Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1831

De Graven van Horst, eene (een) oorspronkelijke Nederlandsche Roman. Door F. Herbig. II Deelen. Te Leeuwarden, bij J.W. Brouwer. 1830. In gr. 8vo. Te zamen 690 Bl. f 6-85.

Wij kunnen dit werk, dat, blijkens het voorberigt, eene eerste proeve is van eene vrouwehand, den liefhebberen van zoodanige lektuur in het algemeen aanprijzen. De Schrijfster, die zegt, dat eene (een) zamenloop van treurige lotgevallen haar den stouten stap deed wagen, om als Romanschrijfster op te treden, weet onderhoudend te verhalen en verschillende karakters te schetsen, die alle, het zij dan meerdere of mindere, belangstelling wekken. De beide hoofdpersonen zijn twee broeders, karel en lodewijk, Graven van horst. Deze jongelingen hadden niet de beste opvoeding ontvangen. De moeder, blind voor de gebreken harer kinderen, willigde met dwaze toegevendheid al hunne grillen en eigenzinnigheden in; terwijl de vader, een driftig en onverstandig man, door gevoelige ligchamelijke bestraffing weder wilde goedmaken, wat de moederlijke zwakheid had bedorven. Zoodanige behandeling was niet geschikt, om de kinderen naar hart en verstand behoorlijk te

[p. 370]

vormen. Karel, de oudste zoon, had een' zeer goeden aanleg, maar was door moeder vertroeteld, en dien ten gevolge in zijne kindschheid meestal ongesteld. Hij werd dus traag, vreesachtig en schuw; doch, daar hij niet misdeeld was van schranderheid en overleg, zocht hij met zekere slimheid elke inspanning van ligchaam en geest te vermijden. Lodewijk, daarentegen, onstuimig, driftig van aard, vol moed en werkzaam, achtte geene zwarigheden te groot, had een edel hart, maar handelde dikwerf onbezonnen. Van hoogmoed waren beiden niet misdeeld. De een beminde het geld hartstogtelijk, de ander had eenen afkeer van bekrompene hebzucht. De Baron van zellen, volle broeder van de Gravin van horst, een ongehuwd en achtingwaardig man, leefde geenszins in goede verstandhouding met zijne naaste familie; zoodat de neven reeds volwassen waren, zonder ooit den oom, van wien zij eenmaal zouden kunnen erven, gezien te hebben. Mama en papa spraken echter dikwijls van oom alexander, maar verschilden in hun oordeel over hem. Hierin was men het eens, dat de jonge Graven eindelijk toch kennis met oom moesten maken. Mama noemde hem (bl. 5) eene oude zonderlinge (een' ouden zonderling), die zich noch aan wellevendheid, noch aan het gevoelen der beschaafde wereld stoorde - ieder, dien hij ontmoette, onbewimpeld de waarheid durfde zeggen, daarbij leefde, als een burgerman, en weinig aan adelijk (adellijk) stamboek, of hooge geboorte dacht, enz. Ondanks die gebreken des Barons, prentte mama hare kinderen in, op ooms vriendschap prijs te stellen, en zich naar zijne luimen te schikken. Papa noemde des broeders milddadigheid verkwisting, en vreesde, dat er voor zijne lieve zoontjes, als oom eens kwam te sterven , niet veel zou overblijven. Hij moedigde hen dus ook aan, om zich in de gunst van oom in te dringen, en diens edelmoedigheid te hunnen voordeele op te wekken. De beide jonkers gaan dan op reis naar Zellenstein, en vinden in oom alxander een' geheel ander' man, dan zij zich voorgesteld hadden. In plaatse van tegen den herfst naar de ouderlijke woning terug te keeren, blijven zij den geheelen winter, en de Baron brengt zijne neven, die als landjonkers weinig gezien hadden, in eene aanzienlijke stad, om hun het leven der zoogenaamde groote wereld te leeren kennen. De verschillende ontmoetingen en wederwaardigheden, welke de beide jongelingen, sedert het verlaten der ouderlijke woning tot aan het verblijf in de Residentie, hadden, maken den inhoud van het eerste Deel uit. In het tweede worden verder hunne lotgevallen verhaald. De dood der moeder doet hen onverwacht naar huis keeren; maar zij kunnen met den vader niet in vrede leven. Deze reist naar Zwitserland, en sterft aldaar. Karel maakt op eene zonderlinge wijze kennis, wordt verliefd, en trouwt; maar zijn huwelijk is niet gelukkig. Lodewijk bereikt ook het toppunt zijner wenschen, en leidt een zeer genoegelijk leven. Bovendien vindt men hier

[p. 371]

de verschillende karakters van verscheidene andere personen meer of minder uitvoerig en gelukkig geteekend. De dwaasheden der groote wereld worden ten toon gesteld. De Schrijfster leert ons adellijken kennen, die wij om hunne edele denkwijze moeten hoogachten; maar ook anderen, die met al hunne trotschheid zeer onbeduidende wezens zijn, en geenen adel der ziel weten te waarderen.

