Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1831

[p. 244]

De kunstenaar en de uitdrager.

Tegen het einde der zeventiende eeuw was de straat della Carita te Napels reeds, gelijk de Ghetto te Rome, de bijzondere wijk der Joden, die meerendeels het bedrijf van woekeraar met dat van uitdrager verbonden. Ieder jongeling van goeden huize, dien zijne zeilpartijen naar de grot van Pausilippo met eene of andere Signorine te gronde gebragt hadden - ieder arme Madonnen-schilder, die voor de rivenditori (verkoopers), in afwachting van bestellingen voor Vorsten of Kardinalen, moest arbeiden, wist de straat della Carita zeer goed te vinden. Onder de winkels in de naauwe straat onderscheidde die van koopman abraham giudeo zich door eene overgroote menigte van oude dingen, die den ingang versierden, of veeleer versperden. Hier zag men in bonte verwarring onder elkander Milanezer harnassen, Bolognezer degens, Cremonezer violen en Napelsche luiten; doch giudeo deed voornamelijk in schilderijen van allerlei soort. Niemand wist beter, dan hij, onder eene laag van roet en stof, het penseel van eenig groot meester te onderkennen, of in de proeven van een jong, onbekend en hongerig kunstenaar de kiem van een toekomstig talent te ontdekken; - maar ook niemand verstond beter de kunst, om op den nood van den behoeftigen koopman te speculeren, en, met eene onverschilligheid, die iemand in vertwijfeling zou brengen, de waarde van een werk te verkleinen, welks verdienste hij, als door zeker natuurlijk kunstgevoel, zeer wel wist te onderscheiden.

Op zekeren avond trad een jong mensch van eene ellendige vliering, waar hij den geheelen dag had gewerkt, en rigtte zijne schreden naar de straat della Carita, terwijl hij onder zijn' afgesleten mantel iets zorgvuldig verborgen hield. Bij de toenemende donkerheid kon men naauwelijks zijn ten uiterste pover gewaad en zijne sterk uitkomende gelaatstrekken onderkennen, die onder een zwart en dik hoofdhaar zekere wilde fierheid aanduidden. Hadden de vrouwen uit den geringeren stand, die onder gezang voor hare deur zaten te spinnen, geweten, dat de voorbijgaande persoon de vervaardiger van de destijds zoo geliefde volksliederen: Dolce pace dei cor mio, en: Piu che penso à tuoi, was, zij zouden er niet aan getwijfeld hebben, of hij wilde, met zijne guitar on-

[p. 245]

der den mantel, zich ergens onder het venster eener onverbiddelijke iris begeven. Maar de jongeling bleef voor abraham's uitdragerij staan, stapte eindelijk, na eenig besluiteloos talmen, binnen, en geraakte, door eene verzameling van oude wapens en schilderstukken, weldra in eene soort van achterkamer. Hier zat de Israëliet in eenen breeden, ouderwetschen leuningstoel, en was juist bezig met het dien dag ingebeurde geld te tellen, toen hem de komst van den jongen man in zijn gewigtig werk stoorde. - ‘Wat is er van uwe dienst, jongeheer? Gij weet, de tijden zijn slecht; de Napelsche dukaten wandelen alle naar onze Spaansche heeren, die hunne pistolen liever aan bijzitten en bravo's, dan aan arme lieden, als mij, geven ..... maar dit onder ons en met allen eerbied, welken men aan de dienaren van zijne Katholieke Majesteit schuldig is.’ Dat zeggende, nam hij zijne groote muts af. ‘Hebt gij,’ dus voer hij voort, ‘bij uw bezoek het oogmerk, dat ik vermoede, zoo doet gij wèl, dat gij een goed pand van eenige waarde, gelijk gij daar zeker onder den mantel hebt, medebrengt.’ - ‘Gij vergist u,’ sprak nu de onbekende, terwijl hij op eene aldaar staande tafel, die de hoogte van omtrent vier palmen had, wees; ‘ik kom niet om te leenen, maar om te verkoopen.’ - ‘Ach, dat is wat anders!’ riep de oude uitdrager, nam een' bril, en beschouwde opmerkzaam het schilderstuk, dat de jeugdige kunstenaar intusschen in het vereischte licht geplaatst had. Te vergeefs verwachtte de jongeling, welken indruk zijn werk op den bedreven beschouwer zou maken, wiens onbewegelijke gelaatstrekken enkel opmerkzaamheid aanduidden. Hij meende eindelijk het woord te moeten opvatten, om den Jood het onderwerp der schilderij te verklaren, en zeide dus: ‘Het is hagar met haren zoon in de woestijn.’ - ‘Een onderwerp, dat reeds door den goddelijken guercino is behandeld,’ sprak abraham. - ‘Wanneer gij zijne schilderij kent,’ hernam de schilder, ‘zult gij weten, dat niet hetzelfde tijdpunt is gekozen - en,’ voer hij met zekere fierheid voort, ‘wat is ook daaraan gelegen? Het komt er hier slechts op aan, wat het mijne waard zijn mag.’ - ‘Dat is stout gesproken, jonge raphael!’ antwoordde de oude, met een' spottenden glimlach; ‘Signor spagnoletto en Cavaliere lanfranco konden zich niet beter uitdrukken; maar ik geloof geenszins, dat gij uwen arbeid zoo duur verkoopt.’

