Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1831

[p. 275]

Verzameling van Opstellen over de verbuiging der Hoogduitsche zelfstandige Naamwoorden, volgens de Spraakleer van J.C. Adelung. Te Amsterdam, bij R. Croese. In kl. 8vo. 152 Bl. f : - 70.

Onder de moeijelijkste deelen der Hoogduitsche taal behoort ontegenstrijdig de verbuiging der zelfstandige naamwoorden, wijl niets minder onder vaste regelen kan gebragt worden dan deze. Vandaar, dat bijna elk Duitsch taalonderzoeker een bijzonder verbuigingsstelsel vormt of aanneemt. Zoo verdeelt adelung de zelfstandige naamwoorden zijner taal in acht, schoch zelfs in negen verbuigingen; terwijl feigler en anderen vijf, meidinger vier, heinsius, hünerkoch en dodt drie, en heyse twee verbuigingen aannemen, doch bij dezen laatsten wordt de eene weder in twee en de andere in vier soorten verdeeld. Eindelijk geeft boye, in zijn werkje, adelung und heyse in ihren Declinationstheoriën, enkel twee verbuigingen op; eene bepaalde of regelmatige, waartoe alle woorden behooren, welke in den tweeden naamval enkelvoud en of n aannemen; en eene onbepaalde of onregelmatige, waartoe alle de overige woorden gerekend worden, die men uit het gebruik, of, zoo als in de Hoogduitsche Spraakkunst van dodt, uit eene daartoe vervaardigde woordenlijst, zal moeten leeren kennen. Deze laatste leerwijze is voorzeker de eenvoudigste; maar dat zij voor den leerling de geleidelijkste is, durven wij niet toestemmend beantwoorden.

Van alle de verschillende verbuigingsstelsels geeft Rec. nog steeds de voorkeur aan dat van adelung. De bedenkingen, dat hetzelve te omslagtig is, en dat het geheugen van den leerling er te veel door vermoeid wordt, zijn zwarigheden, die door de andere kortere stelsels niet uit den weg geruimd worden; want de regels, die in dezelve worden opgegeven, zijn aan zoo vele uitzonderingen onderhevig, dat zij, in plaats van den leerling te verligten, voor hem veeleer de moeijelijkheden vermeerderen. Wij beschouwen alzoo het werkje, dat thans ter beoordeeling voor ons ligt, als zeer geschikt en aanbevelenswaardig, zoo wel voor die onzer landgenooten, welke de Duitsche taal onderwijzen, als voor hen, die haar aanleeren, wijl onze taal, voor zoo

[p. 276]

verre wij weten, niets uitvoerigs over dit gewigtig onderwerp bezit.

Wij hebben het boekje met het oorspronkelijke van adelung vergeleken, en kunnen betuigen, dat de Nederlandsche bewerker zijne taak, over het geheel, naauwkeurig en loffelijk volbragt heeft. De volgende weinige aanmerkingen mogen hem overtuigen, met hoe vele opmerkzaamheid wij zijnen arbeid gelezen hebben, en hoe veel belang wij stellen in het onderwerp, dat hij behandeld heeft:

1. Op bl. 3-10, alwaar over de geslachten der zelfstandige naamwoorden gesproken wordt, had, met adelung, moeten aangemerkt worden, dat in het Hoogduitsch de woorden, uit vreemde talen overgenomen, hun oorspronkelijk geslacht behouden.

2. Onder de op bl. 16 opgegevene voorzetsels, die den tweeden naamval regeren, voege men nog: diesseits, jenseits, um - willen en trotz, wanneer dit laatste namelijk in de beteekenis gebezigd wordt van: in weerwil van. En bij die voorzetsels, welke den derden naamval beheerschen, is gegenüber niet opgegeven geworden. Over de regering der voorzetsels en der werkwoorden in het Hoogduitsch verwijzen wij den leerling tot het werkje, getiteld: Over het gebruik der Naamvallen in het Hoogduitsch, te Deventer bij a.j. van den sigtenhorst in 1826 uitgegeven, waarin de hoogstmoeijelijke leer der naamvallen opzettelijk behandeld en door voorbeelden opgehelderd wordt.

3. Onder de vaste regelen, welke, bl. 21, betrekkelijk de verbuiging der Duitsche naamwoorden, opgegeven worden, zoude Rec. ook nog deze voegen: dat alle de naamwoorden, welke in den tweeden naamval enkelvoud n aannemen, die n door alle de overige naamvallen, zoo wel des enkelvouds als des meervouds, behouden; en dat, ten tweede, alle mannelijke en vrouwelijke woorden, ten minste met zeer weinig uitzondering, welke in het enkelvoud op e uitgaan, in het meervoud n aannemen.

4. Bij de eensluidende en gelijk geschreven wordende woorden, maar wier verschil in geslacht een verschil in beteekenis veroorzaakt, bl. 25-27 opgegeven, behoort ook: der Reis, de rijst, die Reis, het rijs; terwijl het woordje Psalm bij diegenen, bl. 33, moet gevoegd worden, welke in het meervoud de klankverandering (Umlaut) niet aannemen.

[p. 277]

5. Bl. 132 spreekt de Schrijver alleen over de Hoogduitsche wijze van het verbuigen der eigennamen. Hij had, in navolging van adelung, wel mogen opmerken, dat deze, hoewel dit gebruik veroudert, ook naar de Latijnsche verbuigingen verbogen kunnen worden. Men had ook in het bijzonder niet moeten verzuimen op te merken, wijl hierin het Hoogduitsch van onze taal geheel afwijkt, dat het bij eenen eigennaam gevoegde zelfstandig naamwoord altijd den naamval van het eerste volgen moet; b.v. klopstock's Gedichte, des verehrten Dichters Deutschlands; der Todt alexanders, des Eroberers von Persien, dem grössten Reiche der damahls bekannten Welt.

De opstellen ter bewerking hebben wij zeer gepast gevonden, maar geven den Schrijver in bedenking, of het niet nuttig zoude geweest zijn, bij elken regel ook een paar voorbeelden in het Hoogduitsch, met taalfeilen ter verbetering, gevoegd te hebben. Het is immers dikwerf niet minder nuttig, dat men gebreken weet te vinden, dan dat men dezelve weet te vermijden.

Wij hopen, dat de uitgever door een ruim vertier moge aangemoedigd worden, op deze wijze de overige deelen der Hoogduitsche taal te laten bewerken. Het is waar, er is in ons land geen gebrek aan Leerboeken over die taal; maar wie zou dezelve niet gaarne alle opofferen voor het bezit van eene enkele goede, met zorg bewerkte en door gepaste voorbeelden opgehelderde Spraakkunst? Onder de menigte, die wij thans bezitten, verdient die van j.j. dodt, Amst. 1825, nog de meeste opmerkzaamheid; maar daar die Schrijver niet gedacht heeft aan de gouden spreuk van quintilianus: Breve iter per exempla, longum per praecepta, zoo is zijn werk, wegens gebrek aan oefeningen en voorbeelden, althans voor den eerstbeginnenden leerling, van weinig nut. Eene goede Hoogduitsche Spraakkunst in onze taal is dus inderdaad eene wezenlijke behoefte. Om hierin te voorzien, raadplege men echter niet alleen adelung, maar ook de voornaamste latere Duitsche taalonderzoekers, van welke wij in het begin onzer beoordeeling eenige opgaven, en bij welke nog k.f. becher's Deutsche Sprachlehre, h. bauer's volstandige Grammatik der Neu-Hochdeutsche Sprache, benevens de voortreffelijke Deutsche Sprachlehre van desaga, verdienen gevoegd te worden.