Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1841

Vruchten van den boom der kennis des goeds en des kwaads. Een Verhaal door H. Polman, Anth. zn., in leven Onderwijzer in de Godsdienst en Krankbezoeker te Haarlem. Te 's Gravenhage, bij K. Fuhri. 1840. In gr. 8vo. VIII en 334 bl. f 3-30.

Er zijn weinige menschen, die in hunnen kring zooveel nut stichten, als de schrijver van dit boek bij zijn leven in den zijnen heeft gedaan. Oorspronkelijk bestemd tot eenen eenvoudigen ambachtsman, had hij geheel zichzelven gevormd, en door onvermoeide werkzaamheid zich eene mate van kennis verworven, waarover menig Godgeleerde zich niet behoefde te schamen. Rec., die den braven man veel bij gerucht en ook eenigzins in persoon heeft gekend, zegt niet te veel, wanneer hij beweert, dat zelden of nooit

[p. 55]

een onderwijzer in de Godsdienst zooveel invloed op de jeugd zijner woonplaats heeft gehad. Honderden van kinderen waren aan zijn onderrigt toevertrouwd; alle scholen stonden voor hem open, en op allen kwam hij op gezette uren, om onderwijs in de bijbelsche geschiedenis te geven. Met reikhalzend verlangen zagen de kinderen die uren te gemoet; zij hingen aan de lippen des verhalers, die de aandacht der kleinen wist te boeijen, en wiens levendige voorstelling de verhaalde zaak voor altijd in het geheugen prentte. Kinderen en jongelieden van allerlei gezindte, van elken rang en stand, deelden in zijn onderrigt, niet enkel waar het de geschiedenis des Bijbels betrof, maar ook daar, waar het de waarheden onzer gezegende Godsdienst gold, en verlichte, heldere begrippen waren de vruchten van zijn onderwijs, dat vooral ook strekte, om goede zaden van godsvrucht en zedelijkheid uit te strooijen. Zoo genoot de waardige man de algemeene achting en liefde zijner stadgenooten; en toen hij zijn nuttig en werkzaam leven, helaas! ook voor hem rijk aan beproevingen, eindigde, was de droefheid groot, en gevoelde men, dat zijne plaats niet ligt weder volkomen zal worden vervuld.

Tot dezen opregt gemeenden lof voelde Rec. zich gedrongen, toen hij zich nederzettede, om eene aankondiging te schrijven van het werk des waardigen overledenen, welks titel aan het hoofd dezes staat. Te meer wenschte hij dien lof te laten voorafgaan, omdat hij door onpartijdigheid genoopt wordt, om over het boek zelf een minder gunstig oordeel te vellen. Het doet hem leed om de nagedachtenis van den man, die zoo veel goeds en nuttigs heeft verrigt, wiens naam door de dankbaarheid van menigen leerling nog dikwijls zal worden genoemd, en aan wiens groote bekwaamheden hij gaarne regt laat wedervaren. Doch dit alles mag Rec. niet weêrhouden van te betuigen, dat hij gewenscht had, dat deze Vruchten van den boom der kennis het licht niet hadden gezien. Het talent des schrijvers lag daar niet. Zijne geheele opleiding, de kring, waarin hij verkeerde, zijn geheele zijn en wezen maakten hem ongeschikt tot het bearbeiden van dergelijk

[p. 56]

eene stoffe. Hij kende daartoe de verschillende kringen des maatschappelijken levens niet genoeg, en had, door zijnen stand en zijne betrekking, ook door zijne ondervindingen misschien, van vele zaken en personen eene zeer eenzijdige beschouwing. Reeds het hoofddenkbeeld van het geheele werk, het gebrek, waartegen de schrijver te velde trekt, is niet het algemeene gebrek van onzen tijd; veeleer is het tegendeel het geval. Het is hier eene moeder, die aan haren eenigen zoon eene overdrevene, geheel verkeerd gewijzigde godsdienstige opvoeding geeft, waardoor deze veel godsdienstkennis, veel uitwendige, maar weinig innerlijke godsdienstigheid verkrijgt. Hij wordt geheel buiten de wereld gehouden, opdat hij zelfs door de kennis van het kwaad niet zal bezoedeld worden. Het verkeerde van zulk eene handelwijze, en de rampzalige gevolgen voor de godsvrucht en deugd van een jongeling, te doen gevoelen, is de strekking van dit verhaal. Maar is niet veeleer een tegenovergesteld gebrek algemeen; en mist het boek daardoor niet zijn doel? Doch daarenboven, de wijze van behandeling laat veel te wenschen over. Vele van de schilderingen getuigen van des schrijvers ongeschiktheid voor zulk eene taak. Mevrouw l'etranger en de haren zijn onnatuurlijk; zoo is en was die soort van menschen niet. Julie is te grof onkiesch, het verhaal der verleiding te plat en te naakt. En zoo zouden wij vele aanmerkingen kunnen maken. Enkele gesprekken, gelijk die van van veere, zijn uitstekend. Doch het geheel is mislukt. Het zou van de bekwaamheid des schrijvers zeer verkeerde gedachten kunnen doen opvatten. Het is jammer, dat polman dit boek geschreven en voor den druk bestemd heeft; zijn roem kan er niet bij winnen: maar Rec. vertrouwt en is overtuigd, dat, als dit boek lang is vergeten, de naam van den edelen man bij velen nog in gezegend aandenken zal zijn, als die van eenen geliefden, hooggeschatten leermeester, eenen braven, ijverigen, getrouwen arbeider in den wijngaard des Heeren!