Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1841

Tooneelen uit het Strafregt, door A.J. van Loon. III Verzamelingen. Te Amsterdam, bij J.C. van Kesteren. 1840, 1841. In gr. 8vo. Te zamen 838 bl. f 8-25.
Schetsen uit de Regtszaal en den Kerker, naar het leren geteekend. Eene nieuwe bijdrage tot de geschiedenis der lijfstraffelijke regtspleging in ons vaderland, door W. Vriesaard. Te Schoonhoven, bij S.E. van Nooten. 1840. In gr. 8vo. 266 bl. f 2-60.

Van deze beide werken, waarin tooneelen uit de geschiedenis van het Strafregt worden geschetst, is het eerst aangekondigde, dat van den Heer van loon, het beste. Het bestaat uit drie verzamelingen. De eerste behelst de beide verhalen: Onschuld en schuld, en: Schijn bedriegt. De tweede: De gevolgen der ontrouw, of het loon der misdaad, en: Jacobus D., of het slagtoffer van het vermoeden. De derde: Schuld en geene schuld, en: Misdaad uit kinderlijke teederheid. Al deze verhalen zijn, uit een romantisch oogpunt beschouwd, nog al belangwekkend geschreven, en de inhoud, zoo al niet overal waar, heeft ten minste niets tegenstrijdigs, hoe zonderling somwijlen de loop der gebeurtenissen zij. Bovendien is de stijl doorgaans zuiver, nu en dan krachtig en sierlijk, de voorstelling hier en daar treffend en roerend, de strekking zedelijk en leerzaam, het laatste soms ook voor Leden en Ambtenaren der Regterlijke Magt. Met de strafwet en de wijze van strafvordering is de Schrijver behoorlijk bekend; een onmisbaar vereischte bij soortgelijken arbeid, daar niets zoo hinderlijk is

[p. 439]

in de lezing, dan wanneer men dingen als gebeurd ziet opgegeven, waarvan ieder deskundige zeggen moet: dit kan geene waarheid zijn; op deze of die daad is deze of die straf niet toepasselijk, enz.

Maar in elk opzigt staat het tweede hier aangekondigde werk, bevattende schetsen uit de Regtszaal en den Kerker, door den Heer vriesaard, beneden de drie verzamelingen van den Heer van loon. De inhoud is: I. Het eerloos huisgezin, of misdaad uit goedhartigheid. Doch welk een verschil bij van loon's verhaal, het tweede of laatste uit zijne derde verzameling: Misdaad uit kinderlijke teederheid! Bij van loon laat een onervaren jongeling, die als matroos bij de vloot in dienst was, doch met groot verlof naar huis was gezonden, zich door een' Commissionair in plaatsvervangers en nommerverwisselaars verleiden, om op den naam van zijnen broeder, die een hoog nommer had getrokken, maar toch te kort was, dat nommer tegen een lager te verwisselen. Hij zet dan ook, waar het noodig is, zijns broeders handteeken, en gaat, als het lagere nommer van een' ander' loteling hebbende overgenomen, voor dezen op, die nu het hoogere nommer van den broeder des in zijne plaats dienstnemenden jongmans krijgt. Al het handgeld niet alleen geeft hij aan zijne arme moeder, maar ook de termijnen, gedurende den diensttijd en na ontslag, zouden aan haar worden uitbetaald. De zaakwaarnemer zegt, dat zulke dingen meer gebeuren, dat er geen gevaar in steekt, en dat hij wel voor een ontslag uit de zeedienst zorgen zal; maar dat paspoort blijft natuurlijk weg, de termijnen worden niet betaald, de nommerwisselaar durft den zaakwaarnemer niet vervolgen, omdat hij alzoo zelf zou uitbrengen op eenen valschen naam te dienen, en de weduwe, zijne moeder, lijdt gebrek. Daar de jongman de dwaasheid beging, bij de mariniers zich te laten overteekenen, werd hij welhaast naar eene zeehaven verlegd, eindelijk door matrozen herkend, en zijne misdaad ontdekt. Dit alles laat zich begrijpen. Is het niet gebeurd, zóó zou het echter kunnen gebeuren. Maar bij vriesaard beloven eene moeder en hare beide zonen, den diefstal, aan de eerstgenoemde door zekeren knaap gepleegd, die haar een zilveren knipje ontstolen had, niet te zullen aangeven. Zij doen dit ook niet. Tot dusverre goed. Maar een ander, die het knipje uit eenen winkel door een' der zonen had zien terughalen, geeft het aan, en nu ook

