Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1846

Aardrijkskundig Woordenboek der Nederlanden; bijeengebragt door A.J. van der Aa, onder medewerking van eenige Vaderlandsche Geleerden. Vde Deel, Lett. H. Vide Deel, Lett. I en K. Te Gorinchem, bij J. Noorduyn en Zoon. In gr. 8vo. 1708 bl. Bij Inteek. f 16-30. Buiten Inteek. f 21-70.

Sedert geruimen tijd konden wij geene aankondiging doen van den voortgang dezes belangrijken werks. Hoe meer nogtans daarvan het licht ziet, des te meer worden wij versterkt in onze overtuiging, dat deszelfs zamenstelling een werk is van ijzeren vlijt, taai geduld, velerlei kennis, en van het gedurig te boven komen van tallooze zwarigheden; maar dat het ook, eenmaal volledig zijnde, wel een van de uitvoerigste en kostbaarste, doch ook een van de bruikbaarste werken zal zijn, die in vele jaren hier te lande zijn uitgegeven. Het werk is wel sedert lang gunstig bekend, maar het kan toch zijn nut hebben, er van tijd tot tijd onze lezers opmerkzaam op te maken; misschien lokt zulks dezen of genen uit, om het zich alsnog aan te schaffen; welligt bevorderen wij de tijdige en naauwkeurige beantwoording der vragen, die door den ijverigen Verzamelaar of zijne medewerkers gedaan worden. En van dit laatste hangt de naauwkeurigheid en volledigheid voor geen gering gedeelte af. Aan het missen van juiste mededeelingen zal het dan ook wel zijn toe

[p. 287]

te schrijven, dat men op sommige plaatsen de bijzonderheden mist, die anders meestal worden opgegeven. Zoo zijn de wapens niet aangeduid op vele plaatsen, onder welke wij aanteekenden: Hodenpijl, Ysselmuiden, Yzendoorn, Ilpendam, Kantens, Katendrecht. Van Kampen-en-oud-Zoete-lingekerke noch Kampensnieuwland zijn de grootte of het getal huizen en inwoners opgegeven; het laatste ook niet van Kolderwolde. Doch dit zijn slechts kleine leemten; de volledigheid laat over het geheel niets te wenschen over. Zelfs zou men niet zonder eenigen grond de opmerking kunnen maken, dat de zucht, om niets onvermeld te laten, wel eens doet afdalen tot kleinigheden, of ook, als ware het eene bijzonderheid, doet aanteekenen hetgeen van zelf spreekt. Zoo wordt te IJsselstein berigt, dat de R.K. kerk een fraai gebouw is met een orgel en een altaar; te Herkingen, dat er de kerk van binnen eenen fraaijen predikstoel heeft; te 's Hertogenbosch, dat er de predikantsberoeping geschiedt uit een twaalf-, zes- en drietal; te Hien en Doodewaard, dat er in geval van vacature een naburig predikant als consulent fungeert. Hiertoe zou men ook kunnen brengen, dat te St. Jansga, te Koog aan de Zaan en te Kwadijk gezegd wordt, dat de kerk een steenen gebouw is; want het is genoeg, het tegendeel te vermelden, waar dit plaats heeft, gelijk van de Doopsgezinde kerk te Ilp. Te naauwkeurig zouden wij bijna zeggen, maar het moet zijn te uitvoerig voor het toch reeds zoo uitvoerige werk, zijn op vele plaatsen de geschiedkundige bijzonderheden. Het hoofddoel van het Woordenboek is aardrijkskundig: daartoe behoort nu ook wel ten deele de vermelding van geschiedkundige merkwaardigheden, maar, naar onze wijze van zien, alleen in zooverre dit dienen kan en moet, om aan te toonen, hoe de plaats of een gedeelte van dezelve (b.v. de voorname gebouwen) geworden zijn, wat ze zijn; het overige behoort tot de beschrijving niet, en moest daarom beknopter zijn aangestipt. Te Hulst b.v. beslaat dit gedeelte een vel druks.

