Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1831

Eduard Dalhorst, een Nederlandsch Verhaal uit het laatst der zeventiende Eeuw. Door Herman van Apeltern. II Deelen. Te Groningen, bij W. van Boekeren. In gr. 8vo. VIII en 741 Bl. f 6 - :

Wij verheugen ons, een oorspronkelijk werk te kunnen aanprijzen, dat, om meer dan ééne reden, boven menige vertaling van buitenlandsche voortbrengselen gesteld moet worden. Een Nederlander geeft een Nederlandsch verhaal, en schetst Nederlandsche karakters. Naar ons oordeel, is de Schrijver zeer wel geslaagd in het voorstellen van zekere begrippen, zeden en gewoonten, welke den geest dier eeuw aanduiden. Wij hebben nergens iets overdrevens gevonden, en toch is het geheel zeer onderhoudend. Men leest met toenemende belangstelling, en moet aan het einde des tweeden deels bekennen, dat de inhoud uitlokt tot eene herhaalde lezing. De Schrijver verplaatst ons niet in eene denkbeeldige wereld, maar stelt ons handelende personen voor, zoo

[p. 130]

als ze zijn in het werkelijk leven, of liever zoodanig als wij waren in dien goeden ouden tijd, welken sommige bedillers van het tegenwoordige thans wel zouden willen doen terugkeeren. In dit verhaal komt niets voor, dat de goede zeden kwetst, en gevaarlijk voor jeugdige lezers of lezeressen kan worden. Alleen meenen wij den Schrijver opmerkzaam te moeten maken op eene vergelijking, die, D. II. bl. 327, (boven) naar ons gevoel, kwalijk is aangebragt. Zoo zouden wij ook, bl. 291, de Martelaren liever niet op die wijze genoemd willen hebben. Het verhaal behelst veel, dat op de geschiedenis van ons Vaderland in die dagen, en bijzonder op den inval der Franschen, betrekking heeft. Wij moeten onzen Schrijver den lof geven, dat hij onpartijdig heeft willen zijn in het vermelden van gebeurtenissen en in het beoordeelen van personen; ofschoon wij niet willen ontveinzen, dat, naar ons oordeel, in het voorstellen van de zoogenaamde Fransche tirannij zekere eenzijdigheid is te bemerken, gelijk mede in de beschrijving der partijschappen, welke destijds ons land beroerden.

Vooraf gaat een luimige Brief des Schrijvers aan den Uitgever, en dient als Voorberigt of Voorrede. Het werk is verdeeld in Hoofdstukken. Boven ieder Hoofdstuk vindt men een korter of langer versje, dat betrekking op den inhoud heeft. Het eerste Hoofdstuk is Inleiding tot het werk. De Schrijver, van de Leidsche Akademie teruggekeerd zijnde, bragt eenigen tijd op het buitengoed van eenen Heer dalhorst in Gelderland door, en vond daar, in eene oude kas, onder oude papieren, een quarto-schrijfboek, waarin belangrijke lotgevallen van een' der voorouders beschreven waren. De jeugdige vinder erlangde van den tegenwoordigen eigenaar de vrijheid, om van het eigen handschrift des hoofdpersoons het verlangde gebruik te maken. Zoo kwam dit verhaal in het licht, dat den Lezer verplaatst in het laatste gedeelte der zeventiende Eeuw, en hem op eene zoo wel aangename als nuttige wijze bezig houdt. Eduard, zoon van wouter dalhorst, een aanzienlijk koopman te Amsterdam, studeerde tegen den wensch zijns vaders, die liever zou gezien hebben, dat hij den handel had gekozen. De jongeling, zijne studiën volbragt hebbende, wilde zijnen oom in Gelderland bezoeken, en had daar velerlei belangrijke ontmoetingen, welke grootendeels den inhoud van dit verhaal uitmaken. Aan het huis des ooms leeren wij den Dich-

[p. 131]

ter weldering kennen, die altijd van den grooten vondel sprak, en verzen van vondel bij elke gelegenheid te pas bragt; voorts den Predikant van het dorp, den Eerw. ribbius, die steeds het hoofd vol had van zijne geleerde verhandeling over dijkbreuken; en dan ook de familie van dompselaar. De oom, weduwenaar en kinderloos, wenschte zijnen neef met de dochter zijns vriends verbonden te zien; maar de jonge lieden hadden reeds andere betrekkingen. - Wij willen, om redenen, het beloop niet verder opgeven, maar durven onze Lezers, en ook onze Lezeressen, verzekeren, dat zij met bijzonder genoegen het boek zullen doorlezen.