Alhoewel ons oordeel over het geheel gunstig is, hebben wij echter eenige aanmerkingen. Daar de Schrijfster, die zich genegen betuigt, om andermaal hare krachten in dit vak te beproeven, zich bescheidene aanmerking en aanwijzing van mispassen wil laten welgevallen, zullen wij het een en ander aanstippen. Het eerste Deel beviel ons beter dan het tweede, waarin te lange uitweidingen voorkomen, die, naar ons oordeel, de aandacht te veel van de hoofdpersonen aftrekken. De karakters zijn tamelijk wel volgehouden; maar wij meenen, dat de Schrijfster het verhaal te lang gerekt heeft, door het invlechten van eene menigte bijzaken. Voorts heerscht er het geheele werk door een hoofdgebrek, namelijk eene overdrevene zucht naar geestigheid. De Schrijfster is te kwistig in het strooijen van bloempjes. Zij maakt te veel jagt op beelden, die wel eens ongelukkig zijn gekozen; b.v. brieven, die zijne ziel tot een Adagio stemden, welke in de oogen van oom en tante klonk (hoe kan een Adagio in de oogen klinken?); - de brug dartelde (schudde of slingerde) onder den vluggen voet. Zoo moet den marsch aller Adamskinderen ondernemen beteekenen te voet weggaan; en wanneer de Schrijfster te kennen wil geven, dat de wagen een wiel verliest, dat in het water rolt, zegt zij, dat een wiel, in het omdraaijen van het rijtuig, er uit rolt en het ruime sop, voor den harden grond verkiest. Vele gezochte uitdrukkingen van dien aard komen er voor. Zoo spreekt zij van eene anti-vlugge partij, die ook een offer aan Terpsichoré wilde brengen. Naar ons oordeel is zij ook wat te mild in het gebruiken der namen van heidensche Goden en Godinnen. Waarom moet b.v. in plaats van slaap altijd Morpheus genoemd worden? Van iemand, die ernstig aan sterven begon te denken, zegt zij, dat het hem was, als of hij vriend Charon reeds om het hoekje van de deur zag kijken, ten einde hem den wenk te geven, van (om) in zijne boot te stappen. Wij hebben altijd gemeend, dat charon in zijne boot bleef wachten, terwijl mercurius, de doodengeleider, hem de schimmen toevoerde, nadat eene der Schikgodinnen den draad des levens had afgesneden. Niet overal even gelukkig is de Schrijfster in aanhalingen of toespelingen, de Geschiedenis van vroegeren of lateren tijd betreffende. Zij spreekt van den vermaarden horati, die met den buit van de drie door hem verwonnen curiati binnen Rome trad, in plaats van horatius en curiatii. De Deensche Koning canut of knoet wordt hier de Deensche Souverein caneet genoemd.

Het werk zou er bij gewonnen hebben, zoo de Schrijfster

[p. 372]

minder moeite had gedaan, om er aardigheden in te brengen. Hierdoor wordt de stijl dikwerf te gekunsteld en te zwellend. Als men de zucht, om iets aardigs te zeggen, te verre drijft, loopt men gevaar van valsch vernuft ten toon te spreiden.

Ook in eenen Roman hinderen ons grove taalfouten; en die zijn hier menigvuldig. Wij willen slechts eenigen doen opmerken: de deur knarde; vier menschen zaten tegen elkander over, welke zich (elkander) zoo vele maanden nieuwsgierig en verlangend hadden te gemoet gezien; lag voor legde of leide komt dikwerf voor; karel lag een bezoek af; de geneesheer lag de verklaring af, terwijl hij den brief op den (de) tafel lag; elk had zijne bijzondere reden, om zich zoo min mogelijk te ontmoeten; ik ben zeer gerust gij er geen misbruik van zult maken, voor: ik ben zeer gerust, dat gij enz.; leverij voor liverei, enz. enz. Tegen de geslachten der naamwoorden is mede dikwerf gezondigd, en de plaatsing der leesteekens zeer onnaauwkeurig. Hierop had bij de correctie der proeven beter acht gegeven moeten worden.

Wij meenden de Schrijfster opmerkzaam op gebreken te moeten maken. Wij wilden haar niet ontmoedigen, maar veeleer aanmoedigen. Zij heeft wel aanleg, maar moet wat spaarzamer in het gebruik van beelden zijn, en dus niet schrijven: ‘De twee dagen(,) die niederheim bij de Freule sleet, hadden slechts den duur van eenige minuten(,) en met siddering hoorde zij elk geluid, hetwelk de tong des tijds haar als een donderslag in de ooren deed dreunen(,) en het afscheids-uur stond in deszelfs spoken gedaante voor haar.’ - ‘De Baron en zijne zusters kromden te vergeefs hunne vingers, om een weinig honig onder het gif (de droefheid) te mengen.’

Wij vonden menige goede aanmerking in het boek, en merkten overal met genoegen op, dat de Schrijfster bevordering van deugd en loffelijke zeden bedoelde. Wij zouden ons echter niet kunnen vereenigen met de stelling, dat er oorlog schijnt te moeten zijn, daar er door alle eeuwen heen oorlog is geweest, om het evenwigt in de groote maatschappij stand te doen houden.

Tot een klein staaltje schrijven wij voor onze Lezers het volgende af: ‘Lodewijk zeide: Wat zijn er toch vele ongelukkigen op deze aarde;(!) wij zijn drie dagen op reis, en nu hebben wij reeds drie wezenlijk beklagenswaardige voorwerpen ontmoet. - Ik beken met u, hernam zijn leermeester, dat de wereld krielt van kruisdragers, welk kruis duizenden van namen heeft,(;) dan wij menschen teekenen gewoonlijk met inkt al het kwade aan, terwijl het goede, dat ons bejegent, met potlood wordt geboekt,(:) hoe veel kwaad hebben wij ons zelf (zelven) te wijten? Doch men schuift zoo gaarne de schuld op den breeden rug van het noodlot, en wij verschuilen ons gewoonlijk achter dien rug, opdat men onze gebreken niet ontdekke.’

Ieder Deel is versierd met een fraai titelplaatje.