Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1831

Legaat aan mijne Vrouwelijke Landgenooten. Door Petronella Moens. Te Amsterdam, bij ten Brink en de Vries. In gr. 8vo. X en 339 bl. f 3-75.

Van petronella moens kan men iets goeds verwachten. Zij gaf den naam van Legaat aan dit werk, omdat zij, daar de grenspaal van haar donker levenspad nadert, aan elk, die, na haar verscheiden van deze aarde, dit boek met eenige aandacht mogt willen verwaardigen, ook hare nagedachtenis aanbeveelt. Wat voorts den inhoud betreft, zij zelve zegt daarvan in het Voorberigt: Aan het schrijven van een' roman dacht ik niet; het zijn tafereelen uit het vrouwelijk leven, welke mij alleen aanleiding gaven, om mijne bedenkingen daarover uit te drukken. Geheel vrij heb ik mijne bespiegelingen daar tusschen gemengd, schoon die niet altijd in een onafgebroken verband staan met het geteekende tafereel. Daar ik geene aaneengeschakelde geschiedenis schreef, meende ik deze vrijheid mij te mogen veroorloven. - De opschriften, welke de strekking des werks nog eenigzins nader aanduiden, zijn: De geboorte van den Mensch. Iets over de Opvoeding. Nog een enkel woord, de Opvoeding betreffende. De Huwelijksverbindtenissen. Onbedachtzaamheid. De vestiging van het Christendom, of het eerste Pinksterfeest na jezus' verheerlijking. Brief van Maria aan Ernestina. Brief van Ernestina aan Maria. Besluit van Maria. Maria op het buitenverblijf van Ernestina. Geschiedenis van Mevr. B. of Louise Nieuwvliet. Mevr. Remi aan Mevr. B. Mevr. B. aan Mevr. Remi. De Gevangenen. Besluit. Men ziet uit deze opgave, dat de onderwerpen meest opvoeding, huwelijksverbindtenis en huwelijksleven betreffen. Het boek is zeer onderhoudend, en bevat vele belangrijke wenken voor moeders en dochters, als ook voor echtgenooten. Men bemerkt overal, dat bevordering van Godsdienst en zedelijkheid bedoeld wordt. Op elke bladzijde straalt hooge achting voor het Christendom door. De geheele inkleeding is hieraan dienstbaar gemaakt. Gaarne en uit volle overtuiging vereenigt Recensent zich met de milde begrippen der waardige

[p. 556]

Schrijfster, doch meent, haar in bedenking te moeten geven, of zij Celesta (bl. 35 env.) wel in den geest van haar Kerkgenootschap doet redeneren. Is het niet eenigermate onnaauwkeurig uitgedrukt, dat dit Genootschap zich, naar menno simons, nog Mennonieten blijft noemen? Men weet immers, dat voorstanders van den doop der bejaarden reeds lang aan den naam van Doopsgezinden de voorkeur geven. En wat hier eener Doopsgezinde vrouwe in den mond wordt gelegd, betrekkelijk het al of niet laten doopen van haar kind, is geenszins het gevoelen der Doopsgezinden. Over de zaak zelve wil Rec. zich te dezer plaatse niet uitlaten. - De Schrijfster heeft voorts kleine verhalen van meer of min belangrijke gebeurtenissen en ontmoetingen hier en daar op bevallige wijze ingevlochten. Zoo geeft een reisje langs den Rijn naar Zwitserland haar aanleiding, om iets te zeggen over den strijd der Grieken tegen hunne onderdrukkers. Dit geheele reisverhaal is regt lief; doch inzonderheid beviel aan Rec. het slot, zoodat hij niet kon nalaten, het volgende af te schrijven: ‘Hoe meer ik den vaderlandschen bodem naderde, des te sterker deed zich ook weder het verlangen naar duizend geliefde voorwerpen gevoelen. Al het schoone, al het bekoorlijke, dat ik in vreemde landen gezien heb, heeft mij voorzeker verrukt, maar de innige liefde voor mijn vaderland niet uitgedoofd. Geheel mijn hart klopte voor ons dierbaar vaderland. Neen, het pronkt met geene hemelhooge Alpen of ruischende watervallen, maar het biedt ons onoverzienbare graanvelden, die als meren van golvend goud het oog tot zich lokken; het biedt ons malsche grasweiden aan, met lommerrijke boomen omplant, waar tallooze (ontelbare?) runderen vreedzaam grazen of in de verkwikkende schaduw herkaauwen. Ja, Nederland biedt ook uitmuntende vergezigten aan,’ enz. - Het stuk, de vestiging van het Christendom enz. getiteld, beviel niet in allen deele aan Rec., naar wiens oordeel de voorstelling op het laatst vooral te dichterlijk wordt. - Hoogst belangrijk is de briefwisseling tusschen Maria en Ernestina. Dezelve betreft het aangaan van eene huwelijksverbindtenis tusschen personen van verschillende geloofsbelijdenis. Wat daarvan gezegd wordt, is waar en behartigenswaardig. Mogten toch alle jonge lieden, waar het noodig is, zoo goeden raad ontvangen, en ook zoo goeden raad opvolgen! Maria, een ouderloos meisje, twintig ja-

