Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1841

[p. 566]

Over de grondslagen van de magt der Roomsche Pausen, door K.G. Bretschneider. Naar het Hoogduitsch. Met geschiedkundige Aanteekeningen van den Vertaler. Ter gelegenheid van een in gerucht zijnd Concordaat, tusschen Z.M. Willem II en den Pauselijken Stoel. Te Tiel, bij C. Campagne. 1841. In gr. 8vo. 48 bl. f : - 50.

De vorige Eeuw was voor het Pausdom hoogst ongunstig. Het tijdperk der regering van frederik den Grooten en van Keizer jozef II. was een tijdperk van vooruitgang en verlichting, waartegen Pauselijke Bullen noch banvloek iets vermogten. De getrouwste dienaren van den Roomschen Stoel, de Jezuiten, werden uit Frankrijk verdreven, en Paus clemens XIV zag zich genoodzaakt de Orde formeel op te heffen. In het begin der tegenwoordige Eeuw moest zelfs pius VII napoleon, en met hem de Fransche revolutie, inwijden, en eindelijk zijn land aan Frankrijk afstaan, terwijl hij zelf gevankelijk naar Frankrijk weggevoerd werd. Maar, terwijl het Congres te Weenen het Statenstelsel, zoo veel mogelijk, op de oude gronden weder herstelde, herkregen ook de Paussen hunne Italiaansche bezittingen, en hadden nu niets aangelegeners te doen, dan aan de herstelling van hunne magt te arbeiden. De Orde der Jezuiten werd door eene Bulle van 7 Augustus 1814 weder in het leven teruggeroepen; Concordaten werden met Beijeren, Napels, Pruissen, Frankrijk gesloten, tot eindelijk gregorius XVI zich sterk genoeg achtte, om het tegenwoordige geslacht met de van gregorius VII aangewende middeleeuwsche theorie van het Pausdom te verrassen.

Zoo is het dan eene voor den tegenwoordigen tijd hoogst belangrijke vraag: op welke grondslagen rust de magt van het zich thans op nieuw verheffende Pausdom?

De Geschiedenis wijst ons op een' drieledigen grondslag van deze magt; vooreerst op een' historischen grondslag in het Romeinsche wereldrijk, dat voor de Paussen de basis werd van hunne verheffing tot de betrekking van eersten Bisschop der toenmalige Christelijke Kerk; ten tweede, op een' bovennatuurlijken of idealen, die als supplement de plaats van de vernietigde eerste basis moest vervangen, te weten het dogma, dat God en christus de Paussen tot hunne

[p. 567]

Stedehouders hier op aarde zouden aangesteld hebben; en eindelijk, ten derde, op een' materiélen grond, welke bestaat in het souvereine bezit van den Kerkelijken Staat als een Koningrijk.

De Schrijver onderzoekt in deze Verhandeling de kracht en de zwakheid, de voor- en nadeelen van deze grondslagen, om daaruit op te maken, wat men in de toekomst van het Pausdom te verwachten hebbe. Uit dit onderzoek blijkt, dat de historische grondslag met den ondergang van het Romeinsche rijk is weggezonken. De bovennatuurlijke grondslag wordt even zoo min door den Bijbel als door de Geschiedenis ondersteund, en is zeer ongeschikt voor de praktijk. Stond het Pausdom op geene andere dan op deze beide grondslagen, ten tijde der Kerkhervorming zou het geheel omvergeworpen zijn. Maar de materiéle grondslag staat nog vast, en heeft zijnen steun in de algemeene staatkundige betrekkingen van den tegenwoordigen tijd. Doch ook deze heeft geene onwrikbare vastheid, staat ook met den aard en het wezen van den geestelijken stand der Paussen te zeer in tegenspraak, en dient meer, om het Pausdom als Italiaanschen Staat in stand te houden, dan wel om aan hetzelve de gehoorzaamheid der buiten Italië wonende volken te waarborgen.

‘Zoo zal het Pausdom blijven, wat het eenmaal geworden is, eene Italiaansche inrigting, welke geene enkele van alle hare onbegrensde aanmatigingen opgeeft, omdat de Aristokratie, waarvan het Pausdom een domein geworden is, daardoor haren invloed buiten Italië zou kunnen verliezen. Zoo zal het Pausdom blijven bestaan, tot zoo lang de materiéle grondslag hetzelve ondersteunt, tot zoo lang de genoemde Aristokratie zich in het bezit der Souvereiniteit van den Kerkelijken Staat blijft handhaven; - maar ook niet langer. Zoo late men dan ook alle hoop varen, om de tegenwoordige verwarring en verdeeldheden, door onderhandelingen met Rome, op eene bevredigende wijze uit den weg te ruimen! Elke overeenkomst, welke men zou mogen treffen, kan slechts eenen bedriegelijken vrede aanbrengen, en zal de kiem in zich bevatten van nieuwe twisten en bewegingen. En niet eerder zal de Zon des vredes opgaan, dan wanneer de Katholijke Kerk van het Westen het voorbeeld der Katholijke Oostersche Kerk navolgt, bij welke elk uitgebreid district een' eigen Patriarch heeft.’

[p. 568]

In dit stuk, gelijk in de vroegere gelijksoortige geschriften van den reeds zoo gunstig bekenden Schrijver, gaat eene grondige behandeling van het onderwerp gepaard met eene levendige en duidelijke, de aandacht boeijende voorstelling der zaken. Ofschoon vertaald, is deze Verhandeling, die ontleend is uit de Allgemeine Kirchenzeitung, vooral ook door de zeer doelmatige aanteekeningen van den Vertaler, een gepast woord in dezen tijd ook voor den Nederlandschen Lezer. Die met kennis van zaken wil oordeelen over het al of niet wenschelijke van een Concordaat met den Pauselijken Stoel voor het Nederlandsche volk, en over het billijke of onbillijke der Pauselijke aanspraken, zal dit stukje de opmerkzaamheid overwaardig vinden. Wij voor ons houden het er voor, dat geen Protestant goede gronden kan hebben voor zijne vrees voor de aanmatigingen van het Pausdom, zonder bekend te zijn met hetgeen den inhoud van dit boekje uitmaakt; maar tevens, dat ook geen Roomschgezinde, zal hij voor het overige ter goeder trouw handelen, zich aan de heerschappij van den Pauselijken Stoel, als op Goddelijk gezag en instelling steunende, onbepaald mag onderwerpen, indien hij niet in staat is, het hier aangevoerde voldingend te wederleggen.

Aan allen dus, die de waarheid liefhebben en zoeken, bevelen wij de lezing van dit geschrift aan.