Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1841

De Veluwe. Eene Wandeling van O.G. Heldring en R.H. Graadt Jonckers. Te Arnhem, bij G. van Eldik Thieme. 1841. In kl. 8vo. 255 bl. f 1-65.

Hadden wij het genoegen, door de Heeren nijhoff en ten hoet de heerlijke omstreken van Arnhem en Nijmegen meer bijzonder te leeren kennen, niet minder aangenaam is ons de verschijning van dit werkje. Dat gedeelte toch van Gelderland (de Veluwe) is eene beschrijving overwaardig. Inzonderheid is dezelve geschikt voor hen, wien tijd en gelegenheid in het zomersaizoen niet ontbreken, om deze waarlijk schoone en vruchtbare landstreek te bezoeken. Beide Heeren, ten volle overtuigd van het aangename van zoodanig reisje, ondernamen hetzelve, om de heerlijke Natuur en de gulle gastvrijheid der Veluw-bewoners te genieten; en, ten einde zulks in den volsten zin des woords te kunnen, namen de reizigers voor, dat bij wijze van wandeling te doen.

De wandelaars achtereenvolgende te vergezellen, zoude ons hier te breedvoerig doen worden: de plaatsen, dorpen, wegen, heiden, hofsteden, grafheuvels, bosschen, bergen enz., waar zij zich ophielden, kan de lezer, met een' oogopslag ontwaren uit de inhoudsopgave, die deswege een veertigtal aanwijzingen opgeeft. De Inleiding behelst een beknopt, maar zaakrijk overzigt van de Geschiedenis der Veluwe zelve, zijnde de overige afdeelingen nu en dan met geschiedkundige opmerkingen en herinneringen doorweven. Hier en daar zijn de beschrijvingen pittoresk, hoezeer wij er eene mengeling van humor en ernst in vinden, die aan sommige afdeelingen eene vrij

[p. 599]

bonte kleur geeft: de gesprekken, opmerkingen en onderhandelingen der reizigers hadden wij gaarne in een' meer natuurlijken, gezelligen toon verlangd; hierdoor zou dat contrast van luim en moraal, van dogma en godsdienstige beschouwingen zoo groot niet zijn geweest. Er heerscht op deze en gene bladzijde een zekere mystieke toon. De Natuur, voorzeker, de bewoners van verschillende landstreken kunnen bij den welgestemden reiziger zielverheffende, Godverheerlijkende gedachten doen ontstaan, die dan, uit zijn binnenste oprijzende, zoo vele danktoonen zijn, door hem den Gever alles goeds, den Uitdeeler van alle tijdelijke en geestelijke zegeningen toegebragt; maar, om op eene wandeling zóó te redeneren en te moraliseren, als b.v. hier in de XVIde afdeeling, waar de reizigers de Valk gaan bezoeken, geschiedt, komt Rec., den aard vooral van het werkje in aanmerking nemende, ongepast voor. Vele overdenkingen kunnen, buiten twijfel, bij den nadenkenden, het vale Veluwland overtrekkende, opkomen; maar zoo als ze hier, bij het denken aan en naderen tot de Valksche menschen, gevonden worden, kunnen ze niet bevallen. Het kwam onder anderen den reizigers voor, ‘dat, al was het niet naar het ligchaam, er dan toch wel op de Veluwe naar den geest sommigen waren, die gaarne zeiden: “ik ben rijk en verrijkt en heb geen dings gebrek;” en of dan misschien niet de gelijkenis van het huis gekeerd met bezemen, verlaten door eenen, en wederom ingenomen door zeven duivelen, een woord van toepassing op zoodanige menschen zoude zijn, dat zouden zij wel gelooven kunnen.’ En verder, van de arme landstreek gewagende, die eenmaal bezaaid stond met boomen, maar, deze, de eerste kinderen der schepping, (?) uitgeroeid zijnde, heide was gebleven, heet het: ‘Uw beeld is het, o mensch! gij, die het evenbeeld Gods waart, en het niet meer zijt! - Ach! laat geen oogenblik voorbijgaan, om aan uzelven te doen, wat gij aan de natuur niet deedt. Nog is er herstelling mogelijk; nog is weder herleving, vernieuwing, wedergeboorte denkbaar en uitvoerbaar. - Ja zekerlijk, zoo is het, want de natuur is nergens zoo

[p. 600]

onvruchtbaar, dat zij niet, door trouwe vlijt en vaste hand verbeterd, nog tot wasdom, hoe gering dan ook, te brengen is, en zoo is het ook met den verharden mensch; hij kan nog vruchten dragen, geloof en bekeering waardig. ‘Wij kwamen aan de Valk.’

De reizigers zijn er; en het valt hun in die streken, niet alleen wat de gastvrijheid betreft, maar wat de echt wetenschappelijke vorming aangaat, zeer mede. Verschillende mededeelingen worden hiervan gedaan. Zij bevinden zich hier in de woning van een' Veluwenaar, om het zoogenaamde honigfeest te vieren. Men kan hier verder kennis met de bewoners van het huis maken; brave en gastvrije menschen.

Grondzuilen van het Nederlandsche Protestantismus zijn in onze dagen vooral zeer noodig; maar wij kunnen er maar niet toe komen, om de Boekzaal (met alle reverentie voor dat Tijdschrift) er toe te brengen. De reizigers vinden ze hier, en noemen ze alzoo, en tevens het beste vehiculum (voertuig) om tot het volk de gedachten te brengen, die onder hetzelve waarheid en levenswijsheid konden verspreiden. Hoe dit zijn moge, het zal ieder mensch en Christen genoegen doen te vernemen, dat in deze stille woestenij zoodanige menschen aangetroffen worden, die het goede zoo zeer beoefenen, aankweeken en bewaren, als deze Veluw-bewoners doen. Of de zoon, die op eenen half weemoedigen toon, wanneer er over de jeneverwering gesproken wordt, zegt: ‘Ach! mijnheer, de verblinding was ook te groot geworden. Als een mensch zich dood dronk, zoude men immers een slokje genomen hebben voor den schrik!’ nog wel op de hoogte staat, om eenige uitmuntende boeken van kist, en van heiningen (want de reizigers zeggen, dat het hunne verwondering gaande maakte, toen zij zagen, welk gebruik deze mannen van hunne boeken maakten) met nut te kunnen gebruiken, hieraan neemt Rec. de vrijheid eenigzins te twijfelen.

Zoo als wij zeiden, de plaatsbeschrijvingen zijn nu en dan schilderachtig, en het descriptive van woningen en streken bevallig.

[p. 601]

Wat er toe vereischt wordt om een Veluw-reisje te doen, wordt opgegeven in de Narede; en wel vooreerst een weinig echte vaderlandsliefde; ten tweede een greintje oud Protestantisme; en ten derde, men moet een Christen zijn. Waarom? Alles te vinden in het werkje zelf, dat wij den reizigers wel kunnen aanbevelen, ‘opdat het boekje iets bijdrage, om datgene te doen kennen, wat hier waarlijk gevonden wordt.’

De reizigers houden ons (sommige stukken zijn door hen gezamenlijk gemaakt, sommige door een' van hen beide) de in het midden gebragte aanmerkingen ten goede. ‘Is het mode, en anders niet, snel te willen reizen,’ het komt wel wat te veel aan de orde van den dag, om in het godsdienstige meer aan klanken dan aan degelijke zaken te hechten: de Godsdienst blijve eene zaak van het gezond verstand, opdat het zijne regten aan het gevoel en de verbeelding niet afsta!