Deze twee Deelen bevatten de letters H-K. Het heeft ons echter verwonderd de letters I en J, naar vroeger gebruik, dooreen te vinden. Dit is echter verkeerd, gelijk het verkeerd zou zijn, zulks met de U en V te doen. Het eene is een klinker, het andere een medeklinker. Overigens hebben wij slechts enkele kleine misstellingen onder het

[p. 288]

doorlezen aangeteekend; overal en van alle artikelen de volkomene juistheid te beoordeelen - zoo bekend is wel niemand met ons gansche vaderland tot in de kleinste bijzonderheden. Het voormalige klooster ten Hage is, meenen wij, tegenwoordig eene fabrijk. Te Harderwijk staat bij de voormalige Akademie vermeld, dat Prof. bouman er het Hoogleeraarsambt heeft bekleed; dit is onjuist; Z.H. Eerw. heeft er gestudeerd. Van het Haringvliet wordt gezegd, dat het een zeer goed vaarwater is, wordende dit zeegat verkozen boven die van Brielle en Brouwershaven, hetgeen aanleiding gegeven heeft tot het graven van het kanaal van Voorne. Blijkbaar verwart hier de Schrijver het Haringvliet met het op zijne plaats juist gestelde Goereesche gat, dat eerst boven Hellevoetsluis den naam van Haringvliet bekomt, en thans niet meer boven het laatste der andere zeegaten wordt verkozen. Op het artikel Heesterlust staat 3 u., moet zijn 1 u.N., en op Houtepoppen N., moet zijn Z. van de kantonshoofdplaats. De Hoflaan bij Rotterdam staat 10 min. W., lees O. van die stad. Dergelijke fouten zijn in een werk van dien omvang zoo goed als onvermijdelijk. Bij Helmond, als hoofdplaats van eenen kerkelijken ring, staat de gemeente Schijndel nog als eene afzonderlijke, dat zij sedert lang niet meer is. Te Hoogeloon, Hapert en Casteren wordt gesproken van twee korenmolens, van welke de eene door den wind en de andere door het water gedreven wordt; de laatste door den wind en door het water beide. Ook op het art. Casteren wordt deze fout gevonden. Te IJzendijke staat, dat de Hervormde gemeente 1100 zielen, waaronder 800 lidmaten, telt: het laatste getal is zeker fout; feuring heeft 1040 en 491. In het art. Nederlandsch Indië leest men, dat een pikol 15 Ned. ponden is. Het is immers 62½ N.P.? Van den toren van 's Heer Arentskerke heet het, dat die de hoogste van Zuidbeveland is, en van dien te Kappelle hetzelfde. Te Amsterdam wordt de Kolk vermeld; wij achten het goed, dat de Schrijver van den beginne aan zijne artikelen niet zoozeer vermenigvuldigd heeft, om de namen van wegen en straten op te nemen. Maar waarom nu de Kolk wel, de Keizersgracht niet? Wij vragen nog meer: waarom de Kolk te Amsterdam wel, te Rotterdam niet? De melding van eerstgenoemde had, om de consequentie, achtergebleven moeten zijn. Te Kralingen wordt melding gemaakt van eene buitenplaats, IJpenhof genoemd; op het

[p. 289]

woord zelf vonden wij haar niet. Men zal anders naauwelijks iets te vergeefs zoeken; Ref. althans deed het anders nergens. Ter laatstgenoemde plaatse (Kralingen) staat eene allerzonderlingste aanteekening - door welk lepidum caput medegedeeld? - dat men er voor een orgel in de nieuw gebouwde Hervormde kerk hoopt op een legaat!!

Bij het gebruiken en doorbladeren van dit werk heeft Ref. meermalen gedacht, dat een uitvoerige en naauwkeurige Atlas van ons Rijk tot hetzelve een belangrijk aanhangsel zou zijn, gelijk de bearbeiding van dit Woordenboek er meer dan eenige andere arbeid toe voorbereidt. Daarom wordt den Verzamelaar in bedenking gegeven, met der tijd zoodanig kaartwerk te vervaardigen. Dit kan uit den aard der zaak niet geschieden vóór de voltooijing van het geheel; maar hoe eerder men het plan vormt, des te meer gelegenheid heeft men, om voor de naauwkeurige uitvoering te zorgen.

Wij blijven deze echt vaderlandsche onderneming zeer aanbevelen.