Voor ieder deel is een fraai titelplaatje. De Schrijver zou meer naauwkeurigheid ten opzigte van de geslachten der naamwoorden in acht kunnen nemen. Van vrouwen sprekende, zegt men nooit hen of hunne. Het woord foezel, in den zin van jenever, is een Provincialismus of Germanismus.

Tot eene proeve deelen wij het volgende mede; het is een gedeelte van een gesprek, door zekeren eggers met zijne vrouw gehouden, twintig jaren nadat zij aan eene zware misdaad zich schuldig gemaakt hadden. Beide werden door een beschuldigend geweten verontrust, maar op verschillende wijze: de man was Protestant, de vrouw Roomsch. Hij had nacht noch dag rust, en scheen in zijn verstand gekrenkt te zijn, doch was het niet. Op zekeren avond sprak zij hem aldus aan:

‘Ga toch te rust; wat zit gij u hier met die akelige denkbeelden te martelen? Deze noodlottige dag is reeds bijna voorbij - morgen zult gij beter zijn. Begeef u dan te bed; welligt gelukt het u, in te sluimeren.’

‘En waant gij, vrouw! - gaf haar man ten antwoord - dat het mij dan beter te moede is? Denkt gij, dat de hel geene folteringen genoeg heeft, om mij ook in den slaap te pijnigen? o! Zalig zijn de smarten, die ik wakende gevoel, bij die, waarmede de helsche geesten mij in den droom vervolgen.’

‘Welk eene taal is dat weêr! - hervatte de vrouw - indien gij voortgaat, u eeuwig met die akelige gedachten bezig te houden, dan zult gij op het laatst nog uw verstand verliezen.’

‘Waarmede zoude ik die gunst van den hemel verdiend hebben? Men zegt immers, dat zij, die krankzinnig wor-

[p. 132]

den, tevens alle bewustzijn van hun vroeger leven verliezen - en zulk eene zaligheid zal toch wel nimmer mijn deel worden.’

‘Maar zeg mij in 's hemels naam - begon de vrouw op nieuw - wat kan het u baten, u zoo onophoudelijk en zoo vreeselijk te verontrusten over iets, hetwelk voorlang geschied is, en in allen gevalle niet meer ongedaan kan gemaakt worden?’

‘Juist dit denkbeeld - antwoordde eggers - dat zelfs de almagt Gods niet in staat is, het gebeurde in dien verschrikkelijken nacht ongedaan te maken, dit is het, wat mij dag en nacht met de ijselijkste martelingen vervolgt; dit bewustzijn, dat de pijnigingen der hel mij wel voor mijne misdaad straften, maar nooit van dezelve zuiveren kunnen.’

‘Zoo ga tot mijn geloof over - hervatte zijne vrouw - word Roomsch, en biecht den priester uwe zonde, zoo zal hij u daarvoor vergiffenis schenken.’

‘Zijn dan uwe priesters barmhartiger en genadiger, dan de Regter in den hemel? - God heeft mijne twintigjarige boete niet aangenomen - Hij heeft mij vergiffenis geweigerd - wat raakt het mij dan, of een mensch mij dezelve aanbiedt? En gij - indien gij zulk een vertrouwen stelt in de woorden uwer priesters, waarom deelt gij hen (hun) uwe misdaad dan niet mede, ten einde vergeving te erlangen, en uw geweten te verzoenen?’

‘Ik zal vóór mijnen dood biechten - zeide de vrouw - dan kan ik zonder vrees de eeuwigheid intreden.’

‘En daardoor waant gij, God te verzoenen! - sprak eggers - arme, ongelukkige! .... neen, verstokte, voor alle berouw onvatbare vrouw! wier gevloekte hebzucht mij tot eenen stap verleidde, die al het geluk mijns levens voor eeuwig verpest heeft.’

Hetgene deze lieden misdreven hadden, stond in naauw verband met de geschiedenis van dalhorst; wat het was, blijkt eerst aan het einde des tweeden deels.