[p. 440]

houden moeder en zonen, niettegenstaande alle vriendelijke en ernstige aanmaning om voor de waarheid uit te komen, niet alleen bij de voorloopige instructie vol, zich niets van den diefstal en de terugbekoming van dat zilveren knipje te kunnen herinneren, maar allen doen een' valschen eed voor het Provinciaal Geregtshof, terwijl zij door andere getuigen en door den dief zelven gelogenstraft worden. Dien ten gevolge worden zij, nadat het arrest tegen den dief in staat van gewijsde was gegaan, zelven wegens meineed vervolgd, en door het Hof met alle regt veroordeeld. Indien het verhaalde waarheid ware, dan zouden zulke bedriegers der Justitie waarlijk niet veel medelijden verdienen, tenzij men hen wilde beschouwen als krankzinnigen op het punt, dat ieder verpligt is, zijn, met ander inzigt en bedoeling gegeven, woord te houden, ofschoon er omstandigheden zich opdoen, waarbij het pligt wordt anders te handelen, en waarop dat woordgeven ook nooit betrekkelijk is geweest. De verdediging dier lieden zou dan ook op onderstelde monomanie moeten zijn gegrond geweest. Maar het verhaal kan geene waarheid zijn: want de dief van het zilveren knipje werd slechts vervolgd wegens diefstal in een bewoond huis; doch, daar het diefstal was door éénen persoon en bij dag, bleef dit slechts een wanbedrijf. Daarvoor scheen het ook de Schrijver te houden, als hij spreekt van de Regters en den Officier van Justitie. Maar al het verder vermelde, wegens de Acte van beschuldiging enz., verwijst ons naar de behandeling eener lijfstraffelijke zaak. Wij zouden hier meer kunnen aanvoeren. Genoeg, dat er volledig bewijs is, niet alleen van de onwaarschijnlijkheid, maar zelfs van de onmogelijkheid der geschiedenis, zoo als die door den Heer vriesaard wordt voorgesteld. ‘Gelijk gij wilt, dat u de menschen doen, doe gij hun desgelijks.’ Hiermede vangt hij zijne vertelling aan. Grooter ontheiliging dier verhevene zedeles is er wel nooit gebeurd. Men zou haar in dezen aldus moeten toepassen: ‘Indien gij schuldig waart, zou het u aangenaam zijn, indien een ander, door zelf eene misdaad te begaan, u redden wilde; dus moet gij, door zelf eene misdaad te plegen, eenen schuldige aan de hand der vervolgende geregtigheid zoeken te ontrukken’! De bedoeling der spreuk is immers: ‘Gelijk gij, redelijkerwijze, wenschen kunt behandeld te worden, gedraag u alzoo jegens anderen.’ - Het tweede verhaal van den Heer vriesaard

[p. 441]

is: Johan N., of onschuldig, en nogtans misdadig. Hij werd namelijk, schoon aan misdaden schuldig, waarvoor hij geene straf ontving, schuldig verklaard aan eenen diefstal, dien hij waarlijk niet had gepleegd. Maar waarom werd hij ook niet vervolgd wegens zijne mishandeling van den Commissaris van Policie (bl. 211)? De woorden, die hier en daar aan dezen en aan den President van het Hof in den mond worden gelegd, hebben ook de waarschijnlijkheid niet voor zich. Echter zouden wij in het algemeen nog meer vrede hebben met deze schets, dan met die van het meineedige huisgezin.

Ten slotte eene algemeene aanmerking op de werken zoo wel van van loon als van vriesaard en op alle soortgelijke tafereelen. Zoo dikwijls de namen van personen en plaatsen, benevens de dagteekening, niet met juistheid worden genoemd, en geen onderzoek naar de waarheid van het verhaalde daardoor mogelijk wordt gemaakt, kan elke schets, zoogenaamd uit de gedenkrollen van het Strafregt, slechts als een roman worden beschouwd. Dergelijke romans kunnen goed zijn, maar de schrijvers hebben geen regt, om geschiedkundig geloof van hunne lezers te vorderen.