[p. 557]

ren oud, in eenen staat van afhankelijkheid verkeerende en geen gunstig uitzigt in de toekomst hebbende, wordt door een' in alle opzigten achtenswaardig' jongeling, die rijk is, ten huwelijk gevraagd. Maar hij is Roomsch, en zij van de Protestantsche belijdenis. Naar het gewone oordeel der menigte kan zij in hem eene beste partij doen, en het ontbreekt niet aan lieden, welke haar de verbindtenis ten sterkste aanraden. Men zegt zelfs spottende tot haar: ‘Wat kan het u scheelen (schelen), in welk een kerkgebouw van Wertheim gaat bidden en zingen, wanneer gij maar vrijheid hebt, om te doen, wat gij verkiest? Is van Wertheim tevreden, dat gij Protestantsch zijt, wel nu, dan kunt gij het ligt ook zijn, dat hij Roomsch is.’ Doch Maria denkt niet zoo ligtzinnig. Zij wendt zich in geschrifte tot hare moederlijke vriendin; niet nadat reeds haar besluit genomen is, maar met een vast voornemen, om naar den ontvangen raad te handelen. Het antwoord, door Ernestina haar gegeven, is voortreffelijk - een belangrijk woord, vooral ook in onze dagen - niets hards of vijandigs tegen andersdenkenden behelzende, maar ronde taal, eenvoudige waarheid, liefderijke, ernstige waarschuwing. Het schoone meisje, zachtzinnig van aard, door familie gedrongen, en in geval van weigering genoodzaakt, met eenig vrouwelijk handwerk of in dienstbaarheid een middel van bestaan te zoeken, blijft besluiteloos, tot dat zij het antwoord ontvangt. Nu is hare keus beslist. Zij verklaart aan den goeden jongeling, dat zij nooit zijne gade zal kunnen worden. Zij moet dien ten gevolge het huis van hare tante verlaten, doch wordt liefderijk opgenomen door de waardige vrouw, die haar zoo verstandigen raad had gegeven. - Ook de brief van Mevr. B. aan Mevr. Remi bevat zeer veel goeds. De laatste gaf zich aan wanhopige droefheid wegens den vroegtijdigen dood van haren geliefden echtgenoot over. Hare vriendin troost haar op gronden des Christendoms. Alle treurenden, die gaarne met gelatenheid in de schikkingen van hooger bestuur willen berusten, zullen met genoegen en nut dezen brief lezen. - Wat over de Gevangenen wordt gezegd, is mede goed en behartigenswaardig. - Het Christelijk afsterven van Ernestina wordt in het Besluit beschreven.

Het oordeel van Rec. is dus allezins gunstig. De correctie zou hier en daar iets naauwkeuriger hebben kunnen zijn.

[p. 558]

Enkele fouten, wat geslachten en interpunctie aangaat, wijte men niet aan de Schrijfster. Om den uitmuntenden geest van dit boek te beter te doen kennen, worde hier aan het volgende nog eene plaats ingeruimd: ‘Niets is mij onverdragelijker, dan een meisje, of eene vrouw, die zich haren aangewezen' werkkring schaamt. Even bespottelijk, even strafbaar zoude ik het vinden, wanneer mijne Theodora een' afkeer toonde van vrouwelijke bezigheden, een' afkeer toonde van in de ziekenkamer hulp en troost te bieden, of wanneer zij, alle huiselijke orde versmadende, zich alleen tot de eene of andere studie bepaalde, als wanneer mijn brave Reinhart, met afkeer van zijne mannelijke werkzaamheden, zich bezig hield met voor de keuken en wasch te zorgen. Ja, nu ik van mijn' lieven man spreek, komt het geheele mannelijk geslacht mij voor den geest; ook dat, lieve oom! is sinds eene halve eeuw onbegrijpelijk veel vooruitgegaan; denk al weder maar eens aan de kooplieden, die voorheen geene boeken kenden, dan kantoor- of rekenboeken, die nergens vermaak in zochten, dan in het koffijhuis, of bij de wijnflesch. Onze (Onder onze) kooplieden zijn heden sieraden in de geletterde wereld. Men vindt onder hen de edelste volksdichters, schrijvers en wijsgeeren; en toch blijven zij getrouw in hunnen aangewezen' werkkring, als koopman. Maar het is ook natuurlijk, dat zulke mannen nu ook liefst levensgezellinnen hebben, die niet slechts de dagelijksche spijs smakelijk weten te bereiden of doen bereiden, maar die ook den maaltijd kruiden door geestrijke en verstandige gesprekken; levensgezellinnen, die de vrije uren van den werkzamen man vrolijk en belangrijk doen voorbijsnellen, en waaraan hij de eerste vorming van het verstand en het hart der kinderen gerust kan vertrouwen.’

Eene afbeelding van de algemeen geachte en beminde Schrijfster versiert het titelblad.