Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1841

Evangeliebladen, of Tafereelen en Bespiegelingen uit het gebied der Openbaring, door J.H. Sonstral. Iste Deel. Te Amsterdam, bij G.J.A. Beijerinck. 1840. In gr. 8vo. 255 bl. f 2-40.

De Weleerw. Heer sonstral, Predikant bij de Herstelde Luthersche Gemeente an den Helder, heeft dit boek Evangeliebladen genoemd, ‘omdat ik hoop,’ zegt hij, ‘dat hier niets zal worden aangetroffen, dat met den geest van het Evangelie strijdig is’; maar zoo zou ieder Schrijver, die dit hoopt, elk Christelijk-godsdienstig werk, dat hij uitgeeft, met dezen naam kunnen bestempelen; en dit geeft dus hier niets kenmerkends op. Misschien dan vinden wij dit in den alternativen titel Tafereelen enz., doch hierover zegt sonstral niets: wij zullen derhalve den inhoud met hem maar omschrijven door ‘eene verzameling van losse stukken van gemengden inhoud, afwisselend in vorm en inkleeding,’ ‘en,’ willen wij er bij-

[p. 631]

voegen, ‘betrekking hebbende tot de zaak van het Goddelijk Christendom’; en wij zullen kortelijk opgeven, wat hier gevonden wordt.

Het eerste en grootste stuk, dat een derde van het geheel bedraagt, (bl. 1-86) heet de Karavaan te Bethlehem, of het heil der waarheid gevonden. Het moet een Oostersch reisgezelschap verbeelden, dat (van waar?) naar het Noorden, Rome, Athene, Egypte reist, vriendelijke mededeeling over Indië en China ontvangt, voorts naar Perzië, en verder zich over Jeruzalem naar Bethlehem begeeft, en daar waarheid en rust des gemoeds vindt door de geboorte van jezus. Dit een en ander, ofschoon niet in alles waarschijnlijk, is over 't geheel nog al goed volgehouden, geeft geen kwaad overzigt van den staat van Godsdienst en Wijsbegeerte op de eerstgenoemde plaatsen, en toont het onbevredigende daarvan, zoo er niet meer gevolgd ware.

Ook het volgende (bl. 87-124) heeft zijne nuttigheid, daar het, in vier brieven aan eenen pas gehuwden vriend, den Bijbel als den besten huisvriend aanprijst, 1. omdat hij ‘ons aangenaam en nuttig bezig houdt;’ 2. omdat hij ‘den smaak voor schoone kunsten en wetenschappen bevredigt en veredelt;’ (Rec. zou liever zeggen ‘voor het schoone,’ want de Bijbel levert ons immers geene bijdragen tot de schoone kunsten, b.v. Schilder- of Beeldhouwkunst, of tot de wetenschappen, zoo als Wis-, Natuuren Sterrekunde) 3. omdat hij ‘ons oog opent voor het ware, een trouwe raadsman ten goede is, en ons in het verkeer met menschen met zijne goede diensten bijstaat;’ (hiervan hadden beter twee artikels kunnen gemaakt worden) 4. omdat hij ‘den mensch trouwhartig opbeurt, wanneer hij in zijn levenslot door mismoedigheid gekweld wordt.’

Iets over de betrekking tusschen hemel- en aardbewoners heet het derde stuk, bl. 125-137, en wordt opgegeven als ‘fragment eener Leerrede over luc. XV:7.’ Nu ja, het is een fragment, waaraan veel aan te vullen, maar ook waarop (naar Rec^s. inzien) veel af te dingen zou zijn, doch tot welk een en ander het hier de plaats niet is: het

[p. 632]

blijft een fragment, gelijk al onze kennis van dit onderwerp, zoo lang wij op aarde zijn, wel fragmentarisch blijven zal, hoewel het eene toch analogischer aan de bekende waarheid kan zijn dan het andere, en het fragmenteren over het heel of half onbekende ook al zeer verschilt, naarmate der denkbeelden, die men over het reeds bekende heeft.

Het vierde stuk (bl. 138-156) is eene niet ongepaste herinnering van bekende, maar belangrijke zaken, namelijk eene voorstelling van den eersten Christen-Pinksterdag, als ‘onverwacht en wel verwacht,’ als ‘schrikwekkend en verblijdend,’ als ‘heilloos en zegenvol in de gevolgen.’ Er is wel niet in alles even diep ingedrongen; maar het geeft toch een zeker beknopt overzigt.

