Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1831

Het Emsiger Landregt van het jaar 1312. Naar een oorspronkelijk Oud-Friesch perkamenten Handschrift uitgegeven en met eene Nederduitsche Vertaling en ophelderende Aanteekeningen voorzien, door Mr. Montanus Hettema, Lid van de Ridderschap van Friesland en Advokaat bij de Regtbank te Leeuwarden. Te Leeuwarden, bij L. Schierbeek. 1830. In gr. 8vo. XVI en 132 bl. f 1-60.

Het opsporen, in het licht geven en verklaren van oude, reeds lang in onbruik geraakte, Landswetten heeft een drieledig nut. Het levert eene belangrijke bijdrage voor de Regtsgeschiedenis; het maakt ons naauwer bekend met de zeden en gewoonten onzer Voorvaderen, van wier maatschappelijken toestand die Wetten het getrouwe afdruksel zijn, en het strekt tot opheldering der Landtaal, dien stempel der Nationaliteit van een Volk.

Uit alle deze oogpunten verdient het aangekondigde werk onze belangstelling. Het bevat het oude Emsiger Landregt, en is in drie Afdeelingen verdeeld. Het eerste, 't welk het

[p. 546]

oudste schijnt te zijn, handelt over Boeten en Breuken. Het tweede bevat de 12 Emsiger Doemen, welke ook reeds door van wicht in zijn Oostfriesch Landregt uitgegeven zijn. Deze zijn, volgens wiarda, in den jare 1312 aangenomen en goedgekeurd, doch volgens beningha toen slechts herzien en dus van oudere dagteekening. Beide deze Afdeelingen behelzen het oude Friesche Strafregt. De derde bevat de Algemeene Doemen, en handelt over Burgerlijke zaken, als: leen, koop en verkoop, huur, minderjarig goed, uitboedeling der kinderen, voogdijschap der vrouwen, nakoop, erfenis, grensscheidingen, van wegen en dijken, van onechte kinderen, enz. Wanneer deze laatste kracht van wet gekregen hebben, is onzeker.

Dit Wetboek werd gevolgd in het Emesgonia inferior stricte sic dictâ, of in het Oostfriesche Eemsland. Het heeft later tot grondslag van het Oostfriesche Landregt gediend.

De hier voorkomende bepalingen zijn in vele opzigten in denzelfden geest, als waarin de Wetten van bijna alle de Volken van Germanischen oorsprong geschreven zijn. Zij komen dikwijls overeen met de Stedelijke en Plattelandskeuren onzer Hollandsche Graven, die in menigte in het Charterboek van van mieris voorhanden zijn. Alleen zijn deze Friesche veel omstandiger: niet alleen is hier voor ieder misdrijf eene vaste boete bepaald, maar elke wijziging of nuance van het misdrijf heeft zijne afzonderlijke straf. Dit geeft, niet hier en daar, maar van het begin tot het einde, koddige volzinnen. Tot eene enkele proeve schrijven wij § 26 (der Boeten en Breuken) af: ‘De bovenste lip doorgestooten of geslagen; de buitenste zijde drie schellingen, de binnenste zijde twee schellingen. De doorgang twee schellingen; de onderste evenveel. De onderste lip zoodanig gebroken of gesneden, dat zij haar speeksel niet kan houden, zeven schellingen. De lip geheel afgesneden, een derde lijf. Speekselsprong, vijf schellingen. Wanneer iemand gewond wordt, dat hem de mond naar het ééne oor trekt, elf schellingen. Mondslag, drie schellingen. Wie gewond wordt, dat hem de lip gehazemond wordt, elf Postulaat guldens.’ In dien zelfden geest is al het overige dezer Afdeeling. Wanneer men nu nagaat, dat er geen enkel deel is van het menschelijk ligchaam, dat niet op dezelfde haarfijne wijze beschreven en voor beide seksen met dezelfde uitvoerigheid behandeld wordt, zal men zich een denk-

[p. 547]

beeld kunnen vormen van het vreemd geheel, 't welk hieruit ontstaat.

Dit betreft echter slechts de Criminele afdeelingen. Het Burgerlijk Regt steekt zeer voordeelig daarbij af, en schoon ook daarin vele bepalingen voorkomen, die voor onze ooren al zeer vreemd klinken, bevat hetzelve, naar ons inzien, zeer veel, 't welk voor den Regtsgeleerde van belang zijn kan.

Alle deze Wetten zijn in de oud-Friesche taal, en wel in den stedelijken tongval, vervat, en uit dien hoofde belangrijk voor de beoefening der Friesche taal. Daar zij niet gemakkelijk te verstaan zijn, heeft de Heer hettema dezelve van eene Nederduitsche vertaling voorzien. Deze is zoo letterlijk mogelijk; hetgeen wij, juist bij het vertalen van oude Wetten, ten hoogste goedkeuren. Van bl. 89-127 heeft hij dezelve met uitvoerige taal- en oudheidkundige aanmerkingen opgehelderd; terwijl achteraan een Register volgt der woorden, in deze aanmerkingen toegelicht.

Dit alles maakt dit werk bruikbaar ook voor diegenen onzer Landgenooten, die met het Friesch minder bekend zijn. Het strekke onzen Taalkenners tot een hulpmiddel, om er zich met vrucht op toe te leggen; want, gelijk de geleerde rask zegt, wiens woorden de Heer hettema te regt als Motto gebruikt heeft: ‘Allerbelangrijkst is het Friesch voor de Nederlanders; daar dit tot het Hollandsch staat, bijna gelijk het IJslandsch tot het Deensch, het Angelsaksisch tot het Engelsch, en het Latijn tot het Italiaansch. Het is daarom te verwonderen, dat de Hollanders zich niet meer met hunne oude Volkstaal hebben bezig gehouden, welke zich eertijds van den Rijn tot de Wezer uitstrekte, en een van oorspronkelijkste, ten minste de zich het langst gelijk geblevene, oud - Germaansche spraak, schijnt geweest te zijn.’

Een weluitgevoerd Facsimile van een blad van het Handschrift, door den Heer hettema gevolgd, versiert dit belangrijk werk, 't welk wij aan de beoefenaars der Regtsgeschiedenis, Taal- en Oudheidkunde gerustelijk aanbevelen.