Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1841

't Lager-onderwijs in ons Vaderland en deszelfs regeling van staatswege, hoofdzakelijk historisch beschouwd, in verband tot Godsdienst en Burgerstaat; door Dr. H.J. Nassau. 1ste Afdeeling, Vrijheid van Onderwijs. Te Assen, bij T.J. van Tricht. 1841. In gr. 8vo. 88 bl. f 1 - :

De Redactie van de Vaderl. Letteroef. heeft, door de opname van het stuk des Hoogleeraars hofstede de groot, in N^o. II van dit jaar, van deszelfs belangstelling in een zoo hoogst aangelegen onderwerp blijk gegeven. Vóór en na kwamen een aantal geschriften in den Boekhandel, meerendeels pleitende voor het behoud der bestaande orde van za-

[p. 257]

ken; terwijl een van dezelve, de Brief van den Hoogleeraar siegenbeek aan Mr. groen van prinsterer, aanleiding gaf tot krachtige wederspraak en verzet van de zijde der Geestelijken van de R.C. Kerk, waaromtrent zich echter de stem van eenen Ongenoemde nadrukkelijk heeft doen hooren.

Bij het aantal geschriften van dien aard is het niet gemakkelijk, een summier verslag wegens al die brochures te geven, en is zoodanig verslag welligt als minder doeltreffend te beschouwen, vermits men veilig mag onderstellen, dat deze geschriften in handen zijn van allen, die belang stellen in de zaak, en tevens zich in de gelegenheid bevinden, om, door hunnen stand en betrekkingen in de Maatschappij, den slag te keeren, waarmede het lager Onderwijs, door het geroep om vrijheid, in ons Vaderland, ja waarmede dat Vaderland zelve bedreigd wordt, indien de bestaande wet van 1806 in derzelver levensbeginsel mogt worden aangerand en vernietigd.

Wij vermeenden echter ten aanzien van dit geschrift mede eene uitzondering op den door ons gestelden regel te moeten maken. De stem, die hier gehoord wordt, komt uit Drenthe, eene afgelegene grensprovincie, en zou alligt, van wege dien verren afstand, minder overal gehoord worden; en, daar zij dit overwaardig is, werden wij te rade, door deze onze aankondiging de verspreiding van het werk des Heeren nassau te bevorderen.

Na eene beknopte Inleiding, geeft de bekwame Schrijver een Overzigt van de Geschiedenis van het Onderwijs; daarna wordt de Wet van 1806 aan de beginselen van Staatsregt en aan 't gezond verstand getoetst, en het nadeelige der verandering, blijkende uit de ondervinding van België, uiteengezet. Nu spreekt de Schrijver over het ongegronde der bezwaren, in openbare Schriften aangevoerd; terwijl deze eerste Afdeeling besloten wordt met eene aanwijzing van het hoog belang van den Staat bij de handhaving van de beperking der Wet, zoowel voor zichzelven, als voor het onderwijs en den middelstand in het bijzonder.

Met regt merkt de Schrijver op, dat velen onzer Landgenooten tamelijk onverschillig schijnen omtrent de veranderingen, welke men in de regeling van het lagere Schoolwezen verwacht; en wij moeten deze opmerking, helaas! bevestigen. Kende men de heilzame strekking der bestaande Wet en de weldadige gevolgen van derzelver trouwe nale-

[p. 258]

ving, dan zouden alle onpartijdigen, Roomsch en Onroomsch, als liefhebbers des Vaderlands, zich vereenigen, om alles te beproeven, opdat het bestaande goede behouden bleve. Immers wijst het onderhavige stukje, met onpartijdigheid en waarheidsliefde, op de groote gevaren, die verandering van beginselen kan doen ontstaan. En wat is dit gevaar anders, dan de slooping van ons volksbestaan en de ondermijning der zedelijke grondslagen, waarop de troon behoort te rusten.

