Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1841

De Lotgevallen van Ferdinand Huyck, uitgegeven door Mr. J. van Lennep. II Deelen. Te Amsterdam, bij P. Meijer

[p. 79]

Warnars. 1840. In gr. 8vo. XVIII, 400 en 462 bl. f 9 - :

Een nieuwe Roman van den Heer van lennep is zeker reeds in zeer vele handen, voordat een Recensent er aan denken kan, om hem te beoordeelen; en vele lezers van dit Tijdschrift zullen deze aankondiging inzien, niet zoo zeer, om te weten, wat zij van dit boek te wachten hebben, als wel, om te zien, wat de Recensent er van zeggen zal, en of zijn oordeel met het hunne overeenkomt. Dat is voor den Recensent geen gunstige stand van zaken. Het oordeel zijner lezers is reeds bepaald, voordat hij het zijne zeggen kan, en het oude spreekwoord: elk meent zijn uil een valk te zijn, is ook in dit opzigt al te zeer waar, dan dat hij zou mogen hopen, diegenen, die van hem verschillen, tot zijn gevoelen te zullen kunnen overhalen.

Maar, zal dan zijn oordeel met dat des publieks niet overeenstemmen? In dit geval hoopt hij, dat de meesten met hem genegen zullen zijn, om goed te keuren, en dat de Lotgevallen van ferdinand huyck door een groot aantal lezers reeds met hetzelfde genoegen zullen zijn gelezen, hetwelk Rec. gaarne betuigt daarbij gesmaakt te hebben. De Heer van lennep heeft ook in dit werk de veelzijdigheid van zijn talent op nieuw bewezen. Nadat hij gelukkige proeven van den Historischen Roman gegeven had, verlaat hij dit genre, en treedt in eene andere, daaraan geheel vreemde soort op. En deze proeve is vooral niet minder geslaagd, dan de vorigen. Het veld der Geschiedenis verlatende, schildert de Schrijver ons hier meer den mensch, dan het tijdvak. Hij heeft afstand gedaan van vele voordeelen, die de Historische Roman aanbiedt. Daar heeft men eene gebeurtenis, die men tot grondslag legt; daar heeft men althans onderscheidene personen, die als van zelve gegeven zijn, en wier karakter men uit de Geschiedenis leert kennen; daar heeft men gelegenheid, om zeden en gebruiken te schetsen, en het bepaalde tijdvak, hetwelk men gekozen heeft, wijzigt als onwillekeurig den aard van het verhaal, en is den Schrijver in zijne verdichting zelve van dienst. Dit alles vereischt wel veel studie, zal de schildering getrouw zijn, maar het heeft toch ook onmiskenbare voordeelen. Hier daarentegen is de Romanschrijver veel meer aan zijne eigene verbeelding overgelaten; de personen zelve, zoowel als hunne karakters,

[p. 80]

de gebeurtenissen en tooneelen moeten geheel uit zijne vinding voortkomen; terwijl hij in het andere geval zijne verdichte personen en hunne lotgevallen om den historischen persoon en diens geschiedenis als groepeert.

In den ferdinand huyck is het blijkbaar des Schrijvers doel, eene levendige, getrouwe, natuurlijke voorstelling te geven van verschillende menschen en karakters. Door eenen gemeenschappelijken band moeten deze met elkander verbonden zijn, zoodat alles te zamen een goed geheel uitmake. Dat is, naar Rec^s. oordeel, den Schrijver ook goed gelukt. De intrigue boeit de belangstelling genoegzaam, en laat toch ook den tijd, om de détails, waarom het hier niet minder te doen is, op te merken. Aan de eerste ontmoeting met den onbekenden en raadselachtigen vreemdeling en diens dochter knoopen de volgende zich als onwillekeurig aan, en de eenheid van onderwerp is daardoor volkomen behouden gebleven, bij de rijke verscheidenheid van tooneelen en karakters.

Het zijn vooral die karakters, waarop de aandacht van zelf wordt bepaald, en Rec. gelooft niet, dat men den Schrijver den lof zal onthouden, dat deze over het algemeen gelukkig en juist zijn geteekend. De lezer ziet de meeste der handelende en sprekende personen als voor zich. Misschien zijn twee der meisjes niet de gelukkigst geslaagde. Susanna zal sommigen althans wat al te veel bij de hand zijn, ofschoon dit Rec. slechts op enkele plaatsen hinderde; maar henriette wordt en door haar en door amelia wat te veel in de schaduw gezet. Bedriegt Rec. zich, of stellen de meeste lezers het grootste belang in de laatstgenoemde? Maar dat was zeker eene moeijelijk te vermijden klip, en henriette had wel een beetje gelijk, toen zij tegen ferdinand zeide: ‘Amelia is een engel, en ik vergeef het u nooit, dat gij niet smoorlijk op haar verliefd zijt geraakt.’ Er zullen onder de lezeressen welligt velen zijn, die er ook zoo over denken. Doch ferdinand zelf, zijn vader, de hoofdschout, zijne moeder, de beide tantes, baas roggeveld, heynz, van baalen, weinstube, helding vooral, zijn uitstekend geteekend. Wij zien en hooren ze. Rec. heeft aanmerking hooren maken op het gedrag van ferdinand bij zijne eerste ontmoeting met amelia. Zeker, een romanheld is hij daar niet; heel mooi gedraagt hij zich te haren aanzien ook niet. Maar natuurlijk is zijn gedrag bij

[p. 81]

uitnemendheid; het is geheel in het karakter, juist zoo als iemand, gelijk hij, handelen moest, en de Schrijver heeft wèl gedaan, hem niet anders te teekenen.

