Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1841

Aardrijkskundig Woordenboek der Nederlanden, bijeengebragt door A.J. van der Aa, onder medewerking van eenige vaderlandsche Geleerden. Isten Deels 3de en 4de Aflevering. Te Gorinchem, bij J. Noorduyn. 1839. In gr. 8vo. 305-420, met nog 17 en 136 bl. f 3 - :
Orphea. Bloemlezing uit de Schatkamer van een' Romandichter. IIIde Stuk. Te Hoorn, bij de Gebr. Vermande. 1839. In gr. 8vo. 171 bl. f 1-50.
De beweging der Aarde, eene bijdrage tot de wiskundige Aardrijksbeschrijving, door W.L. Ivangh, Iste Luitenant der Infanterie. Te 's Hertogenbosch, bij P. Stok vis. 1840. In gr. 8vo. 42 bl. f : - 50.
De inrigting van het Heelal. Vrij gevolgd naar het Hoogduitsch van J.P. Hebel. Te Groningen, bij J.B. Wolters. 1840. In kl. 8vo. 60 bl. f : - 20.

De twee eerstgenoemde vervolgwerken zijnde, die wij slechts met een woord behoeven aan te melden, en de twee anderen kleine stukjes, waarvoor wij niet vele ruimte kunnen afzonderen, voegen wij deze vier stukken bijeen, die overigens juist zulke naauwe raakpunten (3 en 4 uitgezonderd) niet hebben.

Met het 3de Stuk van het nuttige Aardrijkskundig Woordenboek der Nederlanden eindigt de letter A. Het wordt gevolgd van eenige nalezingen en verbeteringen, gelijk ook van de regterlijke indeeling van alle de artikelen dezer letter. Belangrijke misstellingen hebben wij niet aangetroffen. De Heer van der aa ontziet dan ook geene moeite, om ieder artikel voor de uitgave zoo naauwkeurig te bekomen, als immer mogelijk is. Het ontbreke hem ook voor het vervolg niet aan medewerking! Het 4de Stuk bevat het algemeen overzigt over het Rijk, zoo wat deszelfs geschiedenis als tegenwoordigen toestand in de onderscheidene

[p. 170]

deelen van burgerlijk, militair, kerkelijk bestuur enz. aangaat; mede zeer naauwkeurig bewerkt, en voorafgegaan door eene vrij uitvoerige lijst van inteekenaren, aan welker hoofd de namen gevonden worden van Z.M. den Koning en andere leden der vorstelijke familie, benevens eene opdragt aan de Zonen van onzen Kroonprins. Wij wenschen op den duur den besten voortgang aan dit uitgebreid maar nuttig werk, op welks uitvoering de soort van het papier onze voornaamste aanmerking is.

De Dichter Anonymus, uit het Iste Stuk der Orphea bekend, geeft in dit derde eene dichterlijke overgieting van cats dichtstuk: Het Spaansch Heidinnetje. Inderdaad eene zeer dichterlijke overgieting, die zich door aangename afwisseling van versmaat, hier en daar door geheele omwerking, en, waar het pas geeft, door zich aan de woorden van Vader cats te houden, allergunstigst aanbeveelt. Bij het letterlijk overgenomen bekende lied:

Schoon bloemgewas en edel kruit,

Van 's hemels dan gevoet,

is eene niet onbevallige muzijk gevoegd.

‘Wie uwer,’ zegt Anonymus in den aanhef, ‘van mij een doorloopend berijmd verhaal verwacht, zal zich bedrogen vinden; want vóór de bewerking van het stuk, zeide ik tot mijzelven: wanneer gij eene gevaarlijke klip wilt vermijden, verhaal dan niet alles in gebonden stijl; door de langdradigheid van cats te behouden, en welligt zijne naïviteit en zinrijkheid te verliezen, zou uw verhaal gevaar loopen van zoo onverdragelijk te worden, dat ieder lezer het uit verveling of verontwaardiging wegwierp. Er is niets beters op, dan dat gij de uiterst flaauwe plaatsen in proza bewerkt, maar niet lang rekt, en daar nu en dan een paar naïve regels van cats laat invloeijen; dit, dunkt mij, is de beste wijze, om het stuk lezers, en vooral lezeressen, te doen vinden.’ En zoo is het ook gedaan, ter veraangenaming en bevordering eener onderhoudende afwisseling.

Na eenige algemeene cosmologische aanmerkingen, beschouwt de Heer ivangh de zes bewegingen der aarde: om de zon - om hare as - van de ware as om de pool der ecliptica (teruggang der nachteveningen) - die der nutatie - die der rijzing en daling op de ecliptica (door perturba-

[p. 171]

tién) - en eindelijk de vermeende beweging der aarde met het gansche zonnestelsel in de rigting, zoo als herschel meende, naar [de westelijke knie van] het sterrebeeld Hercules. Het een en ander wordt vrij populair ontwikkeld. Het boekje wordt ontsierd door enkele misstellingen, als: bladz. 21, dat de omtrek der aarde onder den equator 40 millioenen meters is, terwijl tot grondslag der graadmeting niet de equator, maar de meridiaan gediend heeft; bladz. 33, waar de helling der ecliptica den 1 Januarij 1840 opgegeven wordt te zijn 23^o 27′ 45′′, 91, terwijl die volgens den Connaissance des Temps is 23^o 27′ 37′′, 80; bladz. 25, ‘dat er meerder massa aanwezig is in het vlak, dat de aarde volgens den equator doorsnijdt, dan in dat volgens de polen,’ eene goed gemeende, maar onjuiste uitdrukking, omdat in een vlak geene massa is. Taalfouten, als vloeijbaren, bladz. 25; daar dezen Sinus negatief is, bladz. 35, beduiden minder, daar de Schrijver het beter weet. Wij moedigen hem gaarne aan, om dergelijke oefeningen voort te zetten met den ijver, waartoe meerdere tijdruimte in vrede den Heeren Officieren gelegenheid schenkt.

Het stukje van den bekenden Dichter hebel kan uit den aard der zaak slechts oppervlakkig zijn. Behalve: ‘hetwelk een zeer schoon gezigt moet opleveren, wanneer zij (de manen van Jupiter) soms bij nacht alle te gelijk aan den hemel staan,’ - hetgeen uit de onderlinge betrekking dier manen niet geschieden kan; en de ontdekking van Uranus op den 13 Mei (lees Maart) 1781, - hebben wij geene eigenlijke fouten aangetroffen. Er ligt eene Jean-Pauliaansche tint over het werkje verspreid, dat daardoor nu en dan min of meer op den rand van het belagchelijke komt; maar men moet bedenken, dat het boeksken bestemd is tot een leerboek voor scholen en huisgezinnen, om op eene bevattelijke wijze de groote werken der schepping te leeren kennen. Als eerste aanleiding daartoe is het niet ongeschikt.