Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1846

Proeve eener Geschiedenis der Dichtkunst en fraaije Letteren onder de Angelsaksen, door J.P. Arend. Te Amsterdam, bij J.F. Schleijer. In gr. 8vo. 198 bl. f 1-80.

Eene eigenlijk gezegde beoordeeling van het werk, dat de heer arend hier aan het publiek heeft aangeboden, zou, al wilde Ref. dit beproeven, in een tijdschrift als het onze, geheel misplaatst zijn, en behoort enkel te huis daar, waar geleerde taalstudie opzettelijk het behandelde onderwerp uit-

[p. 31]

maakt. Ref. erkent ook gaarne, dat het hem aan de bekwaamheid zou ontbreken om zulk eene geleerde beoordeeling te geven, en dat hij liever wil belijden, uit dit boek veel geleerd te hebben, dan dat hij zich boven den Schrijver als meester zou willen verheffen. Hij zal zich dus vergenoegen met een kort overzigt van datgene, wat de lezer hier vindt, en met eene aansporing aan hen, die in letterkundige oefeningen belang stellen, om nader met dit belangrijke boekje kennis te maken.

Het eerste hoofdstuk, dat tot inleiding dienen moet, behaagde Ref. het minst. Het komt hem voor, dat deze inleiding voor het onderwerp veel te breed is. Daarna wordt een overzigt gegeven van de Latijnsche letterkunde in de laatste eeuwen van het oude Rome, van de oorzaken des vervals van de letterkunde onder de eerste Christenen, van de herleving der letteren onder de Oost-Gothen in Italië, van den staat der geestbeschaving in Europa na den val der Oost-Gothische heerschappij, van de letterkunde der Grieken sinds de derde eeuw tot op den val van het Grieksche rijk, van de letterkunde onder de Arabieren, eindelijk van den toestand der volksbeschaving in Brittanje, onder de Romeinen en Angelsaksen. Wanneer men de onderwerpen nagaat, waarover alzoo in deze inleiding, die 37 bladzijden groot is, wordt gehandeld, dan zal men van den eenen kant gevoelen, dat er over dit alles niet dan hoogst oppervlakkig kan worden gesproken, en zal van den anderen kant niet kunnen nalaten te vragen, waartoe de oppervlakkige behandeling van zoovele punten, in verband met het onderwerp, eigenlijk dienen zal. Het laatste gedeelte alleen is hier van belang en behoort hier te huis, het overige is overtollig en uit den aard der zaak weinig beteekenend. Met het tweede hoofdstuk vangt de eigenlijke behandeling aan. Toen de Angel-Saksen in Brittanje kwamen, stonden zij op eenen lagen trap van beschaving, zoodat sommigen zelfs twijfelen, of zij wel een geschreven alphabet bezaten. Hoedanig hunne volkspoëzij zal geweest zijn laat zich daaruit reeds opmaken. De vorm was ruw en onbeschaafd, zoo zelfs, dat het bijna onmogelijk is met zekerheid te bepalen, welke wetten en regelen zij bij hunne verzen volgden. Hooren wij het oordeel van den heer arend over het inwendige karakter hunner dichtkunst. ‘Zij kenmerkt zich door gevoel en verbeelding, natuurlijk gewijzigd naar den minderen staat der beschaving,

[p. 32]

