Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1846

Claes Compaen, of Schetsen uit het Leven van een' Hotlandschen Zeeroover. Door J. Krabbendam, Az. II Deelen. Te Nieuwediep, bij C. Bakker. Bz. In gr. 8vo. 591 bl. f 6-:

De zeeroman, ofschoon in vertalingen van cooper, marryat en anderen onder onze landgenooten goeden opgang gemaakt hebbende, had, zoover wij weten, hier nog geene beoefenaars gevonden, hetgeen te meer bevreemding kan wekken, omdat er ook, blijkens de beste der genoemde overzettingen, geene taal is, waarin scheepstermen zich beter laten uitdrukken, dan de onze. De Heer krabbendam, niet onbekend door vroegere romantische schriften, hoewel die

[p. 102]

niet overal den toets van goeden smaak konden doorstaan, heeft zich opgewekt gevonden, om er eene proef van te nemen. Wij zouden onbillijk zijn, en ook niet naar waarheid getuigen, met te ontkennen, dat er wel wat goeds in is, maar moeten toch ook zeggen, dat de roman, in meer dan een opzigt, veel te wenschen overlaat.

De geschiedenis is dikwijls zeer onwaarschijnlijk. Inzonderheid is dit het geval met de lotgevallen van suze rodenwijck, wier zeereis, ontvoering te Salée, wedervinding in den Harem enz. wel niet dadelijk onmogelijk zijn, maar er toch vrij nabij aan komen. Wij zijn nu wel niet van het gevoelen, dat een roman zich niet boven het alledaagsche leven moet verheffen; maar evenmin, dat er eeniglijk toe zou behooren, eene menigte van de onwaarschijnlijkste voorvallen en situatiën aaneen te schaken. Ook de wijze, waarop klapmuts, (dergelijke smakelooze namen, waarin iets boertigs schijnt te moeten liggen, vindt men meer) na het afsnijden der boot, het leven behoudt, en de geschiedenis van den Kapudan-Pacha, zijn vrij ongelooflijk.

Een ander gebrek, want beide hangen te naauw zamen om het twee gebreken te noemen, achten wij te weinig vinding en smaak. De gevechten van den Zeeroover tegen andere schepen zijn elkander vrij gelijk; in de schildering van gedoode en gewonde matrozen, ontredderde dekken, doorschoten zeilen enz. na zulk eenen strijd, is bijna geene afwisseling, en de beschrijving van het weder aan want en dek opgeruimde schip is hier en daar bijna woordelijk dezelfde. Hiertoe behooren mede reeds in het begin de laffe bruiloftsverzen, en verder de onbeduidendste matrozengesprekken, die zich door niets kenmerken, dan door ruwheid en ongevoeligheid. Eene enkele maal moge zoo iets aangaan, maar de veelvuldige herhaling beleedigt het schoonheidsgevoel, dat zich niet bevredigd vindt bij de ruwe scherts en onbeschaafde taal van het uitschot der aarde. Dit was het, waardoor de vroegere zeeromans van sue zoozeer werden ontsierd, en dat hier wel niet in die mate wordt aangetroffen, maar toch te veel, om aanmerking te ontgaan. Ook is het boek armer in het gebruik van eigenaardige scheepsuitdrukkingen en namen, dan men van eenen Hollandschen Zeeroman zou verwachten.

De karakterschildering is mede niet meer dan tamelijk. Buiten kapitein diedenhoven en suze, die er nog half zijn

[p. 103]

bijgesleept, zijn er eigenlijk geene karakters, die belang inboezemen. Klapmuts is nog een der beste. Want aan zijnen hoofdpersoon heeft de Schrijver geen het minste romantische belang weten bij te zetten. Het is niets dan een ruwe, verachtelijke dronkaard, wien het geheel ontbreekt aan die zeemansrondheid en edelmoedigheid, waardoor hij, onder andere handen, ondanks zijn beroep, eene belangrijke personaadje in een' roman kon geworden zijn. Zoo hebben b.v. vroegere Schrijvers van roovergeschiedenissen, van rinaldini en anderen, aan het karakter van den hoofdpersoon eene kleur weten te geven, waardoor het enkel afschuwelijke wegviel. Maar reeds de ongelukkige keuze, om compaen op het titelvignet voor te stellen, dronken in zijne kajuit zittende, belooft daaromtrent niet veel goeds. En het slot is voor den hoofdpersoon zoo vernederend, dat wij er, ja, de regtvaardige vergelding in vinden van den zeeschuimer, achter wien een geheel leven ligt van roof en moord, maar tevens aesthetisch geheel onbevredigd blijven.

Dit zijn de voornaamste aanmerkingen, welke de waarheidsliefde ons gebiedt, op dezen roman te maken. Het ontbreekt den Schrijver niet geheel en al aan aanleg, maar hij mist eenen smaak, zuiver genoeg, om een boek te schrijven, dat tot zoogenoemde lektuur van smaak bestemd is. Zijn zedelijk doel laten wij onaangerand. Maar hij had ons wel anders kunnen doen zien, dat een mensch, oorspronkelijk goed, diep kan zinken, wanneer hij niet waakt over zijne driften; of laten wij zeggen, gelijk wij het meenen; in ons oog is een roman geene preek, aan welke zedelijke leering en toepassing niet mogen ontbreken. Men leest zulke boeken niet, om zedekundige waarheden verduidelijkt of verzinnelijkt te zien, maar om, ter verpoozing van ernstiger arbeid, aangenaam bezig gehouden te worden. En daarom is het zedelijk doel niet het voorname vereischte, (dat het boek daarom niet onzedelijk mag zijn, spreekt van zelf en is geheel iets anders) maar wel het aesthetische. Wij wenschten wel, dat onze romanschrijvers dit wat meer in het oog hielden; want men meent zich al wonder wel te hebben uitgesloofd, en op de gunstigste beoordeeling aanspraak te hebben, wanneer men in een voorberigt de eene of andere zedekundige waarheid als hoofdindruk van het boek kan vermelden, al slaat men op elke bladzijde den goe den smaak, die hier hoofdzaak is, in het aangezigt. Dat heeft er veel van, alsof een schil-

[p. 104]

der het tentoonstellen van de ellendigste knoeijerijen daarmede verontschuldigde, dat zijne stukken geene zedelooze tooneelen uit het leven van Heidensche Goden en Godinnen, maar Bijbelsche personen en geschiedenissen voorstellen.