Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1841

Redevoering, door F. van Teutem, Lid en Voorzitter der plaatselijke Schoolcommissie, gehouden 11 Nov. 1840, in de vergadering van de Utrechtsche Afdeeling der Maatschappij: tot Nut van 't Algemeen. Te Utrecht, bij C. van der Post, Jr. 1840. In gr. 8vo. 41 bl. f : - 60.

Het onderwerp, in deze belangrijke Redevoering behandeld, is in de laatste jaren in en buiten ons Vaderland ter sprake gebragt met den ernst, dien het gewigt der zaak vordert; namelijk de middelen, om te voorzien in de allereerste opleiding van kinderen. Het valt niet te ontkennen, dat voor het eigenlijke Schoolonderwijs in ons Vaderland, gedurende deze eeuw, veel, onbedenkelijk veel gedaan is. De Maatschappij tot Nut van 't Algemeen heeft hierin oneindig

[p. 300]

veel goeds gesticht, bevorderd en uitgelokt. Het Staatsbestuur deed veel tot verbetering. En ofschoon wel niemand onze Schoolinrigting volmaakt zal noemen, zoo bewijst toch hare voortdurende nuttige werking, dat zij niet ten onregte de bewondering van beroemde buitenlanders wegdroeg, en het schreeuwen om hetgeen men met den weidschen naam van vrijheid van onderwijs gelieft te bestempelen grootstendeels een ijveren zonder verstand is. Wij hopen dan ook, dat men het bestaande goede aan geene ijdele theoriën zal opofferen, maar in het bestaande die verbeteringen daarstellen, welke door de ondervinding als wenschelijk zijn aangewezen. Doch dit in het voorbijgaan.

De klagten, en dat regtmatige klagten, over het bij zoo vele pogingen ten goede overgeblevene gebrekkige, ontstonden niet alleen daaruit, dat de gang van het onderwijs niet overal naar wensch is, en de oude, mogelijk welwillende, maar toch minder geschikte onderwijzers nog niet overal zijn vervangen door bekwame menschen van doelmatige opleiding; maar zij ontstonden ook en vooral uit de verstandelijke en zedelijke gesteldheid der jeugd zelve, wanneer zij tot het schoolonderwijs komt. Men heeft bemerkt, dat het niet genoeg is, de scholen van geschikte onderwijzers te voorzien, maar dat men er ook geschikte leerlingen in brengen moet, en voorkomen, dat het eerste opbouwen in onderwijs niet behoeve gepaard te gaan met afbreken in de opvoeding. Want hiermede moet de onderwijzer beginnen, wanneer de zaden van onhandelbaarheid, wanorde, stijfhoofdigheid en andere kinderlijke verkeerdheden reeds vóór de schooljaren welig zijn opgeschoten, ten gevolge eener verkeerde huiselijke - of moet men zeggen in het geheel geene - opvoeding. ‘Vóór zes, of ten vroegste vijf jaren, mogen zij wijselijk op de eigenlijke scholen niet komen. Maar wat nu met hen in teederder ouderdom? Hadden zij vóór dien bepaalden tijd geen opzigt, geen bestuur, geene leiding noodig? ... Aan de moederlijke betrekking mag ook die zorg wel altijd eerst en naast bevolen (worden). Vele moeders zijn daartoe ... niet in staat, ... of zij missen de bekwaamheid, ... of zij worden door andere bemoeijingen en verpligtingen daarvan afgeleid.... Onze gewone kinderschooltjes? ... Zij waren en zijn, zoover zij in eene jammerlijke menigte nog bestaan, slechter nog in hunne

[p. 301]

soort, dan in het gemeen de vroegere scholen voor het lager onderwijs.’

Er bestaat dus groote behoefte aan goed ingerigte Bewaarscholen, van welke men in Frankrijk vooral, onder den naam van Salles d' asyle, veel werk heeft gemaakt, en dat met een altergelukkigst gevolg, zoodat jonge kinderen, die anders onverzorgd en verwilderd zouden opgroeijen, nu in deze inrigtingen verzorgd en opgepast worden niet alleen, maar ook door gezonde spelen in ligchaamskracht geoefend, aan orde en zedelijkheid gewend, en hun de eerste godsdienstige en zedelijke denkbeelden ingedrukt worden. Hierdoor wordt later verstandelijk, zedelijk en godsdienstig onderwijs voorbereid, eene verkeerde huiselijke opvoeding voorgekomen, eene goede in de hand gewerkt, en alzoo de grond gelegd voor hetgeen het groote doel van alle opvoeding is, de kinderen te vormen tot nuttige leden der maatschappij en zedelijk goede menschen. Met wijsheid heeft men begrepen, het opzigt over deze inrigtingen aan vrouwen te moeten opdragen, als zijnde het zachter, teederder geslacht hiertoe, ook blijkens de ondervinding, het geschiktste.

