Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1831

Verhaal van eene Reize naar en langs de Zuidwestkust van Nieuw-Guinéa, gedaan in 1828, door Z.M. Corvet Triton, en Z.M. Coloniale Schoener de Iris; door J. Modera, Luitenant ter Zee van de tweede Klasse. Met eene Kaart (mitsgaders gegraveerden Titel en Vignet.) Te Haarlem, bij V. Loosjes. 1830. In gr. 8vo. XVI en 160 bl. f 2-20.

Het was een gelukkig genomen besluit van den Luitenant

[p. 118]

modera, om toe te geven aan het aanzoek, zoo van zijne vrienden, als van den uitgever der aangekondigde Reis, door zijne opmerkingen en aanteekeningen, in den vorm eener reisbeschrijving, openbaar te maken. Immers er was te veel ter plaatsing in het eene of andere Tijdschrift, en de stijl was te goed, de inhoud te belangrijk, de reeks van waarnemingen te juist en volledig, om dat alles slechts tot voorlezing aan vertrouwde vrienden te bewaren. Wij ontvangen hier eene wezenlijke Ontdekkingsreis van een deel der Zuidwestkust van Nieuw-Guinéa; wijders het berigt van de vestiging eener Nederlandsche Volkplanting aldaar, aangevangen met de stichting van het Fort Dubus en de inbezitneming van de Westkust van Nieuw-Guinéa en de landen binnen dezelve gelegen, beginnende van den 141sten graad lengte beoosten Greenwich, op de Zuidkust, en van daar W.N.W. en westwaarts op, tot de Kaap de Goede Hoop, op de Noordkust (namelijk van Nieuw-Guinéa) gelegen; en voorts ontmoeten wij hier belangrijke bijdragen tot menschen- en volkenkennis, taal-, natuur- en zeevaartkunde.

Hetgeen Recensent bij de lezing van dit boek inzonderheid behaagde, was des Schrijvers nederigheid, eenvoudigheid, waarheidsliefde, naauwkeurigheid, en overal doorstralende kunde in zijn vak, met de daarbij behoorende hulpwetenschappen; door al hetwelk (en dit is de hoofdverdienste eener reisbeschrijving) deszelfs verhaal eene innerlijke geloofwaardigheid verkrijgt, die niet toelaat aan de juistheid der opgaven te twijfelen. Wij zeiden reeds daarboven, dat de stijl goed was, en dat is zoo: bevalligheid, sierlijkheid, welsprekende beschrijving van natuurtooneelen of verschijnselen zal men echter hier vruchteloos zoeken. Maar het was ook nimmer het doel van den geachten Schrijver, in het gebied der Letterkunde te schitteren. Bovendien geraakt men, bij het lezen van zulke fraaije reisbeschrijvingen, steeds in twijfel, of de prozaïsche waarheid niet een weinig is opgesierd. Zij mogen dus, als modellen van schrijfstijl, welkom zijn in de boekerijen der geletterden; voor uitbreiding van wetenschappelijke kennis zijn ze minder geschikt. Eene reis door Zwitserland, Italië, of elk ander van elders reeds in de bijzonderheden bekend land, wenscht Recensent dus voortaan liefst met alle mogelijke bevalligheid, verhevenheid en wegslepende welsprekendheid beschreven: want zulk eene reis leest hij meer om den stijl, dan om de zaken.

[p. 119]

Eene ontdekkingsreis van onbekende of weinig bekende landstreken heeft hij liever wat minder sierlijk, maar duidelijk en naauwkeurig; zoodat het gebied der wetenschappen, meer dan dat der fraaije kunsten, er door verrijkt wordt: want dergelijk een boek leest hij meer om de zaken, dan om den stijl. Wij ontvangen hier eene ontdekkingsreis, en aan de vereischten tot zulk eene reisbeschrijving is hier volkomen beantwoord. De zeeman vooral vindt hier alles met juistheid aangewezen: maar niet voor den zeeman alleen is er gezorgd. B.v. bl. 115 en vervolgens ontmoeten wij eene lijst van woorden in de Nederlandsche, Oetanataansche en Lobosche talen. Oetanata en Lobo zijn beide Nieuw-Guinésche districten. Het verschil der woorden is meer dan dialectverschil, b.v.:

	Op Oetanata of Koyway. Op Lobo enz.
Eene vrouw	koerani	mawina.
Een kind	moetoeki	tamanetto.
De mond	irie	oriëngo.
De tanden	titi	riwotongo.
De tong	maré	kariongo.
De neus	birimboe	sikaïongo.
De oogen	mamé	matatongo.
Het hair	oeirie	monong-foeroe.
De hals	ema	garang.
Het hoofd	oepauw	monongo, of oemoen.

