Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1831

Grondbeginselen der Natuurkunde, of Natuurkundige Wijsbegeerte, zoowel in het algemeen, als met betrekking tot de Geneeskunde, zonder behulp van wiskundige betoogen voorgedragen, door Neil Arnott, M.D., Lid van het Koninklijk Collegie van Natuurkundigen te Londen. Uit het Engelsch vertaald door A.C. Oudemans, Lector in de Proefonderv.

[p. 111]

Natuurk. bij de Amst. Departⁿ. Tot Nut van 't Algemeen, enz. Isten Deels 1ste Stuk. Te Amsterdam, bij de Gebr. Diederichs. 1830. In gr. 8vo. VII, 200 bl. f 1-70.

Het is een ongunstig teeken, wanneer een leerboek over de Natuurkunde op den titel de belofte behelst, van die wetenschap te zullen voordragen zonder behulp van wiskundige betoogen. Die verklaring toch bevat de verzekering, dat men aan de Natuurkunde den eenigen grond, dien zij heeft, om op den naam van wetenschap aanspraak te maken, ontnemen, dat men haar van alle inwendige kracht en sterkte berooven, dat men het verband tusschen hare onderscheidene deelen verbreken, met één woord, dat men deze voortreffelijke wetenschap tot een nietig zamenstel van onbeduidende redeneringen verlagen zal.

Het leerboek van Dr. neil arnott prijkt, blijkens de vertaling, waarvan wij hier het Isten Deels 1ste Stuk aankondigen, op deszelfs titel met deze, voor velen inderdaad uitlokkende, belofte; en wij moeten den Schrijver regt doen wedervaren, met de verklaring, dat hij, als een eerlijk man, woord gehouden, maar ook daardoor een werk geleverd heeft, in ons oog, van geenerlei waarde. Het verwondert en smart ons daarom, dat de Heer oudemans, die, als Onderwijzer in de Natuurkunde, waarschijnlijk behoefte gevoeld heeft aan eene geschikte handleiding, die hij bij zijne lessen zoude kunnen volgen, en daarin door de vertaling van een of ander vreemd leerboek heeft willen voorzien, zijne keuze bij het onderhavige heeft bepaald, hetwelk, wel verre van zich van eenige andere zijde aan te bevelen, schier in elk opzigt verdiende te worden ter zijde gesteld. Want daargelaten, dat het die deugden mist, welke het alleen van een gepast gebruik der Wiskunde kon ontleenen, zoo vinden wij, en wat de bepalingen, en wat de orde, en wat de behandeling der onderwerpen betreft, overal de doorslaande bewijzen, dat het boek geschreven is door een' man, die in dit vak althans geene kennis van

[p. 112]

zaken heeft, en dus een' arbeid heeft ondernomen, waarvoor hij ten eenemale ongeschikt is.

Immers, zoo wij bij de Definitiën stilstaan, zoeken wij te vergeefs naar die van Natuurkunde, het hoofdonderwerp van het leerboek. Physica is (zie bl. 36) een barbaarsch woord, voor hetwelk men in deze tijden de kortste uitdrukking zoude genomen hebben, om den algemeenen loop der Natuur te beteekenen! Even zoo is het met Chemie gelegen, voor welken naam een andere, meer geschikte, om de grondstoffelijke of zamenstellende deelen onzer Aarde aan te duiden, gevonden zou kunnen worden! - Meetkunde is de wetenschap der grootheden (bl. 26); terwijl (bl. 32) de geheele Wiskunde, in hare hoogste vlugt, niets is dan eene vergelijking van de verschillende aangenome(ne) grondmaten. Een goede cursus in de Wiskunde sluit niettemin eenen hoogeren cursus der Natuurkunde, Scheikunde en Physiologie in, en wordt daardoor allezins belangrijk. Zoo zegt ook de Schrijver, bl. 34, dat Talen en Redekunde en de afgetrokkene Wiskunde bijna van geen nut zijn, dan in derzelver toepassingen op de Natuur-, Scheikunde, enz. En dat de Natuurkunde althans niet onbelangrijk is, blijkt, daar, volgens hem, (bl. 45) de wetgever, de staatsman, de geestelijke, de zeeman, de krijgsman, de landeigenaar, de landman, de manufacturier, de koopman, de man van letteren, en eindelijk ook de ouders van beiderlei kunne, deze wetenschap behooren te beoefenen.

Wat den inhoud van het leerboek betreft, lezen wij bl. 56 en verv., dat de vier woorden: eerste deeltjes, aantrekkingskracht, afstootende kracht, en traagheid, ons tot vier algemeene waarheden of wetten leiden, die het grootere gedeelte der Natuurverschijnselen verklaren; doch welke die wetten zijn, wordt noch hier, noch in het 1ste Hoofddeel, volgens het opschrift aan de behandeling dezer vier grondwetten toegewijd, opgegeven; want in dit Hoofddeel (hetwelk, volgens het Overzigt, de Samotologie (sic) en de Dynamica behandelen zal) vinden wij de volgende onderafdeelingen: Zeer kleine

[p. 113]

onvernietigbare atomen; zeer klein; stof; algemeene aantrekking; wijzigingen in de aantrekkingskracht, enz. enz. Het 2de Hoofddeel handelt over de leer der vaste ligchamen, en ontrouwt de aanwending der vier (onbekende) grondwetten tot de verklaring van de eigenschappen en beweging der vaste ligchamen (Mechanica). In het 3de Hoofddeel wordt de leer der vloeistoffen (Hydrostatica, Luchtkunde, Hydraulica, Geluidkunde); in het 4de, die van de onweegbare stoffen (Warmtestof, Lichtstof, Electriciteit, Magneetstof), en in het 5de, eindelijk, worden de verschijnselen des hemels verklaard. - Dit overzigt zal, vertrouwen wij, voldoende zijn, om te bewijzen, met hoe weinig orde de zaken in dit leerboek voorgedragen worden.

De behandeling, eindelijk, der onderscheidene onderwerpen bestaat hierin, dat in de rubrieken, in welke de hoofdafdeelingen gesplitst zijn, eene groote menigte meest weinig beteekenende verschijnsels en voorvallen zijn bijeenverzameld, die vervolgens op de eene of andere wijze, welke alle niet evenzeer op juistheid aanspraak kunnen maken, opgehelderd en, zoo als het heeten moet, verklaard worden. Zelfs ontbreekt het niet aan anecdoten, die men eer in een' Almanak, dan in een leerboek over de Natuurkunde, zou verwachten. (Zie bl. 122, 123.)

De Vertaler heeft hier en daar aanteekeningen bij het werk gevoegd, die echter ons ongunstig oordeel over dit werk geenszins konden doen opheffen.