Hoe wonderspreukig het schijne, het is nogtans waar, dat die klassen, welke de grenzen daarstellen van het maatschappelijke leven, de hoogste en de laagste standen, aan deze inrigtingen meer behoefte hebben, dan de middelklassen der maatschappij. De eersten hebben veelal de ongelukkige gewoonte, het opzigt over hunne kleinen geheel aan dienstboden over te laten. Zij worden na en dan eens, als eene hooge gunst, in de tegenwoordigheid van Papa en Mama gebragt, waar zij zich dan zoo stijf en kunstmatig gedresseerd moeten vertoonen, dat hun deze gunst zeer onaangenaam en vervelend is, en zij niets liever wenschen, dan de parade met hun van buiten geleerd dienaartje en dienaresje te mogen eindigen, en teruggebragt te worden naar de kinderkamer, waar, ach! soms de verstgaande onachtzaamheid der praatzieke dienstboden, soms, hetgeen nog erger is, het strooijen van de eerste zaden van leugen, bedrog, oneerlijkheid, wellustigheid, en wat niet al! het kenmerk is van de opvoeding der teedere en voor alle indrukken zoo vatbare jeugd. Wat moet de onderwijzer met zulke kinderen aanvangen? Wat de maatschappij er van verwachten? De Heer van teutem is op dit punt al te oppervlak-

[p. 302]

kig. Waarschijnlijk heeft daaraan de kieschheid deel, die in het hoogaanzienlijke Utrecht (de stad, onlangs getuige van een ergerlijk proces, waardoor veel aan het licht gekomen is van hetgeen men eene fatsoenlijke opvoeding gelieft te noemen) niet veel wilde zeggen. Waar echter is het: ‘Binnenshuis in hunne vrije bewegingen beperkt, voor de weldadige buitenlucht te zeer ontzien, door snoeperijen overladen, met gevlei in slaap gewiegd, aan geene vadzigheid onttrokken, in toornigheid verschoond, tot leugentaal verwekt, met ijdelheid bevangen, brengen zij maar al te dikwijls later op de school hebbelijkheden en verkeerdheden mede.’

In de laagste standen der maatschappij hebben de ouders meestal geene gelegenheid tot het behoorlijk leiden en verzorgen hunner kinderen, omdat zij veelal buitenshuis moeten zijn tot uitoefening van hunnen arbeid en het verdienen van het sobere dagloon. Zij kunnen daarvan evenmin een uur missen, als een gedeelte van het loon afzonderen tot verzorging hunner kinderen. Het eene kind moet alzoo op het andere passen, zoo goed of kwaad dat kan, - zoo ze niet, gedurende eenige uren, in de armoedige woning worden opgesloten en geheel aan zichzelven overgelaten. Vandaar zoo vele ligchaamsongemakken, breuken, kwalen, mishandelingen! Men denke alleen eens aan de menigte van verbrande kinderen, waarvan de nieuwspapieren gedurig het verhaal geven. Zoo verderfelijk dit voor de niet of kwalijk bewaakte kleinen is, zoo nadeelig is het voor de een weinig oudere broeders en zusters, die, nog te klein om aan den arbeid deel te nemen, van het schoolonderwijs gebruik zouden kunnen maken, indien zij door de zoogenoemde zorg voor de kleinen niet aan de onderlijke woning gebonden waren. Wij zwijgen nu nog van de onzedelijke opleiding, die in deze klassen der maatschappij helaas! al te veel plaats heeft. Men bezoeke de achterbuurten onzer steden, of de hutten der armoede op het platte land, en hoore de woeste of ook wel vloekende taal uit monden, die nog naauwelijks spreken kunnen. Waarlijk, het is bij ons, wat men ook hoore opgeven van beschaving en volksverlichting, in dit opzigt nog nacht, stikdonkere nacht, en zoowel ten platten lande, als in de meeste steden, ontbreekt bijkans alles aan de opleiding der jeugd vóór de schooljaren. En zoo lang

[p. 303]

in deze behoefte niet voorzien is, zal het gansche verbeterde onderwijs een halve maatregel wezen.

Maar hoe nu verbetering daargesteld? De kosten zullen wel weder het groote struikelblok wezen. Ja, het gaat in ons gezegend Vaderland zoo; honderden worden niet zoo gemakkelijk gevonden om te besteden, als duizenden om te verkwisten. Zou echter bij goeden wil, of des noods bij gedwongen omslag (ten platten lande zoo gemakkelijk uitvoerbaar) niet veel kunnen te weeg gebragt worden? Te weeg gebragt, al ware het buiten gezagvoerders, - de goeden niet te na gesproken - die niet zelden bitter ongeneigd zijn, om de krachtige hand te slaan aan iets, waartoe wetten en instructiën hen niet onmiddellijk verpligten. Maar het uiten van de ronde taal der waarheid legt ongevoelig eene donkere kleur op onze woorden. Dus, claudite!

Wij hebben eigenlijk nog niets gezegd van de voor ons liggende Redevoering. En wat zouden wij er ook van behoeven te zeggen? Zij deelt de geschiedenis der oprigting van groote Bewaarscholen in den jongsten tijd, bepaaldelijk ter ontwikkeling en opleiding van kinderen in den leeftijd van twee tot zes jaren, mede; zegt het een en ander van den aard dier stichtingen; staaft het gezegde met eenige aanteekeningen, en is in eenen onderhoudenden stijl bewerkt en keurig net gedrukt.