Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1841

[p. 618]

De Zeeuwsche Balling. Geschiedkundig Verhaal uit de Grafelijke regering door J.F.B. Te Gorinchem, bij H. Horneer. 1841. In gr. 8vo. 284 bl. f 2-70.

De Zeeuwsche balling, hoofdpersoon in dit verhaal, is jan III, Heer van Renesse, Moermond, Haamstede en Burgt, een der ridderlijkste Edelen uit onze oude Geschiedenis, het voorwerp des haats van den listigen wolfaart van borselen, die zich als voogd over jan I, den zoon van den ongelukkigen Graaf floris V, eenen onbepaalden invloed op 's lands zaken, en daardoor ook eene uitgebreide magt over de tegenstanders zijner heerschzucht, had weten te verwerven, en die door sluwe streken aan den Graaf het bevel wist te ontlokken, om renesse uit Zeeland te bannen en zijne goederen verbeurd te verklaren. De geschiedkundige bijzonderheden, dezen jan van Renesse betreffende, hier en daar in bronnen voor en werken over de vaderlandsche geschiedenis verspreid, zijn in het breede bijeenverzameld in een stukje, vóór een paar jaren geplaatst in den Zeeuwschen Volksalmanak, hetwelk door den Schrijver van dit verhaal tamelijk naauwkeurig schijnt gevolgd te zijn; gelijk het ons trouwens voorkomt, de daden van dezen, wel eens met den naam van muiteling bestempelden, en in zijn heulen met de Vlamingen niet geheel te verdedigen Zeeuw, vrij onpartijdig te beoordeelen. Teregt noemt B. het een geschiedkundig Verhaal, want aan knoop of zoogenoemde intrigue ontbreekt het geheel en al; slechts in zooverre kan het min of meer als een historische Roman worden aangemerkt, dat het van de geschiedenis datgene opneemt, wat met de hoofdhandeling in genoegzaam verband staat, en dit met de tinten der verdichting bijwerkt.

Moeten wij onze gedachten over de wijze van bewerking uiten, dan ontveinzen wij den ongunstigen indruk niet, dien het overal doorstralende gebrek aan smaak op ons maakte. Hieraan is toe te schrijven:

Vooreerst eene menigte ongepaste en onnoodige uitweidingen en tiraden, die blijkbaar geene andere strekking hebben, dan eenige bladzijden te vullen. Hiertoe behoort onder anderen reeds in den aanhef: ‘En wie was nu dat voorwerp van het hoogste verlangen der jubelende Zeeuwen?’ ‘Was het’ dit? ‘was het’ dat? En zoo eene geheele blad-

[p. 619]

zijde van vragen, gevolgd van het gewigtige: ‘niets van dit alles.’ Zoo ook bij de melding van Schouwen de lekkere paling en Zierikzeesche oesters, bladz. 30; de zeer hoogklinkende, maar toen nog niet te pas komende, en daarom zeer onbeduidende aanspraak - of wil men het eene soort van toast noemen? - van renesse aan de Ridders ten zijnent, bladz. 42; de redenering en het puntdicht, bladz. 134; de tirade over het bidden, ‘door God verhoord aan Noordpool en Tiberboorden,’ bladz. 159; die over het honorarium der hedendaagsche schrijvers, bladz. 52; de droom, bladz. 147, een versleten kunstje, om hetgeen verhaald is, of nog verhaald zal worden, op eene fatsoenlijke wijze tweemaal aan den man te brengen; de langdradige, zeer onbeduidende alleenspraak van den hoofdpersoon, bladz. 66; de zeer bombastische volzinnen over het berusten in kinderloosheid, bladz. 61, en wat niet al! Het schijnt in de manier van J.F.B. te liggen, dat hij (het is toch wel geen zij?) bij de verste aanleiding terstond in den zadel zit met uitweidingen en vertoogen. Noemt hij b.v. de dankbaarheid, - terstond een zedelijk vertoog; dit moge eene enkele maal aangaan, maar als men het niet zeer spaarzaam doet, heeft men groote kans om het geduld der lezers af te matten tienmaal sterker dan men bladzijden volschrijft. Maar genoeg, te meer daar de Schrijver het zelf schijnt te hebben gevoeld (maar waarom dan het mes der kritiek niet moedig in dat wilde vleesch gezet?): ‘Dan, onmerkbaar (?) ben ik reeds bang, mij schuldig te maken aan redeneringen, die, zoo ik dezelve langer rekte, mij bij mijne lezers welligt van feiten zouden aanklagen, die even berispelijk zijn.’ Bladz. 212.

