekend is de fabel van den reus, die de schippers, welke den tol weigerden te betalen, de hand liet afhouwen en die in den stroom deed werpen; eene andere afleiding zocht den oorsprong van den naam in de woorden: Aen 't werf. Hier wordt met veel scherpzinnigheid eene derde verklaring verdedigd, volgens welke de naam afkomstig zou zijn van de Ganerben (dezulken, die zich tot eenen burgtvrede hadden verbonden). Dit woord, in Anerben, Anerven, Anverb verbasterd, zou de eigenlijke naamsbeteekenis aanduiden.

Wij kunnen natuurlijk den rijken inhoud dezer stukken

[p. 339]

niet volgen. In het tweede tijdvak vinden wij reeds de belangrijkste opgaven aangaande de oude stad en hare gebouwen en straten, en is vooral ook het vierde hoofdstuk, waarin over het Antwerpsche kapittel van O.L. Vrouwe wordt gehandeld, zeer gewigtig. Niet minder zijn dat de latere hoofdstukken van deze afdeeling, waarin een zeer duidelijk en belangwekkend verslag wordt gegeven van den geheelen inwendigen toestand der stad, van de burgers, hunne voorregten, hunne wetten, hunnen handel, markten, gilden, enz. waardoor ons het geheele leven in die middeleeuwen duidelijk en levendig wordt voorgesteld; terwijl ook voor de geschiedenis, kerkelijke en wereldlijke, veel belangrijks wordt medegedeeld.

Het werk is met talrijke platen, platte gronden en kaarten verrijkt, en geene moeite of kosten zijn blijkbaar gespaard, om het zoo volledig mogelijk te maken. Wij bevelen het daarom vooral ook aan de beminnaars van oudheid en geschiedenis gaarne aan, en hopen hen door deze aankondiging op dit werk opmerkzaam te hebben gemaakt.