Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1841

Over de verhouding van de Godsdienst en de Wetenschap tot het Onderwijs. Denkbeelden van Graser, Van Heusde, Cousin en Van Bommel, medegedeeld en vergeleken, door P. Hofstede de Groot, Hoogleeraar te Groningen. Te Groningen, bij J. Oomkens. 1841. In gr. 8vo. 104 bl. f 1 - :

Recensent zegt den Hooggeleerden Schrijver dank voor dit stukje, gevolgd en vermeerderd naar het vroeger over dit onderwerp geplaatste in het Godgeleerde Tijdschrift, Waarheid in Liefde, 1841. II. Velen toch lezen dat Tijdschrift welligt niet, en intusschen is de zaak van het onderwijs zoo hoogst- en algemeen belangrijk.

Teregt merkt de Schrijver op, dat men hier geen verslag van een of meer werken, maar van denkbeelden, over een bepaald onderwerp, door verschillende meer of min beroemde mannen gekoesterd, zal aantreffen; en hij deelt dan ook die denkbeelden, hetzij verkort of wel bij uittreksel, en alsdan meestal woordelijk, mede.

Het is eene belangrijke dienstbetooning, de moeijelijke taak op zich te nemen, om de denkbeelden van anderen, over een gewigtig onderwerp, zamen te vatten en tot één geheel te brengen. Verdienstelijk is het, om datgene, hetwelk in de onderscheidene denkbeelden van vier Schrijvers goed en waar schijnt, te zamen te voegen, en daarnevens eigene opmerkingen te paren. De Schrijver heeft zich dezen arbeid getroost, maar ons ook daardoor een geheel en grondig overzigt geleverd.

Het verwonderde en bedroefde Recensent tevens, in de

[p. 476]

Voorrede, te lezen: Ik weet wel, dat ik, door dit stuk en ook door deze afzonderlijke uitgave, smaad en laster kan uitlokken van menschen, welke, in plaats van redeneringen en daadzaken te ontzenuwen, liever op personen aanvallen, en hen door allerlei beschuldigingen zoeken te grieven en te verpletteren, enz. Hoe! - vroeg hij zichzelven - is het dan, bij den strijd voor het behoud der bestaande verordeningen op het Onderwijs, reeds zoo verre gekomen, dat men, geene denkbeelden meer wetende te bestrijden, eene armhartige toevlugt zoekt in het aanvallen van personen? Maar hij stelde zich gerust omtrent de hoofdzaak, na de lektuur van dit geschrift.

Recensent kan van de menigvuldige uittreksels en verkortingen van uitvoerige passages geen nader uittreksel of verslag geven; maar hij wil er toch iets van zeggen: volgens de denkbeelden van den tegenwoordigen Bisschop van Luik, den voormaligen onderwijzer in een R.C. Seminarium te Velzen, is het onderwijs, op zijn best, de leiband, waaraan men het kind werktuigelijk loopen leert, of liever en meer naauwkeurig, het in de wieg leggen van een kind, naar de willekeur van baker of minnemoêr!

Bij cousin zien wij den knaap of jongeling aanwezig, die, door middel van het onderwijs, tot het goede en bruikbare gevormd wordt.

Bij den Protestantschen van heusde en den verstandigen Katholijk graser zien wij den volwassen mensch door zelfstandigheid voor zijne bestemming rijpen; en wij behoeven wel niet angstvallig te onderzoeken of te vragen, wie het aan het beste einde heeft.

Prof. de groot stelt, bl. 85, de vraag voor: ‘waarom de Heer van bommel en zoo velen, die het woord vrijheid steeds in den mond hebben, toch volstrekt eene scheiding van scholen voor de Kerkgenootschappen verlangen?’ en ontwijkt daarop het antwoord. Dat antwoord is echter gemakkelijk in twee woorden te geven: het is om het divide et impera te doen. Rome wil eindigen met heerschen en begint met te verdeelen. Ziedaar het beginsel van het tegenwoordig geschreeuw om vrijheid van onderwijs!

Graser, van heusde en cousin, waarvan de eerste ons onderwijs niet, de laatste zeer onvolkomen kende, zijn en blijven toch altijd consequent of met zichzelven gelijk. Van bommel, de onhandige verdediger van het R.C. kerkgezag

[p. 477]

in de zaak van het onderwijs, geeft en neemt, al naar dat het hem in zijne kraam te pas komt. Hier staat de Geschiedenis van jezus en van het Christendom bij hem aan het hoofd, elders kerkelijk en Pauselijk gezag, dogmatiek en kerkleer op den voorgrond. Wat de man eigenlijk wil, weten wij niet, en besluiten er uit, dat wij best doen met zijne beginselen niet onvoorwaardelijk te vertrouwen.