Onder de vijfde rubriek, paulus bekeering, (bl. 157-235) vinden wij vier stukken: 1. ‘Saul vervolger, of de mensch, zonder het licht van Gods geest bestraald,’ (dit moet zeker zijn, zoo als bl. 163 staat, ‘zonder door het licht van God’ (of Gods geest) ‘bestraald te zijn) blootgesteld aan dwaling en verkeerdheid.’ 2. ‘Saulus bekeerd, of het Goddelijke door God te bewerken.’ 3. ‘Saulus in paulus veranderd,’ (eene oude, maar flaauwe en gezochte speling, waarin niets te zoeken is, want de verandering van Joodsche namen in Grieksche of Romeinsche was toen reeds zeer lang in de mode, zoo als uit menige voorbeelden bekend is;) ‘of de omgekeerde vervolger gevormd, gewijd, en optredende als Apostel van christus.’ Deze drie stukken hebben, even als dat van de voorgaande vierde rubriek, veel van vervormde leerredenen, voorstelling van de geschiedenis, en zedelijke leeringen en vermaningen daaruit getrokken, welke tweeslachtige form Rec. meermalen op goeden grond, zoo hij meent, verklaard heeft te moeten afkeuren. Nuttige dingen intusschen worden ook hier door den Christenleeraar aangevoerd: alleen komt het Rec. vooreerst voor, dat het in de voorstelling van paulus bekeering, d.i. verbetering van denk- en handelwijze ten aanzien van den persoon en de leer van jezus, niet genoeg uitkomt, dat hij te voren

[p. 633]

geen slecht of ligtzinnig mensch geweest is, maar integendeel een ernstig en naar de Wet van mozes ijverig deugdzaam Israëliet, doch wiens groote dwaling en verkeerdheid hierin bestond, dat hij de leer van jezus, uit vooroordeel en zonder onderzoek, niet alleen voor zichzelven verwierp, maar ook hoogst onverdraagzaam was omtrent degenen, die ze aannamen. Ten andere meent Rec., dat de Schrijver de bij deze geschiedenis dikwijls begane fout niet geheel vermeden heeft, van dezelve in het practische te onbepaald op de verbetering des menschen van het kwade in het algemeen toe te passen, waarin paulus zelf ons nergens voorgegaan is: omstandigheden, aard en oogmerk van paulus overgang tot het Christendom zijn ook daarvan zoo geheel verschillend, dat het onbegrijpelijk is, hoe men het een met het ander heeft kunnen vergelijken, zoo men niet (gelijk het zoo dikwijls gegaan is) aan den klank van het woord bekeering gehecht, en het particuliere geuniversaliseerd had. - Ten slotte van deze rubriek geeft de Schrijver nog 4. een goed iets over den invloed van paulus bekeering op zijn karakter als Apostel; namelijk, ‘zij stemde zijne ziel tot ootmoed; - weerde zelfverheffing; - bevorderde verdraagzaamheid; - en bepaalde de voorstelling van de leer, welke hij predikte.’

Het laatste stuk, dat in deze verzameling voorkomt, (bl. 236-255) is getiteld: jezus christus altijd dezelfde, en schijnt ook eene preek of een stuk daarvan te zijn, volgens de bekende woorden uit hebr. XIII:8, ‘jezus christus is gisteren en heden dezelfde tot in eeuwigheid,’ die er boven staan, en van den persoon des Zaligmakers verstaan worden, maar volgens den ganschen context van deszelfs leer te verstaan zijn. Naar de eerste opvatting wordt hier dan gezegd, dat ‘Hij altijd dezelfde wijze en goede Herder der schapen is; - altijd dezelfde getrouwe Helper in nood en dood; - altijd dezelfde barmhartige Hoogepriester, die de zonde zijns volks verzoent.’ Waarom dit laatste hier zoo geheel Joodsch uitgedrukt? en wat beteekent het dan nog? Daarenboven, ware alles hier, gelijk de zin dier plaats allezins

[p. 634]

schijnt te vorderen, regtstreeks van de Christelijke leer genomen, dan zou des te beter vermeden zijn de met de oorspronkelijke Evangeliebladen niet overeenkomstige manier van voorstelling, alsof men alles van God, het eenige hoogste Voorwerp onzer vereering en aanbidding, op jezus christus wilde overbrengen, en dus de geheele Christelijke Theolatrie eindelijk in enkele Christolatrie veranderen. - Voor het overige doen wij gaarne hulde aan des Schrijvers Christelijke bedoeling met de uitgave van deze stukken, en eerbiedigen zijne ‘aangename bewustheid,’ die hij in de Voorrede betuigt, ‘van dezen arbeid ondernomen te hebben tot bevordering van de eer des nooit volprezen Naams van den hemelschen Vader.’