Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1831

Hollands Roem in Kunsten en Wetenschappen, enz. Door H. Baron Collot d'Escury, Heer van Heinenoord. IVden Deels 1ste en 2de Stuk. In 's Gravenhage en te Amsterdam, bij de Gebroeders van Cleef. 1830. In gr. 8vo. XII en 467 bl. Aanteekeningen en Bijdragen 751 bl. f 11-75.

Kondigden wij vroeger van dit voortreffelijke werk

[p. 114]

de drie eerste Deelen, Hollands Roem in de beeldende Kunsten, (vooral in zoo verre die, met de Dichtkunst, aan de verheffing des Vaderlands dienstbaar waren) de eigene en Oostersche Taalkennis, aan: thans ontmoeten wij hier de beschouwing der oude Grieksche en Romeinsche Letteren, in zoo verre die in Nederland beoefend werden, die onzer Letterkunde, (waaronder de Schrijver hier bepaaldelijk onze oudere geschriften en Rijmkronijken, onze geschiedkundige werken, Arcadia's, mengelwerken en Romans verstaat) onzer Poëzij en Welsprekendheid. Men zal hier ongemeen veel belangrijks en schoons aantreffen uit den rijken voorraad van 's mans belezenheid; en het komt ons voor, dat hieromtrent in het voor ons liggende Deel minder hors d'oeuvres gevonden worden, dan in de vorige. Men gevoelt, dat het ons onmogelijk is, eene doorgaande schets van zoo vele zaken te geven, als in dit Deel voorkomen. In de klassische Letterkunde is de Heer d'escury volkomen t'huis, en vooral een groot beminnaar der Latijnsche Dichtkunde. Het is dus niet te verwonderen, dat hij bij dezen tak van Litteratuur met zekere voorkeur vertoeft, en geenszins tot dezulken behoort, die (zoo als vele ook waarlijk geletterde Franschen en Duitschers) de Latijnsche Poëzij der nieuweren voor beuzelachtig spel verklaren, zeggende, dat men slechts in zijne moedertaal dichten kan. Het is wel waar, dat sommigen daarin wat veel herinneringen hebben, zoodat hunne gewrochten niet meet dan eene soort van centones zijn; doch wanneer men zich verbeeldt, dat velen onzer oude Geleerden even gemeenzaam, ja gemeenzamer met het Latijn dan met hunne moedertaal waren; dat b. v barlaeus, hoezeer hij ook ten gevalle van het Gezelschap te Muiden wel eens een Hollandsch versje maakte, dat de groot en anderen toch zekerlijk, in letterkundige onderwerpen, meer in 't Latijn dachten, dan in 't Hollandsch, - dan zal men het hun ook ten goede houden, dat zij doorgaans ook hun gevoel in die taal uitdrukten.

[p. 115]

De Schrijver haalt zijne stof van de vroegste tijden af op, ook bij andere Natiën, en gaat, na over het bekende geschil tusschen perrault en boileau, over de meerdere voortreffelijkheid der Ouden of Nieuweren, gehandeld te hebben, tot het begin der nieuwere Letterkunde in de Middeleeuwen over, waarvan hij vele merkwaardige bijzonderheden verhaalt, zoo als over de schaarschheid der boeken en van het parkement in de Middeleeuwen, de boekerij te Egmond, de herleving der Letteren in Italië, en in Nederland tot op erasmus; onder anderen de belagchelijke bijzonderheid, dat in de school van geert groete de pedante wet heerschte, om, op vernederende ligchaamsstraf, altijd Latijn te spreken; terwijl te Amersfoord zelfs dienstmeiden in 't Latijn zongen (?) en Indiaansche Koningszonen aldaar studeerden (Aanteek. en Bijdr. bl. 120.); over de betrekking van vorm en stof bij de studie der Ouden (bl. 209), den luister onzer onderscheidene Hoogescholen en Athenaea, enz. In het stuk Nederlandsche Letterkunde verdient bovenal opmerking de vermelding van het gedicht op de belegering van Nuis in 1474 door den Secretaris dier Stad, een H.S., hetwelk ons door dit werk eerst bekend wordt. (Aanteek. en Bijdr. bl. 291-304.) De aanvoering van beverwijk's werk doet de geleerde en beroemde, vooral Nederlandsche, Vrouwen vermelden.