Dát zijn gevaren, groot genoeg, om de onverschilligheid van niet weinigen in werkdadige belangstelling te doen verkeren. Wat de Nederlandsche Catholiek niet wil en niet kan willen, dat wil de Kerk van Rome, en zij maakt dien wil, door den mond en de pen van sommigen harer Priesters, openbaar. Niemand verwondere zich daarover; want volkomen waar is het, wat de Heer nassau, bl. 11 en 12, in de noot, zegt: ‘Rome's theocratie is eene Christelijke Godsregering, die, gelijk het Christendom zelf, aan geen volk of land is gebonden, maar het geheele menschelijk geslacht moet willen omvatten. Zij kan derhalve, of zij verloochent zichzelve, nimmer vrede sluiten, noch eerder rusten van hare pogingen, vóór dat alle wereldlijke magt en heerschappij onder het kerkelijk gezag is gebragt, en zij allen alles is geworden in allen.’

De Schrijver heeft ten oogmerk, in eene IIde en IIIde Afdeeling, het Godsdienstig Onderwijs hier te lande en de Wet van 1806 van hare gebrekkige zijde te beschouwen. Het grondige en belangrijke, den tegenwoordigen strijd van begrippen en meeningen betreffende, in deze Iste Afdeeling ter sprake gebragt, kan eene even gelukkige bewerking van het nog volgende doen verwachten. Wij voor ons bevelen zijnen arbeid aan de lezing, overweging en vooral de behartiging van allen, die het Vaderland liefhebben.

Maar ook zijn de bestaande verordeningen van eene andere zijde bestreden geworden. Men zie slechts, wat des aangaande door Mr. g. groen van prinsterer is te berde gebragt. Ook te dezen opzigte is in dit geschrift veel belangrijks opgenomen, hetwelk eene kalme, onbevooroordeelde overweging waardig is. Mogt men eenmaal wijs worden en van alle overdrijving afkeerig zijn, kome zij ook van den kant van Rome of het hoogregtzinnig Geneve!

Gaarne vereenigen wij ons met de hartelijke, maar ernstige en gematigde, ontboezeming des Schrijvers aan het slot: ‘Wij

[p. 259]

wenschen, met alle opregtheid, dat wij omtrent alle ijveraars voor de vrijheid van onderwijs, met volle ruimte, mogen bidden kunnen: “Vader! vergeef het hun, want zij wisten niet, wat zij deden!” Zij wisten niet, dat zij het bestaan van duizenden op losse schroeven stelden, en hun levensgeluk verwoestten, zonder der jeugd nuttig te zijn, of iemands lot te verbeteren. Zij wisten niet, dat zij dien Staat hielpen ondergraven, die, meer dan eenig land van Europa, zoo lang de wijkplaats is geweest voor allen, die gewetensdwang vervolgde,’ enz. Die wensch toch is aller behartiging waardig. Het wereldlijk gezag van den Roomschen Opperpriester is, in den Kerkelijken Staat en het noordelijk deel van Italië, van geene beteekenis meer: wat wonder, dat men hetzelve elders poogt te vestigen? In België is dit, met gelukkig gevolg, geschied; en thans waagt men de poging, om ook Nederland in eene Provincie der Roomsche Opperheerschappij te veranderen. Kennis en beschaving, door onderwijs verkregen, staan echter daarbij in den weg; dat onderwijs moet derhalve ophouden te bestaan, opdat Rome zegeviere; en de zekerste en gemakkelijkste weg hiertoe is de proclamatie: dat het onderwijs vrij zij! met andere woorden: dat het vernietigd worde! - Zoo veel en niets minder staat er thans op het spel! Wie kan daarbij koud, gevoelloos en onverschillig blijven? Wij vermanen tot waakzaamheid, en roepen, in het belang des Vaderlands, Catholieken en Protestanten op tot wederstand van de Hierarchij van Oud-Rome. Onderwerping aan dezelve is tevens afstand van alle beginselen van ware vrijheid.