Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1831

[p. 278]

Aan den Redacteur der Vaderlandsche Letteroefeningen.

Mijn Heer!

In de Vaderl. Letteroef. voor Maart 1831, No. III, bl. 140, waar men eene Recensie leest van het Friesch Jierboeckjen, wordt ook mijn vers voorgedragen op eene manier, waarover ik wel voldaan en tevreden kan zijn; maar zonderling zijn de woorden, die vervolgens gelezen worden: schoon het ons bevreemdde, epkema in spelling zoo verre van zijnen gysbert te zien afwijken. Deze verdienen nadere inlichting.

De Recensent schijnt mijne Nei-reden niet genoegzaam met oplettendheid te hebben gelezen: want, had hij dat gedaan, dan zou zijne bevreemding geen plaats hebben gehad, dewijl ik daarin te kennen geef, woorden te hebben gebruikt uit de oude Stadsfriesche taal van de 14, 15 en 16de eeuw. Ik kon derhalve de spelling van gysbert japiks niet volgen, omdat deze eerst in de 17de eeuw schreef, en wel in de Landfriesche taal. Om nu dit onderscheid van tongvallen wèl te vatten, is het genoeg te doen opmerken, dat de Friezen, even als de Hollanders, Zeeuwen en verdere Nederlanders, van onheugelijke tijden tot op heden, twee tongvallen bij uitnemendheid hebben gebruikt, de stedelingen de stedelijke, de landlieden de landelijke. In deze laatste heeft gysbert japiks zijne Rymlerye geschreven: in de eerste zijn nog onderscheidene heerlijke producten, deels uitgegeven, deels in H.S. overgebleven. Hiervan heb ik gebruik gemaakt in mijn gedicht. Die het Emsiger Landregt, door Mr. m. hettema onlangs in het licht gegeven, het Asegabuch van wiarda van 1805, en de Oude Friesche Wetten, door de Heeren p. wierdsma en p. brandsma bezorgd, gelezen heeft, zal er over kunnen oordeelen. Ik heb intusschen, gelijk ik ook in mijne Narede meld, de spelling en constructie eenigzins ingerigt naar hedendaagsche manier, met bijvoeging, dat onze voorouders, leefden zij nu, ook zoo zouden hebben gedaan. En ik mag het genoegen niet ontveinzen van mijne eigenliefde eenigzins gestreeld te zien door den goedgunstigen Recensent van mijn stukje, die zegt, hetzelve met genoegen te hebben gelezen: een bewijs, dat hij het ook goed verstaan heeft, en derhalve mijne proef niet mislukt is; zoodat ik het bij eene nadere gelegenheid

[p. 279]

wel eens weder durf wagen, in dienzelfden stedelijken tongval, een tweede stukje te geven. Hiermede geloof ik genoeg te hebben gezegd ter inlichting voor mijnen vriendelijken Recensent. Doch nu nog iets voor het algemeen.

