Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1830

Schets van den natuurlijken en zedelijken toestand van Holland en deszelfs bewoners^(*).

(Uit een Zwitsersch Tijdschrift)^(†).

Men kan Holland als eene aanspoeling beschouwen, vóór

(*) Wij nemen de volgende Schets over, als een staaltje der onbeschaamde leugens, welke men buitenslands over ons Vaderland uitvent. Naar ons denkbeeld is dezelve van een' verloopen Zwitserschen Gouverneur in ons Vaderland, (gelijk er, helaas! zoo velen zijn) die, na het goede ten onzent rijkelijk genoten te hebben, wegens onkunde of wangedrag weggejaagd is. Zulk een wezen zoekt zich dan op die wijze op onzen landaard te wreken. Nederlanders! neemt toch geene vreemdelingen tot vorming, of liever misvorming naar geest en hart, uwer kinderen!

(†) Bibliothek der neuesten Weltkunde, herausgegeben von malten, VIII Th. Aarau, bei sauerländer, 1829.

[p. 333]

omtrent 3000 jaren, op een' fraaijen zomerdag^(*), door laag water, van drie groote stroomen gevormd. Werkzame menschen bemagtigden terstond de nieuwe landstreek, en verhinderden de rivieren, die in den volgenden winter, zoo als gewoonlijk, te overstroomen. De bezetting dezer aardkluit is niets anders dan eene gewelddadige inbreuk op het gebied der zee.

Mag men daaruit besluiten, dat Holland vroeg of laat weder door het Element zal verslonden worden, 't welk hetzelve gedurig bedreigt? Zekerlijk. - Maar de verbazende dijken, die het daartegen beschutten? Dezelve zijn inderdaad bewonderenswaardig; maar toch zal, in weerwil van alle moeite en kosten, de zee die toch eindelijk vernielen, en geheel Holland doen overstroomen. Een eenige mol kan daartoe volstaan. - Één mol? - Wel ja; deze behoeft slechts een gat te maken, waardoor de Oceaan kan heendringen, om zijn eigendom te hernemen. Misschien kan een houtworm, door de vernieling van het paalwerk der dijken, hetzelfde veroorzaken^(‡).

Met één woord, alles is in Holland met de Natuurin strijd, de instellingen zoo wel als de grond. Een hol, sponsachtig land, diep onder de oppervlakte der omringende en doorstroomende wateren, die eigenlijk de hooger liggende eilanden zijn. Door dit geheel kunstige leven der bewoners onmarden de hartstogten daar zeer ligt in ondeugden.

De Hollanders hebben een' vasten karaktertrek, een' onveranderlijken volksaard, die aan de Belgen, welke met hen thans, om zoo te spreken, één volk moeten uitmaken, ontbreekt. Met dit alles zijn zij niet van eenen vorm, die

(*) Wat weet de man dit juist! Het is alsof hij er oorkonden van had geraadpleegd. [Men beschouwe deze en volgende kleine noten van den Vertaler slechts als een niet noemenswaardig deel van de duizend - en - eene, welke er te maken zouden zijn.]

(‡) De schrandere bol! Hij denkt dus, dat Holland alleen door dijken, en niet door duinen, tegen de zee wordt beschut.

[p. 334]

grootsch genoeg is, om andere Volken te beheerschen. En dit is toch juist hun hoofdzwak.

Er heerschte dáár, gelijk thans nog, het gevaarlijkste bederf van alle, de gierigheid, het gevolg van den rijkdom. De Souvereiniteit was niet bij de Staten-Generaal, maar bij reeders, bankiers en eenige Patricische geslachten. Noch de Stadhouder noch de Raadpensionaris waren alvermogend, maar de Burgemeester van Amsterdam, eene oude pruik van zes verdiepingen, gewoonlijk de cato aller gierigaards, juist om zijne gierigheid gekozen. Hij zelf was niets anders dan het werktuig eener Oligarchie van omtrent dertig tirannen^(*), die de Aristokratie van eenige duizend zware geldkisten bekleedden. Het bederf van het Grieksch-Romeinsche Keizerrijk was niet zoo erg, als dat van Holland^(†).

De Hollanders hebben slechts ééne hoofddrift; die van den rijkdom. Zij hebben de Republikeinsche Regering der Karthagers, zonder derzelver grootheid, gehad, omdat zij slechts hun voordeel in de beheersching zochten^(‡). Het menschdom was, en is, in hunne oogen niets anders, dan eene kudde ganzen of koeijen. Hun geheele vernuft, hunne geheele eerzucht bestaat daarin, hetzelve te plukken en te melken.

In het kleine hoekje moeras, dat zij bewonen, hadden zij eertijds drie vierden van alle schatten der Aarde opeengestapeld. Slechts die Financiers, die 30 of 40 millioenen guldens bezaten, werden voor rijk gehouden. Wie niet meer dan één millioen had, was een arme sukkel.

