Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1846

Iets over de geschiedenis en de waarde der Schedelleer. Eene Voorlezing, gehouden voor eenen kring (van) beschaafde toehoorders, door L. Choulant, Hoogleeraar te Dresden. Uit het Hoogduitsch vertaald, en met eenige aanteekeningen en twee houtsneêfiguren vermeerderd. Te Amsterdam, bij J. Noordendorp. 1845. In gr. 8vo. VI en 58 bl. f :-70.

Wanneer mannen, die in de wetenschap hoog staan, hunne kunde aanwenden, om verlichte denkbeelden, vooral omtrent onderwerpen van natuurkundigen in het bijzonder van anthropologischen aard, bij een, schoon niet geletterd, maar toch beschaafd publiek te verbreiden, zoo moeten wij dergelijke pogingen van ganscher harte toejuichen; maar vooral wekt het onze belangstelling, wanneer zoodanige mannen het ondernemen, heldere en onbevangene voorstellingen te geven omtrent onderwerpen,

[p. 74]

welke jaren lang genoegzaam alleen door kwakzalvers of halfgeleerden werden behandeld, en daardoor aan den eenen kant bij het wetenschappelijk en gezond oordeelend, dus bij het kleinste gedeelte van het publiek in minachting zijn geraakt, aan den anderen kant bij het groote, niet denkende publiek tot de grofste dwaalbegrippen, tot bijna middeneeuwsche wondervoorstellingen, ja niet zelden tot liefdelooze veroordeelingen aanleiding hebben gegeven. De met roem bekende Hoogleeraar l. choulant, dien wij uit zijne schriften kennen, als den uitstekenden arts, als den ijverigen onderzoeker op het gebied van de geschiedenis der geneeskunde, als den kritischen kenner van de schriften der oudere geneeskundigen, heeft meer dan eens zich aan deze moeijelijke taak gewaagd. Voor eene gemengde vergadering van mannen en vrouwen uit den beschaafden stand heeft hij vroeger (in 1834 en 1835) voorlezingen gehouden over de natuurlijke geschiedenis van den mensch, over de zinnen en over de willekeurige beweging: later heeft hij over het dierlijk magnetismus en over de kranioskopie verhandeld. Alleen de verhandelingen over beide laatstgenoemde onderwerpen kent Ref. door eigene lectuur. Ref. was verlangend, te weten, hoedanig oordeel een man als choulant, van wien men vooronderstellen mogt, dat hij vrij was zoowel van mysticisme, als van materialisme, vellen zoude over onderwerpen, aan welken zoo langen tijd, als 't ware bij voorkeur, ongeloof, bijgeloof en vuige winzucht zich hadden laten gelegen liggen. Na de lezing van beide verhandelingen ondervond Ref. eene groote mate van bevrediging; hoezeer meer na de lezing van die, welke het onderwerp onzer tegenwoordige aankondiging uitmaakt, dan van die over het dierlijk magnetismus. Waarschijnlijk is de reden hiervoor daarin gelegen, dat de kranioskopie meer voor eene wetenschappelijke behandeling vatbaar is, dat men haar op eenen zuiver natuurkundigen grondslag kan opbouwen, al moge men dan ook verder bij die opbouwing nog aan vele mistastingen blootgesteld blijven; terwijl het magnetismus, indien het bestaat, hoogstens als een pathologisch verschijnsel van dat

[p. 75]

gedeelte onzer organisatie, welks ziekten met de meeste duisternis omhuld zijn, kan beschouwd worden, en de gelegenheid zich slechts zelden aan den onbevooroordeelden onderzoeker aanbiedt, hetzelve in deszelfs zuiveren, van alle bedriegerijen ontblooten vorm waar te nemen.

