Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1831

Specimen Inaugurale Commentationis Historico-Paedagogicae, de Instituendi Finibus atque Ratione, apud tres Orientis populos primarios. Quod - defendet Cornelius Elix, Amstelodamensis. Lugd. Batav. apud H.W. Hazenberg, Jun. 1830. Formâ 8vâ. VIII et 76 pagg.

Deze geschied-opvoedkundige Verhandeling is eenigzins een geschrift van den dag, in zoo verre het geschreeuw over het Onderwijs tot hetzelve den bekwamen Doctor aanleiding gegeven heeft. Intusschen is deze Verhandeling nog iets meer, dan geschrift van den dag. Ons kort verslag zal, hopen wij, dit duidelijk maken. Het onderwerp, de strekking en aard van het Onderwijs bij de drie groote Volken van het Oosten, de Indiërs, Chinezen en Perzen, is waardig opzettelijk behandeld te worden.

De Inleiding handelt in 11 bladz. over het menigvuldig verschil van meeningen, nopens het doel en de beste

[p. 289]

manier van onderwijs. Dit verschil is natuurlijk. Wie zich een verschillend doel van onderwijs voorstelt, bewandelt voor zich een' onderscheiden weg. Het is hetzelfde geval, als plaats heeft bij geneesheeren van verschillende geneeswijze. De latere opvoedkundigen hebben bij de meeningen der vroegeren boven dezen veel vooruit, om van hen het beste te ontleenen en te volgen. ‘Ik weet wel (pag. 4), dat er voorvechters voor het oude en nieuwe in grooten getale bestaan, en dat velen de oude manier van onderwijs beschouwen als ongeschikt voor den tegenwoordigen tijd. Anderen verlangen de classieke opvoeding. Sommigen zien het onderwijs gaarne in de handen der geestelijken. De ware weg loopt midden door deze meeningen heen.’ Dien middelweg overal aan te wijzen, beschouwt de Schrijver als een' last, voor zijne schouders te zwaar. Daarom kiest hij iets uit de geschiedenis, en wel uit de geschiedenis dier volken, over welke men nog weinig als opvoedkundigen heeft gehandeld, en wier beschaving en staat van geleerdheid niet zonder invloed is geweest op anderen.

De Indiërs komen het eerst in aanmerking, pag. 12-26. Het onderzoek omtrent dit belangrijk volk is ten opzigte van den staat der beschaving zeer moeijelijk, omdat er weinige of geene sporen te ontdekken zijn van inrigtingen, die daaraan bevorderlijk waren. Dit is welligt toe te schrijven aan de verdeeling des volks in kasten, van welke die der Braminen alleen aan ingewijden het onderwijs mededeelde. Uit nieuwere bronnen moet men dus ook, maar met de noodige behoedzaamheid, putten. Uit deze tweederlei bronnen blijkt, dat het onderwijs bij dit volk voornamelijk betrekking had op de Godsdienst, op den Staat, en voor een zeer groot gedeelte op het dagelijksch leven. Dit ontwikkelt de Doctor, bl. 16-26.

De Chinezen (Sinenses) beslaan de tweede plaats, pag. 27-41. Bij dit volk hangt het staatsbestuur innig zamen met dat onderwijs, zoodat de Keizer, hoewel erfelijk vorst, geleerde moet zijn. Bij hen had dan het on-

[p. 290]

derwijs voor een groot gedeelte den Staat ten doel, voornamelijk echter het staatsbestuur. Krijgsdienst werd minder op het oog gehouden. Geene Geestelijkheid was bij hen meester van het onderwijs. De Mandarijns, die in hunne geschiedenis gestadig voorkomen, en wier waardigheid erfelijk is, maken hier het onderzoek moeijelijk, of alle standen gelijkelijk tot de hoogste eerambten konden geraken. Het onderwijs zelve wordt nu nagegaan, bl. 32-41.

Eindelijk komt de beurt aan de Perzen, pag. 42-64. Dezen worden het uitvoerigst en het best behandeld. Hiervan is de reden voornamelijk gelegen in de meerdere bekendheid des Schrijvers met de bronnen, welke hiertoe behoorden geraadpleegd te worden. Hier vinden wij eene en andere aanmerking, die gewigtig is, b.v. ten opzigte van strabo als schrijver, pag. 56, 62. Zoo ook van xenophon's Cyropaedie, op meer dan ééne plaats.

Hierop volgt het slot, pag. 65-72, hetwelk gewigtige gevolgtrekkingen mededeelt, uit het voorgaand onderzoek natuurlijk afgeleid.

In de behandeling van het onderwerp is elix meestal schwarz gevolgd, Erziehungslehre; doch zoo, dat hij nu en dan met grond van hem afweek. Wij kunnen niet anders, dan deze Verhandeling roemen, wat aangaat de zaken, welke geleverd zijn, en de orde, waarin alles voorgesteld wordt. Konden wij dit ook zeggen van de taal! Eene letterkundige Verhandeling, ter verkrijging van den Doctorsgraad bij de Letterkundige Faculteit, moest door fouten minder ontsierd zijn. Wat meer ruimte van tijd en mindere haast zou zoo vele sporen van overhaasting hebben doen verdwijnen.

Vele zijn drukfouten, maar de meesten fouten van overhaasting. Deze hebben wij onder het lezen aangeteekend: perficidiendum, p. 6; institutiendi, p. 36; heriditarius, p. 31; Anabeseos, p. 50; aggredimus, p. 11; ostenderi (inf. pass.) p. 9; utrorumque partium, ibid.; in imperii, p. 20; seseque informari

[p. 291]

debent, p. 20; duobus classibus, p. 22; commemoratio voor den Acc. p. 42; alium negotium, p. 55; accidit quod - debent, voor: ut - debeant, p. 4; opus sit sciendum voor scire, p. 7; hac de re tractant voor hanc rem, p. 19; licuisse voor liquisse, p. 31; confundisse voor confudisse, p. 62; nec proprie requiri ut nobili genere orti essent, p. 32, taalkundig mis, om uit te drukken de meening des Schrijvers, welke beter zou uitgedrukt zijn: ‘nec proprie requiri ductam e nobili genere originem;’ negotia et artes, quos, voor quas of quae, p. 39; in summis muneribus fungendis, p. 35, fungendis moest zijn fungendo.

Met dit alles nemen wij niets terug van hetgeen tot lof dezer Proeve gezegd is. Integendeel bewijst het eenigzins de groote kunde des opstellers. Wie in haast zoo schrijft, en zulke zaken levert, wat zal hij dan verrigten, als hij festina lente op het oog houden zal? Het spijt ons, dat wij fouten moesten aanteekenen; maar het kan zijn nut hebben voor allen, die te groote haast maken, om Doctor te worden, en daarom in hun openlijk werk (de Dissertatiën) wat slordig zijn. Zoo iets kon ons Recensenten wet aanleiding geven, om Dissertatiën, simpliciter, cum laude, magna cum laude te vermelden. Gekheid! Ja, maar is ditzelfde dan ergens wijsheid?