Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1841

Brieven van A. von Haller aan zijne Dochter, over de gewigtigste waarheden der Openbaring. Naar het Hoogduitsch door L. Bousquet. Te Amsterdam, bij S.J. Prins. 1840. In kl. 8vo. VIII en 144 bl. f 1-20.

De oorspronkelijke Schrijver van dit werkje is de in het midden der achttiende Eeuw beroemde Zwitsersche Genees- en Natuurkundige en Dichter albrecht von haller, die tevens bekend was als een eerbiedig vereerder van den eenigen waarachtigen God en een opregt hoogschatter van deszelfs Openbaring door Jezus Christus. Deze Brieven, waarmede hij eerst ten behoeve van zijne dochter, en naderhand ten meer algemeenen nutte, het gebied der Godgeleerdheid betrad, zijn zijnen roem gansch niet onwaardig. Intusschen, gelijk ‘zijne wetenschappelijke werken,’ zoo als de Vertaler zegt, ‘hoe uitstekend ook voor den tijd, waarin zij het licht zagen, wel allengskens, door de nieuwe en belangrijke ontdekkingen, die sedert door latere Natuurkundigen op zijn voetspoor zijn gedaan, iets van hunne hooge voortreffelijkheid en bruik-

[p. 327]

baarheid zullen hebben verloren’; zoo zou het wonder zijn, indien dit zijn geschrift van Godgeleerden inhoud van dezen invloed des tijds ware uitgesloten; en Referent zou den Vertaler niet volkomen durven nazeggen, dat ‘dit kleine boekske, door alle eeuwen heen, ten volle deszelfs oorspronkelijke waarde behoudt.’ Of zijn alleen de Godgeleerde wetenschappen niet vooruitgegaan? Of heeft von haller, wiens hoofdvak zij zelfs niet waren, zich daarin zoo verre boven zijnen tijd verheven, dat hij in alles op gelijke hoogte met den onzen stond? Het eerste zal niemand, der zake kundig, willen beweren; het laatste zal de zoodanige, na aandachtige lezing van deze Brieven, niet kunnen toestemmen. - Ref. zegt dit niet, om de waarde van dit werkje, dat voornamelijk over de waarheid en Goddelijkheid van de Christelijke Godsdienst gaat, te verkleinen: integendeel, hij heeft verscheidene der brieven, zoo wel om den belangrijken inhoud, als om den ernstigen, hartelijken, liefderijken, met één woord vaderlijken toon, die er in heerscht, met groot genoegen gelezen, en durft ze uit dien hoofde ook nu nog wel aanprijzen. Doch aan den anderen kant mag hij niet ontkennen, (en het heeft hem ook geenszins verwonderd) dat hij in sommige stukken den geest des toenmaligen tijds herkent, en b.v. in die over het werk des lijdenden Zaligmakers, bij alle liberaliteit des Schrijvers, meer de menschelijke zoogenaamde genoegdoenings- en plaatsvervangings- en toerekeningstheorie gevonden heeft, dan de eenvoudige Evangelische leer der vergeving van zonden enz., ons, naar Gods oneindige liefde, door middel van het gansche werk en lot des Zaligmakers, verzekerd en tot stand gebragt. - Ref. vindt zich niet geroepen, om dit en meer, naar zijn inzien, zeer gebrekkige hier nader aan te wijzen, noch ook, om een werk van vroegeren tijd, dat thans onveranderd verschijnt, te beoordeelen; maar hij meent met deze aankondiging te kunnen volstaan, wenschende, dat men met dit vroegere licht zijn nut doe, maar ook het latere licht, dat hier en daar nog helderder stralen verspreidt, met dankbaarheid aanneme.