de geringere geestontwikkeling en den ongekuischten smaak des volks. Het ontbreekt hare voortbrengselen niet aan oorspronkelijkheid, doch niet zelden schijnt eene zekere armoede van denkbeelden henen door de prachtige en talrijke omschrijvingen, in welke zij gehuld zijn, en die, zonder den zin te verbeteren, dikwijls de kracht van het denkbeeld verlammen. Gevechten, veldslagen en stoute ondernemingen, maar bijzonder godsdienstige of bijbelsche onderwerpen, maken hare hoofdbestanddeelen uit, en worden nu eens in den vorm van beschrijvende dichtsoort, dan in dien van den lierzang of het treurlied voorgedragen. Het minnelied schijnen zij niet gekend te hebben, zelfs niet ééne teedere toespeling op het schoone geslacht wordt in eenig Angel-Saksisch dichtstuk gevonden.’ Met proeven en voorbeelden wordt een en ander thans door den Schrijver gestaafd. De eerste Angel-Saksische dichter, over wien hij spreekt, is caedmon, die in de zevende eeuw leefde, en die eene uitbreiding der Heilige Schrift vervaardigde, waarvan slechts gedeelten tot ons zijn gekomen. In vijf en vijftig zangen behandelde hij het Oude Verbond en de Apoeryfe boeken, in elf zangen het leven van christus. Indedaad verdienen de stukken, die ons als proeven hier worden medegedeeld, zeer onze opmerking; merkwaardig zou het zijn, om zijne stukken te vergelijken met die der Latijnsche dichters uit de vroegste Christelijke eeuwen, die soortgelijke onderwerpen hebben bezongen, en waarover men onder anderen de fraaije prijsverhandeling van ter haar moge nalezen over den invloed des Christendoms op de poëzij, welke bij de Maatschappij van fraaije Kunsten en Wetenschappen is bekroond.

Een ander geestelijke orm of ormin gaf insgelijks eene hier als minder dichterlijk beschrevene, Deensch-Saksische paraphrase der Evangeliën, waarvan de oorspronkelijke proeve, hier medegedeeld, inderdaad op zoetvloeijendheid aanspraak mag maken. De Schrijver geeft ons vervolgens stukken van andere Angel-Saksische gedichten, die tot dezelfde rubriek van bijbelsche poëzij behooren. Hij gaat daarop over tot het zededicht, waartoe eene overzetting van de Metra van boëthius door Koning alfred behoort, (die anders gevoegelijk in het volgende hoofdstuk bij de behandeling der werken van dezen grooten Koning had kunnen worden besproken), en een gedicht, het Graf getiteld. Een zegelied op de overwinning van Koning athelstan, volksliederen en leer-

[p. 33]

dichten worden vervolgens nagegaan, en daarna vooral ook uit den Beowulf proeven medegedeeld.

Voor een groot gedeelte is het derde hoofdstuk toegewijd aan eene beschouwing der letterkundige verdiensten van alfred den Groote. Vooraf spreekt de Schrijver over de Latijnsche Angel-Saksische dichters, de geestelijken, die het voorbeeld der overige Latijnsche dichters uit dit tijdvak volgden. Men zou kunnen vragen, of hunne vermelding wel eigenlijk bij de behandeling der Angel-Saksische letterkunde behoort. Al is het ook, dat zij door hunne geboorte tot dit volk moeten worden gerekend, hunne letterkundige werkzaamheid scheidde zich van dat volk af, en voor de Angel-Saksische taal- en letterkunde zijn zij van geen belang. Na hunne vermelding komt de Schrijver tot alfred den Groote, in wiens geschriften de volkstaal zich in hare grootste zuiverheid vertoont. Oorspronkelijke dichtstukken, met welke deze vorst zijne taal verrijkte, zijn niet meer aanwezig. Daarentegen hebben onderscheidene zijner vertalingen, of liever omwerkingen uit het Latijn, onze tijden bereikt, en hoe aanzienlijk dit getal ook zij, heeft men echter reden van te vermoeden, dat de volijverige monarch meer stukken bewerkt heeft, dan ons zijn overgebleven. Uitvoerige proeven geeft ons de Schrijver uit zijne vrije vertaling van boëthius de consolatione. Even vrij, als dit werk, heeft alfred orosius vertaald, dien hij met merkwaardige bijvoegselen heeft verrijkt, en beda, wiens Engelsche kerkgeschiedenis insgelijks aldus door hem werd behandeld.

Met eene korte aanstipping van nog eenige stukken, die van de Angel-Saksische letterkunde zijn overgebleven en een woord van algemeene beschouwing over de taal zelve eindigt dit boek.

Uit deze opgave blijkt genoegzaam, wat hier te vinden is. Wij zijn den Heere arend dank verschuldigd voor datgene, wat hij geleverd heeft, en wat niet kan nalaten, de belangstelling op te wekken voor de letterkunde van een volk met het onze zoo naauw verwant, en welks taal ter diepere kennis onzer eigene moedertaal van zooveel gewigt is.