Vervolgens blijkt 's mans gebrek aan smaak uit het verbazende oppronken van zijne voordragt. Den reus klaas van kijten eenen Titan der nieuwe wereld te noemen, is reeds vrij gek, omdat men door de nieuwe wereld altijd Amerika verstaat (bladz. 10); en niet beter is het gebruik, of liever misbruik, van de mythologie in het algemeen, welker kennis de Schrijver, waar het pas of onpas geeft, zoo gaarne te luchten hangt, dat hij zelfs eenen soldaat in de XIIIde eeuw zoo familiaar over Vulcanus laat spreken, als wij over stoombooten doen. Sommige dier geleerde woorden schijnen, blijkens noten, opheldering noodig te hebben, andere niet: b.v. Rhadamantus wel (bladz. 216),

[p. 620]

Apollyon niet (215); Euroclydon wel (213), Sammyel niet (ald.). Ook de oude Geschiedenis moet hare groote mannen leenen tot schoorsteenpopjes in den stijl des Heeren B. Wij zullen, om den schijn van onbewezene magtspreuken te ontgaan, één proefje, voor den voet opgeraapt, uitschrijven; het is tevens een staaltje van vergelijkingspronk: ‘Even als het grimmig everzwijn, in de wouden van Lonka, door de scherpe pijlen der boschbewoners aangerand, en door de klaauwen der honden geteisterd, met een vreesselijk geweld zijne borstels doet rijzen, en zich, met de puntige tanden, brullende onder de aanvallers werpt, tot dat het in het eind, door wond op wond, na den hardnekkigsten wederstand, huilend ter aarde stort, even zoo vochten eenigen der Friezen langen tijd wanhopig; doch weldra moest hunne woede zwichten voor de tegenwoordigheid van geest en vastheid van besluit, voor die koele beradenheid, welke den Heer van brederode, even als den Spartaanschen agesilaus, nimmer verlieten. Niet als een decius, die, uit zwakheid van geest, zich ongewapend in het midden der vijandelijke gelederen wierp, om daardoor - gelijk hij meende - de onderneming te doen gelukken, maar bezadigd en onverschrokken, even als pericles’ enz. (bladz. 79.)

Eindelijk (want het lust ons niet, al het smakelooze in dezen Roman voor den dag te halen) noemen wij daarvoor, als bewijs, de doorkijkende eigenliefde van den Schrijver. Den zelfbehagenden omhaal, bladz. 9, 22 en elders, wijzen wij alleen aan; maar waartoe moet Graaf jan, bladz. 17 volg., Engelsch spreken? Opdat men wete, dat J.F.B. het kan schrijven? Anders is het al zeer ongemotiveerd, en het was van wolfaart van borselen niet zeer hoffelijk, den Graaf in het Hollandsch te antwoorden, ofschoon de eerste er ook nog al weder eene tirade over heeft, en er ook al Fransch doorheen wordt gelapt. Welk een ellendige wansmaak! Zoo verraadt het ook zeer weinig smaak, wanneer men uitvalt op beschrijvingen ‘van tafels, stoelen, kandelaars, kabinetten en wat dies meer zij, alleen voor uitdragers of vendumeesters belangrijk,’ daar juist in het ongezocht bekend maken met de zeden en gewoonten des onderstelden tijdperks het fijne van den historischen Roman zit, en er in onze taal voorbeelden van bestaan, bij welke de pen van den Heer J.F.B. bij lange na niet halen kan.

[p. 621]

Op stijl en vorm zijn mede vele aanmerkingen, niet te zoeken, maar voor de hand te vinden. Uitdrukkingen, als: het hazenpad kiezen; iemand eene snede door het gezigt geven; op ééne maat met iemand dansen, waren goed, als zij aan gepaste personen werden in den mond gelegd; door den Schrijver zelven in eene althans niet boertige rede gebezigd, misstaan zij zeer. Onachtzaam is het gezegd: ‘begaf elk der gasten zich naar de onderscheidene slaapvertrekken’ (bladz. 43); dat aan vrouw sophia hier (bladz. 50) bruine, daar (bladz. 56) blaauwe oogen worden toegekend; dat wolfaart van borselen van toen nog onbekend geschut en mijnen spreekt, (bladz. 140) enz. enz.

Bladz. 93 schrijft B. het in brand steken van Moskau aan napoleon toe; men weet toch genoeg, dat de Russische bevelhebber rostopchin dit zelf gedaan heeft. Bladz. 21 lazen wij Brigdorpe en hielden het voor eene drukfout, maar vonden het bladz. 38 en elders herhaald. Hoe komt men aan die ontaalkundige en door niets gewettigde spelling van Brijdorpe, Bridorp bij melis stoke? Wat zijn geestige kleuren, bladz. 68?

Enkele plaatsen zijn welgelukt, onder welke wij noemen: de beschrijving van het leger, bladz. 68 volg.; die van den maaltijd op Moermond, van het beleg van dit slot, en de kapitulatie; doch ook daar ontsiert een zekere jagt op vergelijkingen den stijl.

Het doet ons leed, deze proeve van eenen oorspronkelijken Historischen Roman, evenmin als zoo vele zijner broederen, met ruimen lof te kunnen aanmelden, maar den Heere J.F.B. (wiens voorletters wij meenen te herkennen, maar van wien noch a.v.k., noch w., noch j.d.d. door schrijver dezes werd beoordeeld) opregt te moeten zeggen, dat, zoo het hem al niet geheel aan aanleg ontbreekt, die aanleg nog veel oefening, gelijk zijn smaak veel verbetering noodig heeft, zal hij op eene gunstige beoordeeling aanspraak kunnen maken.