Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1831

Vlugtige Bedenkingen ten aanzien van de herziening der Grondwet, door Mr. Pieter Mabé, Jun. Te Haarlem, bij V. Loosjes. 1831. In gr. 8vo. 53 Bl. f : - 60.
Gedachten over het Akademisch onderwijs der bespiegelende Wijsbegeerte, in het Koningrijk der Nederlanden, door J. Nieuwenhuis, Hoogleeraar te Leiden. Te Leiden, bij C.C. van der Hoek. 1830. In gr. 8vo. 82 Bl. f : - 70.

Zeer gunstig oordeelen wij over de vlugtige bedenkingen ten aanzien van de herziening der Grondwet, door den Heer mabé geschreven en aan Z.M. opgedragen. Vier punten neemt de geachte Schrijver in oogenschouw: 1^o. het niet dragen eener vreemde kroon door den Koning; 2^o. de Ministeriéle verantwoordelijkheid; 3^o. de onmiddellijke verkiezing door de natie van hare vertegenwoordigers in de Staten-Generaal, en 4^o. eene meer openbare behandeling van de finantiéle belangen des Rijks.

Op het eerste punt wenscht de Schrijver, (en wie zou hem hier niet bijvallen?) dat bij de herziening der Grondwet duidelijk wierd bepaald, dat België onder de vreemde landen behoort, welker kroon de Koning der

[p. 198]

Nederlanden niet dragen kan. Omtrent de Ministeriéle verantwoordelijkheid is de Schrijver, om de bekende reden, dat de Grondwet zoo wel voor den Koning als voor de natie verbindend moet zijn, en echter de persoon des Konings onschendbaar moet blijven, van gevoelen, dat de verantwoordelijkheid der Ministers aan de natie behoort te worden ingevoerd; doch alzoo, dat de Ministers slechts voor hoogverraad, misbruik van magt en vertrouwen, en dergelijke misdaden en wanbedrijven, aansprakelijk zijn. Tevens wenscht hij bij de Grondwet de grenzen hunner verantwoordelijkheid, de straffen naar verschil van omstandigheden, en de wijze van vervolging te zien aangewezen. Alles zeer juist gedacht. Immers, de Ministers, zal de Koning geen bloote titeldrager worden, moeten des Konings bevelen, al schenen die hun minder doelmatig, ten uitvoer brengen, indien zij hun niet strijdig schijnen met de Grondwet; doch daarvoor moeten zij de verantwoording op zich nemen, en de grenzen dier geregtelijke aansprakelijkheid moeten zij weten, zoo wel als de wijze van vervolging, en de straf, waar eene bewezene overtreding hen aan blootstelt. De Koning wordt in zulk een geval geen automaat: Hij heeft, zoo wel als zijne Staatsdienaren, verdienste in de daarstelling van alles goeds, en is, even als zij, zedelijk verantwoordelijk (want dit kan nimmer worden ontkend noch weggeredeneerd) voor verzuim en dwaling; maar in een' geregtelijken zin kan de Koning geen kwaad doen, en is daarom onschendbaar, zonder immer de regten des volks te kunnen verkorten. Voorts wil de Heer mabé de stemgeregtigde burgers onmiddellijk, en geenszins door tusschenkomende Collegiën, gelijk tot nog toe, de vertegenwoordigers der natie laten verkiezen, en de finantiéle belangen des Rijks meet openlijk hebben behandeld. Ook op die beide punten valt Recensent hem volkomen bij. Alzóó worden vaderlandsliefde en vrijheidszin, zonder welker vereeniging de volksgeest uitdooft, aangewakkerd en bevorderd: en nooit was er eene natie, die zoo veel zedelijke aanspraak heeft op een vrijzinnig bestuur,

[p. 199]

als de bevolking der Vereenigde Nederlanden, gelijk zij tegenwoordig zich kenschetst.