Dat er van oudsher twee tongvallen, de stedelijke en landelijke, in Friesland gebruikt zijn geworden, is buiten alle bedenking. Alleen toen er nog geene steden waren, zal de taal ééne zijn geweest; maar nadat er steden zijn gebouwd, en de beschaving, hoe langzaam dan ook, haren invloed begon uit te oefenen, nam men, ten gevolge daarvan, in de steden meer deel aan dezelve, dan ten platten lande. In de steden kreeg dus ook de taal eene van tijd tot tijd veranderde rigting, of, zoo als men het gewoonlijk noemt, meerdere beschaving. De landlieden daarentegen behielden van den ouden tongval, evenwel met meerdere inkortingen en afwijkingen, die men kromtongigheid zou kunnen noemen, nog zeer veel over. Beide tongvallen, zoo als vooral de stedelijke zich voordoet in het Emsiger Landregt, de landelijke in de Rymlerye van gysbert japiks, zijn kenbaar onderscheiden, en evenwel zigtbaar uit ééne bron voortgevloeid, en in zoo verre ook één. Die het eerste goed gelezen heeft, zal het zeker met mij en vele anderen voor een meesterstuk der stedelijke taal oorspronkelijk erkennen; en even zoo ook omgekeerd, die gysbert japiks' Rymlerye verstaat, zal het houden voor een pronkjuweel der landelijke taal. Verder - die de van tijd tot tijd veranderde spelling en constructie in de stedelijke taal gadeslaat, zal over den invloed der tijden kunnen oordeelen, en inzien, wat de beschaving ten goede of ten kwade heeft veroorzaakt. Te dien einde vergelijke men met het Emsiger Landregt (om van geene oudere stukken te spreken) het Asegabuch, en deze beide met de Oude Friesche Wetten. En wat al verandering zal men dan opmerken! Gaat men verder, en leest men (met overspringing van een donker tijdvak) het Landboek van martena, de Friesche Geschiedenis van p. thaborita en anderen, dan ontdekt men al meer taalverandering, die van elders eene rigting had gekregen. Maar - de landelijke taal daarentegen onderging, toen zij hare zetting had bekomen, en van de stedelijke was onderscheiden, bijna niets, dat naar verandering geleek. De taal van gysbert japiks is, na verloop van twee eeuwen, bijna dezelfde gebleven tot op heden. Ieder, die

[p. 280]

boeken weet te gebruiken en de landtaal verstaat, leest er met gemak in en verstaat schier alles. Hoe veel is intusschen echter de stedelijke tongval, sedert de tijden van martena en thaborita, tot nu toe veranderd; en hoeveel meer nog zou de verandering in het oog vallen, zoo men hooger opklom! - Om mijnen Lezeren eenig denkbeeld te geven van het verschil in den stedelijken en landelijken tongval, neem ik uit thaborita, Iste St. bl. 27, het volgende over: ‘Ende onder dese hoern biers soe sprac hy dese woerden, ende seyde aldus: twa jef trya wyven sinter commen wt Oesterland in Westerland: da schella al Vriesland vordeerra: jefta wrmits hyarrem schel al Vriesland verdoern wirda. En doe sprac hy voert: Harinxma folck to Snits habba dier een van. Ende dat was die olde Wytthye Jonghama,’ enz. De onderstreepte woorden heeft goslie jonghama in den Landfrieschen tongval (hoe goed of kwaad gespeld, daarover spreek ik elders) volgens gewoonte der Friezen, vooral in de kleinere steden, uitgesproken, doch de niet onderstreepte zijn van thaborita in den stedelijken tongval, of liever in de gewone schrijftaal van zijnen tijd geboekt. En hoe veel zou hier meer bijgevoegd kunnen worden! Maar ik moet mij hiermede thans vergenoegen, en meen ook genoeg gezegd te hebben, om te doen zien, dat er, gelijk overal elders, zoo ook in Friesland, twee voorname, van elkander onderscheidene, tongvallen zijn geweest, gelijk ze er nog zijn, de stedelijke en landelijke. Elders zal ik, daar het meer pas geeft, D.v. meer zeggen.

Ik heb intusschen de eer met achting mij te noemen

Uw Ed. d.w. Dienaar en bestendige Lezer

Middelburg, den 21 Maart 1831.
e. epkema.

Boekbesch. hier boven, bl. 248. reg. 12. staat: drie voorlezingen, lees: drie afdeelingen.

Mengelw. No. IV. bl. 165 reg. 3 v. o. staat: eene, lees: de. Bl. 166. reg. 15: influistert, lees: influistere. Bl. 170. reg. 7: Caraçao, lees: Curaçao. Reg. 20: eenparige, lees: eenzelvige. Bl. 175. reg. 13: middelen, lees: strekkende.

Mengelw. No. VI. bl. 259. reg. 3 v. o. staat: die, lees: dien. Bl. 265. reg. 8 v. o. ziet en verrigt, lees: leert kennen. Bl. 266. reg. 25: den rampvollen, lees: de rampvolle. Bl. 270. reg. 13: gestichten, lees: gewrochten. Bl. 271. reg. 1: des, lees: als.