Had men de Hollanders ongemoeid laten begaan, zoo als

(*) Daar moet de man zijne geleerdheid nu eens laten luchten. Hij herinnert zich de dertig tirannen van Athene. Zekerlijk had Amsterdam, onder de witsens, de van beuningens, de hoofden, de temmincks, veel van Athene onder de dertig tirannen!

(†) Om dit te kunnen beoordeelen, herinnere men zich, dat de meestmogelijke laagheid, slechtheid en wreedheid, met domheid en bijgeloof gepaard, moord, vergiftiging, uitsteken van oogen, enz. te Konstantinopel onder de Grieksche Keizers aan de orde van den dag waren. Nu is Holland nog erger!!

(‡) Dit deden de Karthagers dus niet, de Hollanders wel? O, die kundige man!

[p. 335]

zij begonnen waren, zoo hadden zij de geheele beschaafde wereld in hunnen knapzak gestoken. Toen de Republiek viel, bestond zij sedert lang slechts uit crassussen, zonder ooit eenen cesar gehad te hebben^(*).

Thans, nu zij zonder hun toedoen onafhankelijk zijn, willen zij hunne heerschappij op een ander Volk laden, hoewel zij het geenszins overwonnen hebben. Zij bezwaren het met verbazende belastingen, om hunne schulden te betalen, want België heeft er geene. Zij bekommeren zich niet in het minst daarom, hen verlichter en verstandiger te maken, omdat zij van deze moeite geene klinkende voordeelen trekken^(†). Maar zij dwingen hen, uitsluitend hunne taal aan te nemen, omdat zulks nuttig is voor hunnen handel.

Het karakter der Hollanders is koud, zonder nadenkend te zijn. Zij rekenen; maar het ontbreekt hun aan grondigheid. Zij zijn nijver, zonder groote werkzaamheid. Zij speculeren, maar wagen niets. Zij zijn volhardend, maar zonder kracht.

Hunne spaarzaamheid, die men hun als deugd kan toerekenen^(‡), is eene werking van het temperament, hetwelk zij met alle Noordsche Volken gemeen hebben. Wanneer zij echter van de natuur de gaaf van te schrapen ontvangen hebben, ontbreeks het hun daarentegen volstrekt aan die van verstandig uit te geven. Zij verzamelen geweldige schatten, zonder te weten, wat zij daarmede doen zullen.

Vandaar de groote schatten in klinkende munt, die zij thans nog bezitten, en die voor de Maatschappij verloren zijn, zonder hunzelven tot eenig voordeel te dienen. Dat kan ook niet anders. Want zij, die slechts door gierigheid zulk een groot vermogen hebben zamengeschraapt, zien er van af, om daarvan gebruik te maken.

De zeden der Hollanders zijn geregeld, omdat het belang haar tot grondslag dient, en dewijl zij, door de koude, de luchtstreek te baat hebben. Galanterie kent men weinig, omdat er weinig gezelligheid is. De vrouwen zijn, ten opzigte van het huisbestuur en de opvoeding der kinderen, meer dan

(*) De geleerde man schrijft zesar.

(†) De snaak weet niet, dat juist de poging, om de Belgen te verlichten en verstandiger te maken, beproefd, lang volgehouden is, maar op de vrees der Belgen voor de Priesters heeft schipbreuk geleden.

(‡) Hoe kan men dit, wanneer zij in gierigheid ontaardt?

[p. 336]

ergens elders verantwoordelijk. Zonder overeenstemming met, of het verdragen van haren echtgenoot is er voor haar in de wereld geen aanzien.

Het leven binnenshuis is voor haar zoo vervelend, dat zij zich daarvoor menigmaal door zwakheden zoeken schadeloos te stellen, die men elders zeer slecht en verachtelijk vinden zou. Zij zien den vreemdeling in haar huis altijd zeer gaarne; maar hij moet door den man ingeleid worden, die niet meer jaloers is, zoodra hij van den gast aanzienlijke voordeelen hoopt te trekken^(*).

De schoone sekse is in Holland noch aandoenlijk, noch teeder; slechts verveling en zinnelijkheid kunnen haar doen vallen. Maar zelfs deze afdwalingen zijn alleen toevallig, omdat de hartstogt daarbij niet medewerkt. Zoodra een welopgevoed meisje getrouwd is, ziet zij af van haar piano, hare teekeningen, van alle kunsten van vermaak, om zich geheel aan de zorg voor haar huisgezin toe te wijden. Zij vindt eene menigte kleingeestige bezigheden uit, die nogtans alle betrekking op hare huishouding moeten hebben, om den tijd te verdrijven, en de ledigheid van haar hart te vervullen.