De eerste bladzijden der boven aangekondigde verhandeling dienen, om den lezer [de hoorders] eenigzins op het standpunt te brengen, van uit hetwelk de Hoogleeraar de zaak wenscht te beschouwen. Hij maakt opmerkzaam op den verschillenden aanleg der menschen: opvoeding en omstandigheden alleen zijn niet in staat, dit verschil te weeg te brengen, maar wij zijn reeds van natuur individuen. Doch ‘hoe verschillend men ook over de natuur van den mensch moge oordeelen, voor allen staat de stelling onveranderlijk vast, dat het geestelijke met het ligchamelijke evenredig verbonden is, en dat er geene geestelijke kracht en geene geestelijke vorming bestaat, die niet aan eene ligchamelijke voorwaarde onafscheidelijk is verbonden. Want eerst door die verbinding van het geestelijke en ligchamelijke ontstaat het individu, de persoon, dat onscheidbare geheel, hetwelk wij met den naam mensch bestempelen.’ Evenwel is het geringste aantal dezer ligchamelijke gesteldheden, welke met het geestelijke in zoo naauw verband staan, voor ons te herkennen; de meesten zijn in het diepste der ligchamelijke bewerktuiging verscholen. Echter zijn er toch ook vele, welke door het oog en oor van iemand kunnen waargenomen worden en derhalve teekenen van den inwendigen toestand vormen. Hiertoe behoort de taal, de toon, het gebaar, welke over het algemeen slechts teekenen van voorbijgaande gesteldheden der ziel opleveren, schoon toch ook in alle drie iets blijvends is; het gelaat, waarin noch het blijvende, noch het veranderlijke de bovenhand heeft, maar beide als 't ware even veel gelden, en eindelijk de schedel, welke als een blijvend, slechts door het verloopen van het leven zelf veranderlijk deel, tot een vrij zeker zinnebeeld (symboliek) van het inwendige dient, om het blijvende in den menschelijken geest te raden. De Hoogleeraar gaat vervolgens

[p. 76]

over tot de beschouwing van het beenstelsel en wel hoofdzakelijk onder twee gezigtspunten: de beenderen ‘zijn deels de vaste werktuigen voor de beweging, en zijn onder deze de gewigtigste deelen, naar welke alle andere zich voegen en aan welke zij zich aanhechten moeten; deels verschaffen zij omhulsels voor gewigtiger werktuigen, dan zij zelve zijn, en op deze plaatsen zijn zij ondergeschikt, van de andere deelen afhankelijk.’ In het eerste opzigt heeft het beenstelsel deszelfs hoogste ontwikkeling in de hand bereikt, in het tweede in den schedel. ‘Zoodra men dus uit de gedaante van het been op den toestand van den geest gevolgtrekkingen wilde maken, het beenstelsel dus als zielkundig zinnebeeld gebruiken wilde, moest men noodzakelijk op beide genoemde deelen, op de hand en den schedel, stooten.’ Hierdoor ontstond reeds vroeg de chiromantie, handwaarzegkunde; later de kranioskopie, schedelleer. Door eene korte beschrijving der eerstgenoemde kunst wijst de Schrijver het ijdele en beuzelachtige derzelve aan. ‘Geheel anders is het gelegen met de leer der beteekenis van de vormen des schedels, met de kranioskopie, want daar aan den schedel het been het ondergeschikte en van iets hoogers afhankelijke deel is, daar aldus uit deszelfs vorm de vorm van dat hoogere, uit de gedaante van den schedel de gedaante der hersens als eigenlijk werktuig der ziel afgeleid kan worden, zoo is het mogelijk, uit de gedaante van den schedel eene gevolgtrekking te maken over [tot] de bewerktuiging van den geest, en de schedelleer neemt hare plaats in onder de ernstige wetenschappen, hetgeen met de handwaarzegkunst nimmer het geval kan zijn.’ Menigeen zoude uit deze woorden kunnen afleiden, dat de Hoogleeraar de waarde van de schedelleer te hoog stelt. Eene oplettende lezing van de volgende bladzijden zal voldoende zijn, om den Schrijver van deze beschuldiging vrij te pleiten, daar uit dezelve blijken zal, hoedanig hij die wil beoefend hebben.

(Het overige hierna.)