Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1841

De Fransche pachter en vorst Schwartzenberg.

In den veldtogt van het jaar 1814 werd Petit-Bourg door den Vorst van schwartzenberg, opperbevelhebber van de legers der bondgenooten, bezet. Hij vestigde er zijn hoofdkwartier, en uit deze stelling sloeg hij de troepenbewegingen om Parijs en Fontainebleau gade, waar de groote gebeurtenissen van dat gewigtig tijdsgewricht beslist werden. De voornaamste Oostenrijksche, Pruissische en Beijersche officieren waren op de naburige landgoederen ingekwartierd; de soldaten lagen in de vlekken en dorpen van den omtrek, en wel in zulk eene menigte, dat vele huisgezinnen gedwongen werden, er zelfs tot twintig toe op te nemen; een uiterst drukkende, maar door den oorlog en den toestand der zaken onvermijdelijk geworden last. Hoe streng men zich nu ook beijverde, om krijgstucht onder de troepen der verbondene Mogendheden te handhaven, ging er nogtans zelden een dag, ja een uur voorbij, waarop niet de eene of andere gewelddadigheid geoefend werd. Nu eens was een korenveld platgetrapt, dan weder waren, in het fraaije park van Petit-Bourg, boomen afgezaagd, om brandstof te erlangen tot het toebereiden der ontzettende stukken rundvleesch, en meer dergelijke feiten, welker herinnering zich uit het geheugen, althans van het tegenwoordig geslacht, bezwaarlijk verliezen zal. Hoe veel gestolen mondbehoeften, hoeveel kostbaar, maar half rijp van de boomen gerukt fruit, waarmede de Kozakken zich te goed deden! Hoe veel kleine plunderingen van eijeren, hoenders en duiven, die op de pachthoeven gepleegd werden! Een overwinnaar is de grootste van alle ontvreemders. Doch dan komt ook alles op één uit, of het een veroverd koningrijk is of een geroofde os of hoen: dit zijn zoo goed als kleine koningrijken! Onbeschrijfelijk hebben de landeigenaars in dien tijd moeten lijden. Het eene oogenblik den aanstormenden vijand ter prooije gelaten, het andere door de Franschen zelven bezet, die of een kortstondig voordeel behaalden of grond slaakten, werd zulk eene hoeve soms twee- of meermalen op éénen dag door vreemden en door weinig minder vijandelijk handelende

[p. 400]

vrienden overstroomd. - Desniettemin was er gedurende dezen strijd een tijdvak, waarin men zelfs niet over zich verkrijgen kon, eene klagt bij den bevelhebber in te brengen, zoo streng eene straf was door de legerverordeningen op het geringste vergrijp der soldaten gesteld; ja bij ernstiger misdrijven was de krijgsraad oogenblikkelijk met een doodvonnis bij de hand. Uit menschelijkheid getroostte men zich dus liever het verlies van een schaap of van een pond of wat vruchten, dan den ongelukkigen marodeur aan het strafregt zijner landgenooten over te leveren. Ondertusschen werd toch eenmaal een zoo verregaande diefstal gepleegd, dat de beroofde, een pachter van Choisy-sous-Etioles, welk dorp omstreeks Villeneuve-Saint-Georges gelegen is, daarover in den woedendsten toorn geraakte. Door dringende omstandigheden genoodzaakt, met zijn gezin drie of vier dagen ter laatstgenoemde plaats door te brengen, had de pachter zijne boerderij aan eenige vrouwen moeten toevertrouwen, die tweemaal 's weeks boter en kaas op de naaste markt te verkoopen hadden. De Duitsche soldaten, van des pachters afwezigheid kennis bekomen hebbende, braken 's nachts in zijnen wijnkelder, voerden uit denzelven in den eersten nacht al zijnen afgetapten gewonen wijn mede, en handelden in de beide volgende op dezelfde wijs met vijfhonderd flesschen extra-fijnen wijn, dien hij voor bijzonder plegtige gelegenheden bewaarde. Alles ging, door den duister begunstigd, stil en onbemerkt in zijn werk. Het is niet gebleken, of niet ook het hoenderhok zwaar te lijden gehad had; de hoofdzaak heeft voor nevendingen waarschijnlijk geene oplettendheid gelaten. Toen nu de pachter terugkwam, was zijne gramschap onbegrensd. Als een razende wolf, want woede maakt ons den wilden dieren gelijk, was hij weldra in geweldige sprongen de ruimte doorgerend, die zijne woning van de Seine scheidde, stak de rivier over, en vervoegde zich in het hoofdkwartier bij den Vorst van schwartzenberg; want hij twijfelde niet, of de dieven behoorden tot de in den omtrek liggende regementen, hetgeen ten overvloede door verlorene knoopen, schoenspijkers, pompons en vele andere blijken bevestigd werd. Een Duitscher toch is veel te onbedacht, om niet zoodanige, tot een regelmatig vonnis vereischte bewijsstukken achter te laten. Met zijne gewone minzaamheid verleende de Vorst den landman gehoor, en, nadat hij de aan-

[p. 401]

klagt vernomen had, vroeg hij hem: of hij ook wist, tot welke straf de door hem beschuldigden onmisbaar veroordeeld moesten worden? - ‘Ik weet het,’ hernam de van woede nog ziedende pachter; ‘maar zij hebben het verdiend!’ - ‘Bedenk er u nog eens op,’ sprak de Vorst op nieuw, ‘en kom morgen ochtend weder bij mij. Blijft gij er op staan, zoo wordt krijgsraad gespannen, en dan volgt er, gelijk van zelf spreekt, een doodvonnis.’

