Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1833

[p. 695]

Over Nederlandsche Spraakkunst, Stijl en Letterkennis, als voorbereiding voor de Redekunst of Welsprekendheidsleer, in hare hoogere beteekenis. (Ten gebruike bij een gedeelte mijner Akademische Voorlezingen in het vak der Nederlandsche Letterkunde en Welsprekendheid, en verder in het algemeen voor Onderwijzers en andere Beoefenaren van Taal en Stijl.) Door Mr. B.H. Lulofs, Hoogleeraar in genoemde vakken aan de Groningsche Hoogeschool, enz. Tweede, geheel overgeziene en verbeterde Druk. Te Groningen, bij J. Oomkens. 1831. In gr. 8vo. XX en 484 bl. f 3-60.
Nederlandsche Redekunst, of Grondbeginselen van Stijl en Welsprekendheid voor Nederlanders, door Mr. B.H. Lulofs. (Tot eene Handleiding bij een gedeelte mijner Voorlezingen.) Tweede, verbeterde Druk. Te Groningen, bij J. Oomkens. 1831. In gr. 8vo. VIII en 163 bl. f 1-40.

Tot het geven eener schets zijn werken als de beide bovenstaande minder geschikt; ook achten wij derzelver inhoud en strekking reeds genoegzaam uit den eersten druk bekend te zijn. Zij dragen overal blijken van des Hoogleeraars uitgebreide kennis, gezond verstand en gezuiverden smaak. De vragen, achter elk Hoofdstuk van het eerste werk geplaatst, lokken uit tot verder onderzoek. Doch, daar de geleerde Schrijver zelf zulk een goed Dichter en beminnaar van dichterlijke voortbrengselen is, hadden wij hem, althans bij dezen tweeden druk, wel wat grondiger en scherpzinniger over de Prosodie verwacht. Dat hij over het quantitatief-prosodische stelsel van Prof. kinker luchtig henenstapt, en liever naar 's mans werk zelve verwijst, dan zich daarin te verdiepen, is allezins gepast; doch over het in gebruik zijnde accentief-prosodische stelsel, en de daarop gegronde gewone versificatie, had hij, zonder te groote uitvoerigheid, helderder en vollediger kunnen zijn. Huydecoper, in zijne Proeve op vondel, is op dat punt meer bevredigend. Bij lulofs is het, als hadden wij slechts lettergrepen met en zonder klemtoon; terwijl de zoogenaamde halve toon, en de daarop steunende toonleiding in de Alexandrijnen, geheel wordt overgeslagen. Verder wordt er ten onregte beweerd, dat wij, in

[p. 696]

onze rhythmische verzen, geene spondeën zouden hebben. Immers, schoon van twee naast elkander staande grepen de eene altijd iets hooger klinkt dan de andere, kan echter die andere, door eene opvolgende lagere greep, betrekkelijk hoog worden, en alzoo, met de voorafgaande nog hoogere greep, eenen spondaeus vormen. De praktijk des Schrijvers is hier beter, dan zijne theorie. Wij zullen dit uit zijne eigene verzen, door hem aangehaald bl. 435 van het eerste werk, aantoonen:

‘ thans, ll die in zijn dronken waan
‘ in 't noord, ll en maan,
‘ 't ruim ll der gouden stargewesten,
‘Gelijk aan de eeuw'ge Goôn, ll mijn' vorstenzetel vesten?
‘! ll ! - ll in den afgrond ll zonk hij neêr!
‘Hij scheen een ! - ll Zijne ure sloeg! - ll !

is die ontvangt hier noodzakelijk den klemtoon en wordt daardoor lang; maar is wordt gevolgd door die, welk die toonloos wordt door het volgende in . Nu krijgt is een' halven toon, en waar behoudt zijnen hoogeren toon. Is die Koning zou twee trocheën zijn; waar is die Koning thans? wordt één spondaeus, gevolgd door twee jamben. Dezen regel heeft men slechts toe te passen op: Sprak: ik zal diep enz., om overal de spondeën gemakkelijk van de jamben te kunnen onderscheiden. Wanneer op de laatste in eene korte greep volgt, dan wordt dat , hetwelk nu een' halven toon ontvangt, betrekkelijk hoog of lang door de plaatsing, gelijk in: de . Doch dit is eene dichterlijke vrijheid, en grazige is de zuiverste dactylus, die zich denken laat, in den adonius: grazige beemden. Hoe kan de Hoogleeraar, op bl. 426, er aan twijfelen, of grazige een echte dactylus is? Of is in 't Latijn geen pyrrhichius, al zegt virgilius, ob caesuram: Nam tibi, Thymbre, Euandrius

[p. 697]

abstulit ensis? - Verder wil de Hoogleeraar, dat men slechts spaarzaam de rust in de Alexandrijnen verwaarlooze, maar maakt geen onderscheid tusschen het welluidend verwaarloozen der rust, als de zesde lettergreep slechts lang is door den halven toon, gelijk in zijn eigen vers: Ja! in den afgrond! - | in den afgrond | zonk hij neêr, en het stroeve verwaarloozen der rust na de zesde greep, als die zesde greep volstrektelijk hoog is; hetwelk slechts nu en dan eene schoonheid wordt, gelijk in het daarop volgende rijmgevende vers van den Schrijver:

Hij scheen een God! - l Zijne ure sloeg! - l Niets was hij meer!

Gaarne gelooft Recensent, dat de Hoogleeraar dit alles voor zichzelven even goed, mogelijk beter weet: deszelfs verzen bewijzen het. Maar voor zijne Studenten heeft hij de waarheid, in dat opzigt, onduidelijk voorgedragen, en geeft hun aanleiding, om de heerlijke Alexandrijnen van kinker (bl. 447) te vermoorden, door b.v. te lezen:

Aan 't westereinde van | den eeuwig duistren kerker,

in plaats van:

Aan 't westereinde | van den eeuwig | duistren kerker.

De Hoogleeraar houde ons deze aanmerking ten goede: zij werd gemaakt uit belangstelling in onze Nederlandsche Dichtkunst.

Wat nu het andere hier aangekondigde werk: Nederlandsche Redekunst, betreft; alles schijnt ons hier ordelijk uiteengezet en doelmatig behandeld. Althans voor onszelven hebben wij bij de lezing nergens eene plaats ontmoet, die ons eenigzins stuitte. - Beide werken maken een belangrijk geheel, en de beoefening van derzelver inhoud kan niet anders, dan den studerenden voordeelig zijn.