Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1831

[p. 543]

Verschillende Reizen en Lotgevallen van S. Roorda van Eysinga, in leven Predikant en Schoolopziener te Batavia, enz. Uitgegeven door deszelfs Zoon P.P. Roorda van Eysinga, voormaals belast met het Departement van Inlandsche Zaken op Java, thans, als Secretaris der Residentie Bantam, met verlof in Nederland. II Deelen in één. Te Amsterdam, bij J. van der Hey en Zoon. 1830. In gr. 8vo. VIII, 228 en 190 bl. f 4-20.

Met veel genoegen hebben wij deze Reis gelezen. Wijlen den Predikant roorda van eysinga leert men in dezelve kennen als een man van smaak en veelzijdige kunde, een opregt menschenvriend, een verstandig en verdraagzaam godgeleerde, een hartelijk beminnend huisvader en echtgenoot, kortom als een edel en weldenkend mensch. Men verzelt, als 't ware, hem en de zijnen bij het vertrek uit het vaderland; men deelt onder de lezing zoo wel in de aangename als onaangename ontmoetingen aan boord; men bevindt zich bij hem te huis en op de gastmalen, op zijne togten te land en te water. Zoo natuurlijk schrijft hij, zoo onwillekeurig sleept hij ons mede; en, hetgeen geene geringe verdienste is, hoe verder men in het boek komt, hoe aangenamer de lezing wordt.

Ten einde, ook van onze zijde, het werk eenigzins nader te doen kennen, deelen wij de volgende staaltjes mede.

De Schrijver bevond zich in het paleis van den Koning van Goa. ‘Ik had hier (zegt hij, IIde D. bl. 29) een aangenaam gesprek met den [Mohammedaanschen] Opperpriester, die een eerwaardig voorkomen had, zeer rondborstig was en mij scheen een braaf man te zijn. Hij zeide, dat er in langen tijd geen tuhan pandita (of geordend leeraar) op Makassar geweest was, dat men daar wel een' benoodigd had; ‘want, voegde hij er bij, de Christenen doen hunnen pligt niet, en mijne geloovigen doen dien ook niet. Als wij trachten om dezelve te verbeteren, dan verrigten wij een nuttig werk; want deugd is toch het voorname in de godsdienst van ons beiden.’ Eere hebbe de weldenkende Mohammedaansche Priester, maar ook even veel eere de verdraagzame Predikant, die aan deszelfs verdienste hulde doet!

[p. 544]

Hoe voordeelig steekt die Priester af bij den Zendeling buttenaar! Men zie IIde D. bl. 88 enz. en bl. 91, waar wij lezen: ‘Zoo durfde hij met een buisje aan tafel komen, eenmaal toen er twee Koningen ter maaltijd waren. Dan weder liet hij den Gouverneur wachten, en in zeker gezelschap, waar ik zelf ben tegenwoordig geweest, trok hij zijn' rok uit, en bleef den geheelen avond in een wit, doch niet zeer helder buisje zitten, met de beenen nu en dan op tafel. De voorgaande levensloop van dezen Zendeling is juist niet zeer luisterrijk noch vereerend geweest, immers wanneer het waar is, wat men hier van zijne geschiedenis verhaalt. Te weten: hij zal dan als koffijhuisjongen bij het biljart gestaan, en den post van markeur waargenomen hebben. Mij dunkt ik hoor hem roepen: quatre à deux, cinq à six! enz. Iemand van het garnizoen hier (te Makassar) verklaart, hem als Korporaal gekend te hebben; later is hij in Amsterdam winkelknecht bij een' tabaksverkooper geworden; en na al deze voorbereidende scholen doorloopen te hebben, is hij bevorderd tot de Akademie van Berkel, om zich onder Professor kam (een ander, doch, zoo ver wij weten, achtenswaardig Zendeling) verder te volmaken. De studiën geëindigd en buttenaar uitgeleerd zijnde, heeft men hem tot Zendeling gekneed, die zich op Makassar zijn eerwaarde laat noemen, en zoo dolgaarne eene rol van domine speelt.’

Bl. 173 enz. levert de Schrijver een indrukmakend tafereel van eene door hem bijgewoonde aardbeving, waterberoering, en daardoor veroorzaakte overstrooming, op Boelecomba. Bl. 180 en 181 geeft hij de natuurkundige verklaring, almede in een' schilderachtigen en welsprekenden stijl; erkent het bestuur der Voorzienigheid; toont de dwaasheid aan van het geloof aan toeval of noodlot, en antwoordt op de tegenwerping, dat de omgekomene slagtoffers van de ramp toch wel ongelukkig zijn: ‘Wie zegt u dit? Men moet eenmaal sterven, en een langdurig ziekbed, waar men met benaauwdheid of lijden te kampen heeft, is vast niet verkieslijk boven een' spoedigen dood in de golven. Over het eeuwig lot van uwe omgekomen medemenschen past het u niet te oordeelen, en weet, dat een plotselijke dood nooit een bewijs oplevert voor ellende in een ander leven. Kleine kinderen, die mede weggeraapt worden, zullen zeker beter ontwikkeling en voorbeeld in de hemelsche gewesten, dan

[p. 545]

op eene zondige aarde, ontvangen. Al Gods doen is majesteit en heerlijkheid. Mensch! merk op; maar twist niet.’

Ten slotte nog dit weinige uit bl. 184, insgelijks van het IIde D.: ‘Vader hellenbroek heeft ons zeer stichtelijk geleerd, dat er driederlei dood is, tijdelijke, geestelijke en eeuwige. Men heeft het daar lang mede geklaard, en ook mij kwam het voor volledig en doodelijk genoeg te zijn; maar mis gerekend! Ik ben er nu beter achter. Hier (te Makassar) is een smid gestorven, die bij de artillerie behoorde. Iemand sprak daarover tegen den Kapitein van het materieel, en of de laatste ook een' klaren kop had; hij antwoordde: “Mijnheer! ik houde den smid voor particulier, maar niet voor officieel dood.” Nu hebben wij reeds tweederlei soort van dood meer, en als men overweegt, dat in den Code Napoléon sommige boeven, al leven zij als herten, voor civil dood gehouden worden, na het over hen uitgesproken vonnis, dan gevoelt men, dat vader hellenbroek maar half weg geweest is, en aan de negentiende eeuw de wijsheid toekomt.... Immers drie op drie is een kapitaal gewonnen.’