Mijn besluit blijft onherroepelijk, dacht de pachter in het naar huis gaan; waarom zou ik die plunderaars nog sparen? En dan, kan ik het helpen, dat hunne eigene wetten hen ter dood veroordeelen? Ik zou met gevangenisstraf tevreden geweest zijn.

Den volgenden dag reikt de Vorst den nog steeds onbuigzamen pachter de hand, en zegt: ‘Welnu, wat hebt gij besloten?’

‘Dat ik er niet van afzie, de dieven voor den krijgsraad te brengen,’ hernam de harde klager.

‘Zijt gij bij geval in uw vroeger leven ook soldaat geweest?’ vroeg de Vorst op nieuw.

‘Op mijnen ouderdom is ieder hier te lande soldaat geweest.’

De Vorst peinsde eene wijl; vervolgens hief hij weder aan: ‘De drie Duitschers zijn mij reeds uitgeleverd geworden; alvorens ik echter morgen den krijgsraad doe bijeenkomen, noodig ik u, om ten 10 ure bij mij op het kasteel te komen.’

De hoevenaar verscheen stipt op het bestemde uur; maar tot nog toe had niets zijnen wraaklust doen wankelen. In zijn oud soldatengemoed vereenigde zich de gramschap van den geplunderden landbouwer met den stillen wrok van den overwonnen krijgsman, en tusschen die beide hartstogten geraakten verstand en medelijden in de klem.

‘Ziedaar de drie soldaten, tegen welke gij als aanklager optreedt; het zijn drie Saksers, en wel broeders!’ zeî de Vorst tot den pachter.

‘Het doet mij leed, dat zij broeders zijn. Het is zeker hard, drie broeders te doen fusilleren; maar het is hunne eigene schuld.’

‘Eer wij hen naar den krijgsraad zenden,’ viel de Vorst hem in de rede, ‘moeten gij en de delinquenten te zamen met mij eten. Wij willen alle vijf eerst ons ontbijt nemen. Komt, gaat zitten!’

Toen deze zonderlinge en in den beginne niet weinig ver-

[p. 402]

legene gasten eenige glazen wijn gedronken hadden, en de bedienden steeds vlijtig bleven inschenken, gewenden zij zich allengskens aan hunnen wonderlijken toestand.

‘Waar hebt gij den oorlog helpen voeren?’ vroeg de Vorst den pachter, zonder daarbij eenig oogmerk te verraden.

‘In Italië en ook in Duitschland, uwe Hoogheid!’

De Saksers, die de Fransche taal magtig waren, luisterden met ingespannene oplettendheid naar het op deze wijs begonnen gesprek.

‘Zijt gij ook wel eens bij de inneming van eenige stad tegenwoordig geweest?’

‘Voorzeker!’

‘Ook bij andere aanvallen?’

‘Ja, Prins; het ging er menigmaal heet genoeg toe. Eens vooral joegen wij den vijand van achter eene pachthoeve op, en legden de woning in de asch; al wat er in was, was goede buit.’

‘Op uwe gezondheid!’ zeî de Vorst, en schonk den Franschman eigenhandig zijn glas weder vol. ‘Ga voort met uwe vertelling!’ (De drie soldaten haalden naauwelijks adem.)

‘Ma foi! wij maakten het, zoo als men in een veroverd land gewoon is; wij aten, dronken, en namen kwartier bij de burgers. Ik kwam bij eenen Predikant te wonen, en gedurende de twee maanden, welke ik bij hem doorgebragt heb, kan ik gerust verzekeren, dat het braadspit zelden zonder hoenders geweest is.’

‘Uwe gezondheid, heer pachter!’ Met deze woorden schonk de Vorst hem alweder in.

‘En, waren zijne hoenders vet, zoo was zijn wijn niet minder lekker; ik heb zijne laatste flesch leeggedronken.’

‘Ongetwijfeld werd zij u dan regt vriendschappelijk opgedrongen?’

‘Wel waarom niet? Daar was die oude vrek de regte toe. Maar ik had wel eens willen zien, wie mij belet zou hebben, mijn eigen keldermeester te wezen.’

‘Doch, zoo hij u nu eens den sleutel geweigerd had?’

‘Ik was immers soldaat; wel, dan had ik de deur opengetrapt.’

‘Uwe gezondheid, heer pachter!’ En de Vorst schonk in. ‘Dus zoudt gij de deur opengetrapt hebben? Maar... de krijgsraad....?’

[p. 403]

‘Ba! krijgsraad in een veroverd land! Nu ja! Zeker, ik zou veroordeeld geworden zijn, om bij de achterhoede van het regement te blijven.’

‘Pen en papier!’ riep de Vorst eenen bediende toe. Hij schreef, en las vervolgens den pachter de volgende regels voor: ‘Ik, pachter te Choisy-sous-Etioles, een gewezen soldaat, die den oorlog in Italië en in Duitschland heb helpen voeren, en somwijlen, uit eigene aandrift en tegen den wil mijns gastheers, diens wijn gedronken, maar daarvoor nimmer straf geleden heb, bewillig desniettemin, dat de tegenwoordige drie Saksische soldaten, tot straf dat zij mijnen wijnkelder geplunderd hebben, zonder genade ter dood verwezen worden.’ - ‘Onderteeken, heer pachter!’

Doch de pachter nam de hem toegereikte pen niet, maar daarentegen stok en hoed, en poogde, vol schaamte, de deur te bereiken.

‘Neen! zoo komt gij niet weg!’ riep de Vorst hem lagchend achterna. ‘Bereken uw verlies, en wij zullen het zamen vereffenen. Doe alsof ik u den wijn had afgekocht.’

‘Gaat!’ sprak hij vervolgens tot de van vreugd en aandoening verstomde Saksers. ‘Ik veroordeel u onherroepelijk, drie maanden lang water te drinken.’