Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1831

Afrika en deszelfs Bewoners, volgens de nieuwste Ontdekkingen, enz. Door N.G. van Kampen. Met Platen. IIde en IIIde of laatste Deel. Te Haarlem, bij de Erven F. Bohn. 1829. In gr. 8vo. Te zamen 812 bl. f 8-80.

Bij het eerste deel dezes werks hebben wij verslag van de aanleiding, den aard en de inrigting, den gelukkigen aanvang en goeden grond tot verwachting voor het vervolg gegeven. En het strekt al aanstonds tot lof en aanprijzing, dat de Schrijver zijn woord houdt met de volvoering zijner taak in drie deelen, van welke de twee laatsten te zamen geene honderd bladzijden meer dan het eerste bedragen, en het derde (zoo deze lof niet inzonderheid den uitgever toekomt) meer uitslaande platen bevat, dan de twee anderen wederom vereenigd. Ook de verdeeling der stof loopt maar weinig buiten de eerste opgaaf des Auteurs, en derzelver bewerking verdient geene mindere goedkeuring. Trouwens, het belang en de verscheidenheid der zaken klimt langs zoo meer. En de bekende geleerdheid en schranderheid des Schrijvers vinden onder anderen in de behandeling van het aloude Egypte, sedert late ontdekkingen dubbel belangrijk geworden, en door heeren (wiens denkbeelden echter gewogen, zoo niet bestreden worden) nog onlangs ten voorwerp van diepgaand onderzoek gemaakt, het schoonste oefenperk.

[p. 357]

Zekerlijk heeft het zijne zwarigheid, in de plaatsbeschrijving altijd zoo helder te blijven, dat de aandacht des lezers noch verward, noch, ten gevolge daarvan, vermoeid geraakt; en, zoo wij eene aanmerking op de uitgaaf wilden maken, zij zou den wensch bevatten, dat de, achter het tweede deel geplaatste, kaart van Afrika wat uitvoeriger ware. Niet iederen toch heeft betere, van nieuwe dagteekening, bij de hand, en bovendien bezitten deze natuurlijk dezelfde geschiktheid niet, om ten wegwijzer bij dit werk te dienen. Hoe welkom ons ook de schoone platen, van meest uiterst belangrijke voorwerpen, zijn, wij hadden met genoegen een deel der kosten, hiertoe besteed, daar zien aangewend. Maar, dan zag het boek er niet zoo behagelijk uit, en de vrouw of dochter eens bestuurders van het leesgezelschap had ligt een ander werk gekozen!

Het IIde deel begint met Opper-Guinea, gaat vervolgens de kust langs, stapt op de Kaapverdische eilanden over, treedt dan het land dieper in, naar den Niger, Tombuctoe, Bornou en de woestijn Zara met derzelver Oazen, komt terug op de Kanarische eilanden, bezoekt nu Barbarije, en eindigt met Algiers. Het IIIde deel volgt de Barbarijsche kust, beginnende met Tunis, gaat van daar naar Cyrene, Egypte (Opper-, Middel- en Neder-), dan naar Nubië, en eindelijk Abyssinië, waarachter men op een nog onbekend gedeelte stuit.

Zoo de beschrijving der plaatsen zelve, in de eentoonige woestijn, waar de menschen geene geschiedenis bezitten en in hunne armoede weinig verscheidenheid kunnen opleveren, ook al eens vervelend mogt dreigen te worden, dan weet de Schrijver dit meestal, door het verhaal der lotgevallen van de ontdekkers en anderen, te verhoeden. En zijne eigene uitgebreide kennis der historie en aardrijkskunde levert elders overwegingen op, welke den gewonen beoefenaar der geschiedenis niet zelden treffend zullen voorkomen.

Doch, bepalen wij ons liefst bij eenige aanhalingen, gedachtig aan het woord des ouden wijze: Spreek, opdat ik u kenne!’

‘De Mandingo's hebben, behalve de wetgeleerden, nog vier hooge kasten, de redenaars, de dichters, de schoenmakers en de smeden; alsdan komen de vrije lieden, en eindelijk de slaven.’

‘Aan de oostzijde van het meer Tsad bewonen de La

[p. 358]

Sala Choua's eilanden, die hun bekend en toegankelijk zijn. Niet verre van daar wonen de Dogganahs, aartsvaderlijke, welvarende en vreedzame herdersvolken, rijk aan runderen en kameelen, eenvoudig in hunne zeden, en van welke eene vrouw den Majoor denham te gemoet voerde, hoe het toch mogelijk was, dat hij drie jaren van huis kon zijn, zonder heimwee? “Als ik,” zeide het opperhoofd tahr, “de vrouw en kinderen van mijn hart in acht dagen niet zie, dan stort ik tranen, in plaats van te slapen.” Dezelfde tahr vroeg met veel belangstelling aan denham, of de Engelschen Joden waren?’ - ‘Neen, Christenen,’ was het antwoord. - ‘Dat is goed; de Joden deugen niet.’ (Zoo is de afkeer tegen dit volk dan tot in het hart van Afrika doorgedrongen.) ‘Van de Christenen,’ vervolgde hij, ‘heb ik wel in de boeken gelezen: zij zijn beter dan de Joden.’

‘De gastvrijheid is hier te huis: een jong meisje bragt den reiziger melk; maar die gulheid was niet zonder eenige coquetterie en eigenbaat. Zij had een kleedje van blaauw katoen rondom hare middel geslagen, en een ander als een sluijer onachtzaam om haar hoofd geworpen, zoodat haar hals en boezem onbedekt bleef. “Uwe vriendin brengt u melk,” zeide zij: “gij hebt haar gister iets schoons gegeven, en zij is het niet vergeten. O, hoe ziek zijn mijne oogen, om te ontdekken, wat gij daar in dat houten huis (een koffer) hebt! Wij zijn niet meer bang voor u; onze oogen, die zich van u afwendden, kunnen thans de uwe ontmoeten. Men zeide ons, dat gij slecht, zeer slecht waart, maar wij weten het tegendeel. Het is slechts jammer, dat gij zoo blank zijt!”

