Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1846

[p. 6]

De Kerkhervorming der XVIde en XIXde Eeuw, bronnen van verwachting voor de toekomst. Door den Schrijver van Hendrik en Maria enz. Te Amsterdam, bij G.J.A. Beijerinck. 1845. In gr. 8vo. VI, 105 bl. f 1-10.

Wie is er, die de kerkelijke bewegingen onder de Katholieken in het naburige Duitschland niet met opmerkzaamheid en belangstelling gadeslaat? Verwonderlijk is het, dat zij, uit schijnbaar geringe beginselen ontsproten, binnen zoo kort tijdsverloop zich zoo sterk hebben uitgebreid. De stem van ronge heeft weêrklank gevonden in veler harten. Duizenden scharen zich rondom den jeugdigen Hervormer. De eene gemeente na de andere verrijst. En Rome ziet zich, op den eigen oogenblik, dat het zijne veroveringen dacht voort te zetten, in meer dan één opzigt belemmerd en met een niet onaanzienlijk verlies van onderdanen bedreigd. Wie hierin de hand van dien God miskent, die vóór drie eeuwen de groote kerkhervorming te voorschiju riep en niet kan ophouden, de zaak der waarheid te handhaven, die sluit moedwillig zijne oogen. Maar of daarin nu genoegzame grond ligt, om het aangevangen werk reeds te beoordeelen en met de kerkhervorming der XVIde eeuw gelijk te stellen, betwijfelen wij ten sterkste. Zulk eene vergelijking komt ons voorbarig, eenzijdig en ongenoegzaam voor; voorbarig, omdat het werk nog eerst is aangevangen, omdat daarvan nog te naauwernood de grondslagen zijn gelegd, omdat zich tot nu toe de negatieve zijde in den strijd meer ontwikkeld heeft, dan de positieve, terwijl toch de duurzaamheid van het werk van deze laatste vooral zal afhangen; eenzijdig, omdat men bij zulk eene vergelijking doorgaans enkel de punten van overeenkomst opzoekt, en het verschil, het groote verschil voorbijziet, dat zich aan het oog vertoont; en ongenoegzaam, omdat de tegenwoordige gebeurtenissen niet juist in overeenstemming behoeven te zijn met die der

[p. 7]

XVIde eeuw, om wat goeds te beloven, omdat de Allerhoogste gewoon is, in verschillende eeuwen ook verschillende wegen in te slaan en te bewandelen tot bereiking zijner verhevene oogmerken; eindelijk, omdat het meer dan waarschijnlijk is, dat iedere eeuw op de verschijnselen des tijds haar eigenaardig kenmerk drukken zal.

Deze gedachten rezen in ons op, onder en na de lezing van dit geschrift, dat wij overigens met genoegen gelezen hebben. De met lof bekende Schrijver, C.A., te P., plaatst daarin de kerkhervorming der XVIde en XIXde eeuw naast elkander, en wijst de overeenkomst aan, die tusschen beide is op te merken. Na eene korte inleiding spreekt hij achtereenvolgens over verbastering en herstel, actie en reactie, voorbereiding en daarstelling, gevolgen en verwachting voor de toekomst. Deze zijn de opschriften der hoofdstukken, en daaruit laat zich derzelver inhoud genoegzaam opmaken. De vroegere kerkhervorming wordt in de jongste gebeurtenissen, zoo veel mogelijk, teruggezocht. Zelfs Laurahütte zal voor ronge zijn geweest, wat de Wartburg voor luther was. En op grond daarvan zijn dan ook de verwachtingen voor de toekomst vrij hoog gestemd. De tijd zal leeren, of die verwachtingen worden verwezentlijkt. Wij wenschen en bidden het, maar wagen het niet, om ze nu reeds te koesteren. Even weinig durven wij onze toestemming geven aan al de geschiedkundige bijzonderheden, die wij hier vermeld of aangestipt vinden. Het schijnt ons toe, dat daarin menige onnaauwkeurigheid is ingeslopen, en dat de voorstelling van den zamenhang der gebeurtenissen soms tamelijk oppervlakkig is. Ook zijn de eigennamen, zoo als zij hier voorkomen, doorgaans onjuist gespeld, en is de stijl niet altijd even correct. Maar wij onthouden ons van deze en meer dergelijke aanmerkingen, om den schijn van vitzucht te ontgaan, en schorten over hetgeen er in Duitschland gebeurt, liefst ons oordeel nog op.