Wat Rec. vooral ook in dezen Roman bewondert, is de losheid en gemakkelijkheid van voorstelling. De gesprekken zijn meestal onverbeterlijk; het zijn gesprekken; het eene vloeit uit het andere voort, en ieder spreekt altijd in zijn karakter. In dit opzigt verdient dit boek hoogen lof, en is eene proeve, voor welk eene losheid en ongedwongenheid ook onze taal vatbaar is. Het gesprek tusschen tante van bempden en baas roggeveld in het eerste Deel is er een gelukkig staaltje van.

Rec. verbeeldt zich, dat de meeste lezers tot dusverre gaarne met hem instemmen zullen; hij hoopt, dat hij het nu noch bij hen noch bij den Schrijver verbruijen zal door eenige aanmerkingen, die hij niet achterwege mag laten. Hij zal beginnen met een paar kleinigheden. Hoe komt, Deel I, bl. 243, matth. VIII:24 te pas? Is dat eene drukfout? Rec. heeft vruchteloos naar de bedoelde plaats gezocht. Van meer gewigt is eene andere aanmerking, schoon zij schijnbaar toch ook maar kleinigheden betreft. Een man, als van lennep, die in dit boek op nieuw toont, hoezeer hij onze schoone moedertaal meester is, moet door zijn voorbeeld geene verkeerdheden in de taal ingang verschaffen. Daarom hinderde het Rec., dat hij Deel I, bl. 75, het woord bemerking las. Dat is geen Hollandsch, maar Duitsch. Daarom hinderde het hem vooral, dat hij zoo menigvuldig het woordje van gebruikt vond, gelijk het Fransche de, in plaats van ons om. Bl. 106 b.v. gewoon van ontzach te voeden, en dergelijke zijn er vele.

Doch Rec. heeft nog andere aanmerkingen, hoewel hij de bovenstaande geenszins als vitterij wil hebben beschouwd; men stelt bij ons niet genoeg prijs op zuiverheid van taal, en daarom moet men tegen alle vreemde inkruipsels waken. Reynhove is de persoon, op wien Rec. het thans geladen heeft; niet dat zijn karakter niet goed geteekend zou zijn, of dat hij er iets tegen zou hebben, dat de Haagsche jongman van de mode zijne woorden met Fransch doorspekt. Dat alles is goed en in karakter; maar in de keuze der basterdwoorden is van lennep niet altijd gelukkig geweest. Zij zijn dikwijls niet natuurlijk genoeg, te gezocht, en ook niet zelden te menigvuldig. Dat is overdreven, en in een boek,

[p. 82]

als dit, had men zich daarvoor moeten wachten. Het is jammer, omdat het de illusie wat verbreekt.

Maar bovenal moet Rec. den Schrijver aanvallen over zijne al te klaarblijkelijke en daarom ongelukkige navolging van een paar bijzonderheden uit den Pickwick van dickens. De eene (minst hinderlijke, maar toch te duidelijke) navolging van dezen Schrijver, aan wien van lennep misschien ook wel het denkbeeld tot het maken van eenen dusdanigen Roman verpligt is, is te vinden in de spreekmanier van den overigens goed geteekenden zeekapitein pulver. Deze heeft gedurig spreekwoorden en spreekwijzen in den mond, die hij niet alleen aardig te pas brengt, maar waaraan het bijgevoegde gewoonlijk iets kluchtigs geeft. B.v. Kom aan, zoo als de man tegen de naauwe laars zei; hij zal mij welkom zijn, zoo als de spinnekop van de vlieg zei, enz. enz. Rec. haalt deze voorbeelden slechts aan, om te doen zien, wat hij bedoelt. Maar wie heeft Pickwick gelezen, en herinnert zich daarbij niet terstond samuel willer en zijne onuitputtelijkheid in dergelijke aardigheden? Doch nog hinderlijker is de navolging in doedes, den substituut-drost op Ter Schelling, met zijne afgebrokene volzinnen. Dat is alfred jingle uit denzelfden Pickwick op en top. En reeds in het oorspronkelijke hinderde hij Rec., en kon deze de geestigheid daarvan niet vatten. Cophagus in marryat's Japhet had die, dunkt ons, reeds uitgeput. Maar waarom ons jingle's spreektrant zoo weder teruggeven? Dat is eene slaafsche navolging, die beneden het talent van van lennep is.

Dat zijn de voornaamste aanmerkingen, die Rec. te maken heeft, en hij kan niet eindigen, zonder nogmaals te betuigen, dat hij het boek met zeer groot genoegen heeft gelezen; dat het den roem des Schrijvers zeker verhoogen zal, en dat hij het eene aanwinst rekent voor onze literatuur en voor onze taal, ook omdat deze nog te weinig met zulk eene losheid en bevalligheid voor den gemeenzamen stijl is gebruikt, als waarvan onze wolff en deken, in en voor haren tijd, zoo gelukkige modellen leverden. - Rec. twijfelt niet, of een ruim debiet zal van de goedkeuring des publieks getuigen.