Intusschen is eene herziening der Grondwet niet genoeg. Niet ééne menschelijke inrigting is dadelijk volmaakt, en dit geldt ook omtrent de wet op het hooger onderwijs, en de daaruit voortvloeijende Akademische inrigtingen. Het is vooral het onderwijs der bespiegelende Wijsbegeerte, hetwelk beter diende te worden behartigd. De beroemde Hoogleeraar in dat vak te Leiden, de helderdenkende nieuwenhuis, deelt, op eene geleidelijke, duidelijke en zelfs bevallige wijs, zijne op goede gronden steunende gedachten deswege mede. Uitmuntend is zijne definitie der bespiegelende Wijsbegeerte, bl. 8, als het onderzoek van en de begeerte naar de kennis der Redeleer aangaande het ware, goede en schoone in alle Goddelijk en menschelijke zaken. Teregt bejammert hij, bl. 15, de noodlottige scheiding der wijsgeerige en wiskundige wetenschappen van de beoefening der letterkunde, als welke de strekking heeft, om gemelde wetenschappen met dorheid, en de fraaije letteren met oppervlakkigheid te doen behandelen. Vooral tegenwoordig, gelijk de Hoogleeraar aantoont, is eene bondige redeneerkunde noodig, ten einde de natie te bewaren voor een' springvloed van dwalingen in het godsdienstige en staatkundige, die nu eens tot Absolutismus en kettermakerij, dan weder tot Jacobinismus en Godverzaking de over alles nadenkende, maar niet juist redekavelende lieden dreigt weg te slepen. Intusschen moet men, in het Akademisch onderwijs, niet bij de Redeneerkunde blijven stilstaan; maar ook de Zielkunde, de Bovennatuurkunde en de wijsgeerige Zedeleer onderzoeken; en, ten einde met alles zijn voordeel te kunnen doen, mag men niet verzuimen, de stelsels der oudere en nieuwere Wijsgeeren te leeren kennen. De ontwikkeling van de stelsels der oude Wijsgeeren wil de scherpzinnige Schrijver bij voortduring in het Latijn laten geschieden; maar de stelsels der lateren met derzelver beoordeeling in het Nederlandsch, omdat men zoo doende

[p. 200]

meer zelfdenkers vormt. Want wat is natuurlijker, dan dat iemand denkt in zijne moedertaal? Wil hij dit doen in eene vreemde, dan herinnert hij zich doorgaans meer, wat anderen hebben gedacht, dan dat zijne eigene rede zou werkzaam zijn. Ook is de terminologie der hedendaagsche Wijsgeeren minder geschikt ter opneming in een' zuiveren Latijnschen stijl. De Hoogleeraar erkent wel, dat de verschillende vakken der Wijsbegeerte aan onze Akademiën onderwezen worden; maar hij wilde dat alles minder overal verdeeld zien, en geheel den omvang der Wijsbegeerte, onder de propaidentische studiën, voor allen verpligtend maken. En dit kan zoo zijn: want in onzen tijd (zie bl. 81) is de Logica geene dorre scholastieke Syllogistiek meer, maar is en behoort zij te zijn zielkundige Anthropologie, methode der Redeleer, filozofische Propaidentica; noch de Metaphysica een spinnewebbe van definitiën in het oneindige, een ijdel, vermoeijend woordenspel; maar, gelijk van heusde, onze wijsgeerige Letterkundige, zeer juist haar kenschetst, kritiek is zij geworden, de regte toetssteen der waarheid, die, als oordeelkundige ontvouwing van de beginselen en stellingen der Redeleer, schift en scheidt, om zoo tot het ware te komen. Het doet Recensent veel genoegen, dat er bl. 73 met lof gesproken wordt van de Lessen van den Leeuwardschen Rector Mr. a. bake, over de Redekunde, d.i. Redeneerkunde, of Logica; voorzeker een der beste werken, die immer door de Maatschappij Tot Nut van 't Algemeen bekroond, en daardoor in veler handen zijn. Gaarne zou Recensent de stellingen van Prof. nieuwenhuis nader uiteenzetten en aanprijzen; doch plaatsgebrek noodzaakt hem, kort te wezen. Bij eene volgende uitgaaf van het werkje mogten de drukproeven wel wat naauwkeuriger worden verbeterd. Onder anderen staat bl. 70 te ver verdrijven voor te ver drijven. Den laatsten volzin op bl. 60: Het gebruik der Latijnsche taal - oogpunten geleid worden, heeft Recensent tweemaal moeten lezen, om hem wèl te begrijpen. Mogt dit werkje door

[p. 201]

den waarlijk wijsgeerigen Minister van het Onderwijs, en door allen, die op dat vak eenigen invloed oefenen, aandachtig worden onderzocht, en van den raad des bevoegden beoordeelaars en voorstellers welmeenend en dankbaar gebruik worden gemaakt!