[p. 246]

Dit zeggende, sloeg hij een' veelbeteekenenden blik op de afgedragene kleederen des jongen schilders. - ‘Wat wilt gij dan voor deze schilderij geven?’ riep de jongeling ongeduldig. - ‘Wat ik geven wil?’ herhaalde de slimme Jood, op een' bedenkelijken toon; ‘hum .....! ik zou liever eene Hel, of Vagevuur, of Martelaar hebben; men wil tegenwoordig geene andere dingen meer.... En dan ziet men hier ook geen spoor van eene der scholen, die thans in de mode zijn, noch van die van caravaggio, noch van die van ribera..... Naar welke school hebt gij toch gearbeid?’ - ‘Naar geene,’ was kortaf het antwoord. - ‘Maar wie is dan uw meester, en waar hebt gij geleerd?’ - ‘Mijn meester is de natuur, en mijne school het ongeluk.’ Hiermede wilde de schilder het stuk terugnemen; maar de oude uitdrager, het nog steeds beschouwende, zeide: ‘Zacht wat! .... als men daarvoor .... zes dukaten bood?’ - ‘Dan is het het uwe,’ viel de jongeling hem schielijk in de rede, en de Jood vervolgde: ‘Dat zou meer zijn, dan het waard is; maar vier, bij voorbeeld, dat dunkt mij een redelijke prijs.’ Voor een oogenblik vertrokken zich de gelaatstrekken van den jongeling, als hij zag, dat de slimme handelaar met zijnen nood speelde, welken hij zelf maar al te zeer had laten bemerken; zijne zwarte wenkbraauwen fronsten zich, en zijne hand greep naar eenen dolk, dien hij in den gordel droeg. Maar hij bezon zich. Zijne kalmte kwam terug, en zijne trekken namen het gewone kenmerk van sombere terughouding weder aan. ‘Laat ons er een einde aan maken,’ sprak hij; ‘houd gij dit stuk, en geef mij de vier dukaten!’ De Jood telde hem die één voor één toe, alsof hij ongaarne van dezelve scheidde; en de jonge schilder, zoodra hij zijne ellendige woning weder bereikte, riep verheugd: ‘God dank! nu kan ik linnen en brood koopen.’

Eenige dagen later hield een prachtig rijtuig voor de uitdragerij van koopman abraham stil. Het was de beroemde Cavaliere Lanfranco, die uit de kerk del Gesu kwam, alwaar hij aan de schilderstukken werkte, die men nog bewondert. Deze kunstenaar beval den ouden Jood, welke ijlings aan het portier gekomen was, hem eene schilderij, die bij de deur onder vele anderen hing, toe te reiken. Het was die van den onbekenden. Met eene zeer bedrijvige houding nam de uitdrager het stuk, veegde met zijne mouw

[p. 247]

zorgvuldig het stof af, en reikte het aan lanfranco toe, met deze woorden: ‘Een goed stuk, Signor Cavaliere! en Uwe Heerlijkheid wist dit zoo treffend te onderkennen. Bewonder het wilde koloriet van deze woestijn, deze door de zon verschroeide boomen, dezen gloeijenden hemel!’ - ‘Van wien is deze schilderij?’ - ‘Ik weet het niet; dezelve werd mij verkocht door een jong mensch, die het voor zijn werk uitgaf.’ De schilder zocht onder het stuk, en vond in eenen hoek den onbekenden naam salvatoriello. Het werd gekocht voor den prijs, welken de Jood vroeg; doch er verliep nog menig jaar, eer de onbekende salvatoriello, die om een klein loon voor de rivenditori te Napels werkte, de beroemde salvator rosa werd, dien gansch Europa bewonderde, en eer de Vorsten van Italië wedijverden om de eer, dat zij diens voortreffelijke meesterstukken als tegen goud mogten opwegen.