Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1834

Weemoedstoonen uit de Geschiedenis van mijn Leven, of mijne Reis naar Curaçao, en vlugtige Beschouwingen van dat Ei-

[p. 444]

land, gedurende mijn tienjarig verblijf op hetzelve. Door H.J. Abbring. Te Groningen, bij W. van Boekeren. 1834. In gr. 8vo. XII en 205 bl. f 1-80.
Godsvrucht en Ongeloof, of de Afdwalingen der Rede, naar het Fransch van Gerard; aanmerkelijk bekort en voor Nederlandsche Lezers ingerigt. Geen Verdichtsel. In II Deelen. Te Leeuwarden, bij J.W. Brouwer. 1834. In gr. 8vo. Te zamen XXXVI en 731 bl. f 6-50.

Men kent reeds, uit onze beoordeeling van Maurits van Werdenberg, of de Vrijgeest, (Vad. Lett. 1834. No. I.) den Heer abbring als godsdienstig en veelal oordeelkundig Schrijver; men kent de verdiensten zoo wel, als de gebreken van zijnen stijl. De hier aangekondigde Weemoedstoonen uit de geschiedenis van zijn leven zijn een verhaal in proza van zijne reis naar Curaçao, met rugzigt op 's mans vroegere loopbaan, verslag van zijnen gemoedstoestand en zijne lotgevallen en waarnemingen op dat eiland, met eenig berigt omtrent des Schrijvers tegenwoordige omstandigheden. De Heer abbring klaagt weder, dat hij niet met orde en bevalligheid schrijven kan; dat hij zich niet sierlijk genoeg kan uitdrukken, enz.: maar naar ons inzien ontbreekt hem, om een goed Prozaschrijver te zijn, onzuiverheid in taal en stijl nu eens daargelaten, niet zoo zeer sierlijkheid, als wel eenvoudigheid. Zijne voordragt is integendeel te zwierig en te gekunsteld, een gevolg van een angstvallig streven naar fraaiheid van uitdrukking; en eigenlijk zou hij slechts natuurlijker en losser moeten wezen, om goed te schrijven. De inhoud dezer Weemoedstoonen is intusschen leerzaam; en wij hopen, dat de woorden van dezen tot het Christendom teruggekeerden Vrijgeest indruk op zijne lezers mogen maken; terwijl wij overigens, met opzigt tot sommige uitdrukkingen, gevoelens en beweringen, terugwijzen op ons aangemerkte in de boven aangehaalde Recensie van den Maurits van Werdenberg.

Gelijke verwijzing naar die Recensie zal welligt niet overtollig wezen bij onze beoordeeling der overbrenging, door eenen ongenoemden, van het Fransche werk van gérard. Doch die verwijzing geldt slechts de voorstelling van sommige leerstukken en bewijzen. Maar bovendien hebben wij nog al het een en ander aan te merken, zoo op de wijze van vertaling

[p. 445]

en omwerking, als op hetgene van het oorspronkelijke in de navolging is overgebleven. De brieven, die eene eenigzins opgesierde geschiedenis onder verdichte namen bevatten, zagen reeds te midden der achttiende eeuw in Frankrijk het licht. Niet alleen, dat derhalve in het oorspronkelijke het Christendom, vooral naar de opvatting der Roomsche Kerk, in den geest van bossuet, verdedigd wordt, maar ook is de toestand van zeden, regtsoefening en wat dies meer zij, geheel overeenkomstig met den tijd en het land, waar de brieven geschreven en uitgegeven zijn. Nu heeft de Vertaler niet slechts het al te breedvoerige werk, door weglating van zeer vele brieven, ingekort, maar hij heeft tevens, ten einde het voor zijne landgenooten te bruikbaarder te maken, eene meer Protestantsche strekking er aan trachten te geven, en de geschiedenis in ons land en in onzen leeftijd, zelfs in de tegenwoordige zoo hagchelijke oogenblikken, willen overbrengen. Wij behoeven niet aan te wijzen, hoe veel bezwaar reeds het eerste veroorzaakte, en hoe gedwongen de navolging wordt, b.v. waar er over het doen van boete of penitentie wordt gesproken, aan hetwelk men dan toch ook eene Protestantsche kleur heeft bijgezet; terwijl het zonderling is, dat het lezen van romans, het bezoeken van den schouwburg, en het arbeiden voor het tooneel, zelfs de treurspelpoëzij, onbepaald worden afgekeurd. Nog erger gaat het met de schildering van zeden en staatsgesteldheid. Die iigtzinnige vrijgeesterij onder de beschaafden en aanzienlijken, die zoo schandelijke hof kuiperijen, die willekeurige verbanningen zonder eenige form van proces, behooren geheel te huis in Frankrijk onder lodewijk XV; en hoe veel lof er dan ook (om het er als 't ware bij te slepen) aan onzen Koning en zijn Huis en aan ons Volk worde toegezwaaid, noch aan het Koninklijke geslacht, noch aan de mannen van invloed ten Hove, noch aan onze Natie in 't algemeen, geschiedt eenige eer, door de overbrenging der hier geschetste tooneelen op onzen bodem, en wel in het nog loopende tijdvak. Onder hetgeen ons al verder bevreemdde, behoort ook dit: Eduard, die tot de volslagenste twijfelarij vervallen was, wordt eerst door zijnen schoonvader overtuigd, dat er zekere klaarblijkelijkheden bestaan; dat men der Rede eenig vertrouwen mag schenken; dat er onderscheid is tusschen goed en kwaad; dat er een God is; dat men aan eene vergeldende onsterfelijkheid moet gelooven, enz.: alles zoo wat

[p. 446]

dooreengemengd, naar het ons voorkomt, uit descartes, locke en condillac; hier en daar ook, voor zoo ver men zich somwijlen op dezen beroepen kon, uit voltaire, rousseau en anderen. Naderhand betoogt de schoonvader de ongenoegzaamheid der Rede, schoon zij ons aanvankelijk eenige dienst bewijst, ook daaruit, dat de Wijsgeeren onderling zoo zeer verschillen, enz. Dit brengt hem op onze behoefte aan eene Goddelijke Openbaring, en de bewijzen voor derzelver echtheid. Maar nu moest de twijfelende Eduard het verschil der Godsdienststelsels en het groot getal der Kerkgenootschappen tegenwerpen, om daaruit te besluiten, dat er even weinig zekerheid voor den Christen bestaat, als voor den aanhanger der Natuurwet. Denkelijk is dit punt in het oorspronkelijke, hetwelk Recensent onbekend is, in den geest der Roomsche Kerk behandeld, en op hare leer, als de alleen ware, gewezen. Hier zou ten minste die bedenking moeten zijn voorgesteld en in den Protestantschen geest zijn beantwoord, met een betoog van de duidelijkheid der Openbaringsleer, voor den onpartijdigen onderzoeker, op alle punten, die voor den redelijken en zedelijken mensch van belang zijn, enz. Doch wij vinden hier zoo min de tegenwerping, als eenige eigenlijke oplossing derzelve, even of een twijfelaar aan zulk een oogenschijnlijk groot bezwaar niet eens denken zou. Veel beter en vollediger schijnt ons dus, over het geheel, de Maurits van Werdenberg van den Heer abbring. Naar ons inzien, had het hier aangekondigde werk van gérard zeer wel onvertaald kunnen blijven.