Vanwaar zulk een verbazend verschil? Ziedaar een punt van onderzoek voor geschiedkundigen, taalvorschers en Anthropologen. De laatsten brengen de Papuërs of Nieuw-Guinéërs, die eigenlijk in Papuërs, of dal-, en Alfoeren, of bergbewoners, verdeeld zijn, tot één enkel ras. Doch de hier opgegevene woorden zijn alle van eigenlijk gezegde Papuërs of Nieuw-Guinésche dalbewoners. Zijn de Loboërs, onder welken onze volplanting gevestigd is, soms zelven eene volkplanting uit de naburige eilanden Namatotte, Aidoema enz., welker taal zij spreken? en zijn alzoo de Oetanata-, en denkelijk ook de nog zuidoostelijker Dourga-bewoners, alleen de echte Papuërs? Dit zou kunnen zijn, doch verdient wel te worden nagespoord; als ook, of de Alfoeren weder een geheel andere stam, ja zelfs een ander ras zouden wezen. Hoe groot is reeds de verkregen schat van menschelijke kundigheden; maar hoe gering tevens, in vergelijking van het nog verborgene, en toch, vooraf beschouwd, niet volstrekt

[p. 120]

onvindbare! Dit moedige de weetgierigen aan tot voortdurend onderzoek.

Tot proeve van stijl en inhoud deelen wij het volgende mede (bl. 112.): ‘Zoo wel bij de Papuërs als bij de Alfoeren is de veelwijverij geoorloofd. Bij de Papuërs [die door de Cerammers tot omhelzing van het Islamismus zijn overgehaald] geschiedt het huwelijk volgens de voorschriften van mahomed. De Alfoeren vinden goed, zulks bij wijze van desertie te doen. Wanneer namelijk de jongeling en het meisje van hunne onderlinge genegenheid zich overtuigd hebben, zoo ontvlugt één der geliefden [lees gelieven] het ouderlijk huis. De andere, wien zulks niet onbewust is - dewijl zij de voorzigtigheid gebruiken om tijd en plaats te voren af te spreken - volgt weldra den eerst weggeloopenen. Dan leven zij eenigen tijd te zamen in hunne schuilplaats, terwijl de wederzijdsche ouders alle mogelijke pogingen aanwenden, om het gedeserteerde paar terug te vinden. Zoo ras is hun dit niet gelukt, of beide familiën komen bijeen, en zoo dan het huwelijk met de wederzijdsche belangen der familiën strookt, heeft er terstond eene amnestie voor het bedreven feit plaats. Dan geeft de jongeling eenen bruidschat aan de bloedverwanten zijner teederbeminde, en wordt, van dezen stond af, beschouwd als wettig met haar verbonden te zijn. Strookt het huwelijk niet met de familiebelangen, dan moeten zij scheiden, en elk weder in zijner ouders [lees ouderen] huis terugkeeren, om naderhand met een' ander' dezelfde klucht te herhalen.’

Op bl. 151 teekent de Schrijver aan, ‘dat op het graf van den ex-Keizer niet de naam napoleon geschreven staat, gelijk zulks op sommige afbeeldingen van dat graf vertoond wordt. Geen het minste opschrift [en de Heer modera spreekt hier als ooggetuige] is op hetzelve geplaatst.’

Op dieptens, voor diepten, meervoud van diepte, en dergelijke onachtzaamheden, had de Corrector, die anders zijne taak doorgaans goed vervuld heeft, nog wel wat naauwkeuriger mogen letten. Het Vignet, voorstellende het Fort Dubus, te Merkusoord, op Nieuw-Guinéa, is door den Schrijver zelven fraai geteekend, en door veelwaard gelukkig gegraveerd. Ook de Kaart achter het werk, aan welker oorspronkelijke zamenstelling de Schrijver zoo veel deel had, en die door hem verkleind is geworden, verdient allen lof wegens juistheid, volledigheid en duidelijkheid.