In het tweede Stuk des vierden Deels worden wij op eene dichterlijke bloemlezing vergast. De tekst staat hier tot de aanteekeningen in eene betere verhouding, dan in het eerste gedeelte. De Redenaar vermeldt in genen meer tijdrekenkundig de Dichters, in drie tijdperken: bloei en kracht - verflaauwen en afnemen, - herleven; in deze meer de dichtsoorten, en de betrekkingen der poëzij, voornamelijk der onze, tot de Natuur, de Geschiedenis, de Godsdienst, de Toonkunst en het Tooneel, met doorloopende schetsen van de marre's Jacoba van Beijeren, (welks lof, naar ons oordeel, wat hoog wordt opgevijzeld) van Jacob Simonsz. de Rijk

[p. 116]

en Maria van Bourgondië van van merken, den Monzongo van haren Echtgenoot, Agon, Sultan van Bantam, van o.z. van haren, van de Cleopatra, Leo de Groote, en het Beleg van Haarlem, van de Freule de lannoy, en beknopter van anslo's Parijsche Bruiloft en den Oldenbarneveldt van nomsz. Dit zijn belangrijke bijdragen tot de Geschiedenis onzer Dichtkunde, te meer, daar men in de gewone bloemlezingen, hoe talrijk ook, geene analyses onzer Treurspelen vindt. Korter wordt het Blijspel, het Hekeldicht, het Epigram afgehandeld, maar van die alle nogtans genoegzame en zeer gepaste voorbeelden bijgebragt. Met blijkbaar welgevallen vertoeft de Schrijver bij de Heroïde, of den Heldinnebrief, waarin hij zelf zulke fraaije stukken in zijnen Carminum Fasciculus geleverd heeft, en van welke dichtsoort hij ons nu de Litteratuur mededeelt.

Omtrent de welsprekendheid (in den meer bepaalden zin, en zonder van den geschiedstijl, die vroeger behandeld was, te gewagen) volgt de Schrijver de verdeeling in welsprekendheid van den Kansel, der Balie, van de Raadsvergadering en der Lofrede, en ontveinst onze armoede in verscheidene dier vakken niet; hoewel hij met veel kunde en oordeel het goede, dat wij daarin nog hebben, weet op te delven. In de Kanselwelsprekendheid heeft eigenlijk eerst de laatste halve Eeuw goede Modellen geleverd: het vroegere was, met enkele uitzonderingen, erbarmelijk; waarvan in de Aanteekeningen en Bijdragen eenige allerkluchtigste staaltjes voorkomen, van uitenbogaard af, tot eene Lijkrede op zekeren adam adriaan van der duyn toe, overleden in 1753, die bij Vader adam vergeleken wordt, als eerste Edele, Zegelbewaarder, Stadhouder, Houtvester, Bewindhebber der Specerijen, Hoofdingeland en Rentmeester. Dit is geen sermoen, voor een grapje verzonnen, maar in de Christelijke Hervormde Kerk te Sassenheim voorgedragen, ten tijde dat Duitschland reeds op mosheim en jerusalem boogde, en 's Hage reeds vóór dertig jaren saurin had

[p. 117]

gehad! - De geleerde Schrijver zegt ook teregt, dat de Fransche of Waalsche Kerk op de Nederduitsche een' gunstigen invloed geoefend heeft. Men had ook wel van den invloed der Duitsche verbeterde Preekmethode op de onze iets kunnen melden, en over 't algemeen wat meer van dezen thans zoo bloeijenden tak onzer Letterkunde zeggen, die, naar evenredigheid der Poëzij, een weinig mager wordt afgehandeld, even als de Lofrede, waaromtrent wij toch zulke heerlijke voortbrengsels hebben. Tot onze verwondering spreekt de Heer d'escury niet eens van de meesterlijke Lofredenen van van der palm op van de perre, borger en kemper; op kemper, wiens verlies de waardige Schrijver toch zoo diep gevoelt, en dezen zijnen gewezen' ambtgenoot in 's lands Hooge Vergadering hier een klein, maar keurig gedenkteeken sticht. (Bl. 461 der Aanteek. en Bijdr.) Ook had er wel iets van de Gelegenheidsredevoeringen, waaromtrent wij mede bij van der palm zulke meesterstukken op Leydens Jubelfeest, op het Kosters- en oude Studentenfeest hebben, mogen gezegd worden.

Deze weinige opmerkingen meenden wij te mogen maken op eenen arbeid, die anders aan de Kritiek weinig stof tot berisping biedt, en zoo wel van de kunde en den smaak, als van het vaderlandlievende hart des edelen Schrijvers de zigtbaarste blijken draagt. Wij verlangen zeer naar de voltooijing dezer Eerzuil voor onze Natie, die, tot ons leedwezen, slechts bij vreemden, onkundig in, of bevooroordeeld omtrent onze taal, onopgemerkt zal blijven.