Inderdaad zou het merkwaardigste bij dit volk (de bewoners der woestijn Zara), indien het zich bevestigt, de hooge ouderdom zijn, welken het bereikt, volgens riley. Sidi hamet verhaalde hem, dat een stokoud man in de woestijn, wiens haar en baard geheel was uitgevallen, terwijl vel en vleesch als dat eener mumie verdroogd waren, wel acht zillen of Arabische eeuwen (elk van veertig maanjaren) oud was, dus omtrent driehonderd jaren. Velen, ging hij voort, werden tweehonderd jaren (vijf zillen) oud. Op de aanmerking van riley, dat zulks bezwaarlijk te gelooven was, merkte sidi hamet aan, dat het matige voedsel en vooral de kameelmelk aan de Arabieren der woestijn

[p. 359]

dit lange leven bezorgde, terwijl eene verplaatsing naar elders hun leven tot op de helft zou verkorten.’

‘Wie zou bij zulke zeden, in zulk een klimaat, en bij zulk eene leefwijze, scholen verwachten? En toch - deze Arabieren bezitten die. Elk hunner leert lezen en schrijven; in Europa zijn wij nog zoo ver niet.’

‘In dezelfde rigting als de Nijl van Egypte loopt eene rij kalkachtige heuvels; aan derzelver westelijk einde breidt zich de groote Libysche woestijn uit, of liever eene vlakte tusschen de eerste en eene meer westelijke heuvelrij. Hier nu borrelen verscheidene waterbronnen uit het zand op, en vormen in 't rond eenen vruchtbaren kring om zich heen.’ Dit berigt trof ons wegens hetgeen men over de boorputten zegt, die slechts dáár met goede verwachting zouden aan te wenden zijn, waar men hopen kan op eenen krijtgrond te zullen stuiten, en waar het water, van naburige hoogten op dezen ondoordringbaren vloer afgestroomd, somtijds, bij de opening, met onweêrstaanbaar geweld zou opborrelen. ‘Hunne zeden zijn ten uiterste bedorven. Gierigheid, althans inhaligheid, haat tegen vreemdelingen, godsdienstige dweeperij en wreedheid kenschetsen de Marokkaansche Mooren. De wreedheid hunner doodstraffen is verschrikkelijk. Doch men heeft in ditzelfde land voorbeelden van eene deugd, die zelfs Christenen beschaamt. Riley vond op zijne reis tusschen Magadore en Tanger een' zoogenaamden Moorschen heilige, die ook bij ons dezen naam zou mogen dragen. Hij gaf geheel om niet onderwijs in den koran en het lezen van denzelven aan 300 leerlingen, en alle deze kinderen onderhield hij daarbij, en deed voor hen door zijne vrouw en dochters de spijzen bereiden. Daarenboven ging zijne grenzenlooze herbergzaamheid zoo verre, dat hij alle reizigers, van welk eene geloofsbelijdenis ook, onderhield. Op het hooren der lotgevallen van riley zeide hij, “dat hij een vriend der Christenen en van menschen van allerlei geloofsbelijdenis was, daar allen kinderen van denzelfden hemelschen Vader waren, en dus allen elkander als broeders moesten behandelen.” Hij vermaande den reiziger tot dankbaarheid aan de Voorzienigheid voor de genotene bewaring, en betuigde, dat hij zelf zijne smarten (hij was aan beide beenen lam) ook met geduld en onderwerping aan God droeg.’

Uit het derde deel, schoon waarlijk niet minder rijk in treffende bijzonderheden, halen wij, als een staal van veel dergelijks, slechts dit weinige aan:

[p. 360]

‘Wij steken thans van Gourna den Nijl over, om in het oostelijke gedeelte van Thebe niet mindere reuzengebouwen te bewonderen. - Eerst treft ons het paleis, genoemd naar het noordelijke dorp Karnak, op eene door de kunst opgeworpene hoogte van anderhalf uur in den omtrek. Hier stapelen zich wonderen op wonderen, door menschenhanden gewrocht. De ingang wordt gevormd door eene geheele rij kolossale pylonen of poorten met hoogere zijvleugels, om welke zich reusachtige standbeelden in zittende of staande houding bevinden. Dit plein geleidt tot eene zaal, die misschien het verbazendste gewrocht der Oud-Egyptische bouwkunde is. De hoofdkerk van Parijs, zeggen ooggetuigen, zou daarin kunnen staan. Het dak rust op 134 kolommen, waarvan de grootste tusschen 60 en 70 voet hoog zijn en 10 voet middellijns, dus 31 in den omtrek hebben, doch de kapiteelen hebben 63 voet in den omtrek, zoodat honderd menschen op eene zulke kolom kunnen staan. Alles is van boven tot onder vol beeldwerk. Onder de vertrekken, die geheel van graniet zijn, was er een, waarin de Fransche Geleerden met verbazing bij zonneöpgang dat geluid vernamen, hetwelk de Ouden aan het standbeeld van Memnon toeschrijven. De bouwstof is allerprachtigst rozerood en zwart graniet.’

De platen, dit laatste deel versierende, stellen veelal zulke en andere grootsche gedenkstukken der oudheid voor; onder welke die, aan het hoofd des boekdeels geplaatst, en het binnenste des tempels van Apollinopolis te Edfou voorstellende, vooral schoon is.