Wil men een echt Jezuit zijn, dan moet men de begaafdheid bezitten, om de logen zoo kunstig te bemantelen, dat men haar, op het eerste voorkomen, voor de waarheid zou aanzien; maar in dit kunstje, of hoe men het anders heeten wil, is de Heer van bommel nog weinig ervaren; de man laat zich door zijne driften beheerschen en wederspreekt doorgaans zichzelven; maar hieruit volgt, gelijk uit het onderhavige stukje overvloedig blijkt, dat 's mans ochtend- en avondredenen niet overeenstemmen. Bij den Katholijken graser en den Protestantschen van heusde is alles consequent; terwijl de vlugtig rondziende cousin, moge hij miszien en dwalen, zichzelven niet ongelijk wordt.

Recensent heeft onze wettelijke bepalingen omtrent het onderwijs, evenmin als eenig ander menschenwerk, nimmer voor volmaakt gehouden, en even zoo is het oordeel van Prof. de groot hierover; maar het is iets anders, het bestaande gebouw te verbeteren, - iets anders, hetzelve te vernietigen. De Heer van bommel wil het laatste; maar de gronden, die de man er voor opgeeft, zijn zeer zwak gefundeerd en missen de noodige waarborgen.

Recensent verwerpt de grondslagen, door den R.C. Bisschop opgegeven, vermits de man het met zichzelven niet eens is, en hier aanprijst, wat hij elders verwerpt. En wanneer hij dan ziet, dat de medestanders van den bedoelden Kerkvoogd, in plaats van de bedenkingen, denkbeelden en gronden van andersdenkenden te toetsen en casu quo te wederleggen, tot persoonlijke aanvallen de toevlugt nemen, dan begint hij, naar de les van den zachtmoedigen joannes, de geesten te beproeven en te onderzoeken, of zij uit God zijn.

Bij den hevigen strijd over begrippen, denkbeelden en vaste beginselen, is er, bij de verschillende partijen, wel aan geene reconciliatie te denken; want hoe zou het licht met de duisternis en dwang met zelfstandige werkzaamheid zich kunnen vereenigen? Dat behoeft ook niet. Men zorge

[p. 478]

alleen maar, dat men, in eenen staat van schijnbare rust, of onder krijg en wapenstilstand, zich geen juk op de schouders laat werpen, en het wezen der vrijheid boven den schijn verkiest! Zoo doende zullen wij leerlingen worden in de school, waarvan de groot gewag maakt, waarover cousin en van bommel niet spreken, graser en van heusde niet genoeg uitweiden - de laatste school, het leven. ‘Daarin,’ zegt de groot zoo waar als eenvoudig, ‘wordt alles toegepast, op nieuw ontwikkeld, veranderd en volmaakt, met het doel, om ons tot hemelsche menschen te maken. Het huwelijk met al zijn genot en al zijne zorgen is er een voornaam middel toe; want, onze kinderen opvoedende, voeden wij ons zelve op, en ontvangen wij dus nog eene tweede opvoeding. Voorts werken aan ons onze vrienden, wijsgeeren, dichters, kunstenaars, de landsoverheden, ja alle menschen, onze dienstboden niet uitgesloten; ook alle gebeurtenissen des levens, alle lotgevallen van woonplaats en vaderland en menschheid werken tot die opleiding mede; - alles onder het bestuur van den besten Opvoeder, den Vader in den Hemel, die ons door alles wil vormen naar zijn beeld, naar jezus christus. Zoo is ons geheele leven eene doorgaande opleiding tot steeds meerdere zelfstandigheid en meerdere gelijkvormigheid aan God.’

Recensent eindigt dit beknopt verslag met de vermaning van eenen Apostel des Heeren: ‘Zijt nuchteren en waakt; want de wederpartij gaat om, zoekende wien hij zou mogen verslinden!’ en beveelt het boeksken ter lezing en behartiging vooral aan, bij een ieder, die belang stelt in onze, voor ons Vaderland doeltreffende en in menigerlei opzigt voortreffelijke, wetgeving op het lager Onderwijs.