Het gedrag der mannen is, van hunnen kant, naar hunne inkomsten, naar hunne winsten berekend, en draagt den stempel van hun belangzoekend karakter. Men houdt in Holland bijzitten; maar het is geen beroep, zoo als in Frankrijk^(†). Gekamerde vrouwspersonen heeft men weinig in Holland. Daarentegen leven de kooplieden en de rijke burgers met hunne vrouwelijke dienstboden in de grootste gemeenzaamheid; terwijl hunne vrouwen zich daarvoor met de huisknechts trachten schadeloos te stellen. Te Amsterdam en in het geheele Noord-Nederland zijn de Fransche Galanterie en het Parijsche Sybarismus volkomen onbekend.

De Hollanders zijn niet lekker, maar toch houden zij veel van eene goede tafel. Van uur tot uur (dit lijdt geene uitzondering) drinkt men in de armste Hollandsche huishoudingen thee, en eet er boterhammetjes bij. Zoo gaat de halve dag verloren. Gedurende de andere helft wordt er gewerkt en gerookt.

(*) Hoe strookt deze vuile lastering met het zoo even gezegde, dat er weinig galanterie in Holland plaats heeft?

(†) Niet? bij de schrapers, bij welken alles te koop is? Dat is toch zonderling!

[p. 337]

De Hollanders beminnen moeijelijke bezigheden geheel niet, en zelfs onder de handswerkslieden wordt het zwaarste werk aan vreemdelingen overgelaten. Zelfs de lastdragers transporteren alle slechts eenigzins zware voorwerpen op karren, die met een paard of vier honden bespannen zijn. De Hollandsche soldaten zijn de slechtsten van geheel Europa^(*).

De burgerstand is in Holland meer vertroeteld dan ergens elders. Gemak gaat hem boven alles. Hij kan niet begrijpen, hoe men leven kan, zonder dagelijks ten minste twaalf maaltijden te houden. Gewoon warm gekleed te zijn, in de warme kamer te leven, en elke verandering van weder te vreezen, kan hij de bezwaren en ontberingen van eenen oorlog niet verdragen.

De Hollanders hebben in 't algemeen een zeer onvolledig denkbeeld van gezellige vermaken. Zij staan in dit opzigt nog beneden de phlegmatieke Britten, die zich slechts buitenslands vermaken. De Hollanders en Engelschen reizen veel, maar grootendeels enkel om zich te verrijken; de laatsten dikwerf ook, om kundigheden op te doen, maar de eersten nooit. Met dat alles is er geen Rijk in Europa, waar men zoo veel Museums vindt als in Holland^(†). Overal, zelfs in dorpen, vindt men verzamelingen van Schilderijen, voorwerpen van Natuurlijke Historie, Oudheden en Kabinetten van Natuurkunde, enz. Maar Holland heeft, buiten zijne Schilders, die zelfs in de jongste tijden geene opvolgers hebben gevonden^(‡), geene bijzonder uitstekende mannen voortgebragt^(§).

De Nationale Letterkunde is in verval. Nooit hadden de Hollanders minder smaak in de Dichtkunst, dan tegenwoordig^(**). Alles moet bij hen bedrijvig zijn. Er zijn nog

(*) Dus nog erger dan de Napolitanen, Pauselijke sbirren en Turken? Ware de Schrijver een Franschman, (en de Hemel weet, wie en wat hij is!) wij zouden hem alleen op Waterloo wijzen.

(†) Ook al zeker louter speculatie?

(‡) Getuige onze Tentoonstellingen!

(§) O schimmen van erasmus, de groot, oldenbarneveldt, maurits, de witt, de ruiter, willem III, hemsterhuis, schultens, nieuwland, borger!

(**) Zoo zijn dan bilderdijk, helmers, tollens, loots en zoo vele anderen, hier niet allen te noemen, slechts Rijmelaars?

[p. 338]

wel Dichters in Holland, maar zij oefenen te gelijk dichtkunst en koophandel. De Hollandsche gellert^(*) is Makelaar te Rotterdam. Er is veel goeds in de Hollandsche Letterkunde; maar zij is buitenslands weinig bekend^(†). Het Tooneel is arm; en vondel, dien men daar met schiller en göthe gelijk stelt, kan zich naauwelijks met iffland of kotzebue meten.

De mannen hebben hunne bijzondere gezelschappen; de vrouwen de hare. De eersten komen bijeen in hunne Museums of Clubs, waar zij uit alle hunne magt rooken en over staatkunde praten. Gemengde gezelfschappen zijn ten uiterste zeldzaam. Iedere klasse, iedere stand leeft afgescheiden van de anderen. De Patriciërs willen geen' omgang hebben met aanzienlijke handelaars. Deze zien op welgestelde kooplieden met verachting neder, gelijk deze weder op de winkeliers. De burgerstand wordt door allen veracht. Op het eerste gezigt zou men denken, dat de Hollanders de Indische Kastenverdeeling hadden aangenomen. Want bij de vijf genoemde Kasten moet men nog de zesde, het gemeen, rekenen, hetwelk onbeschaamd, vol aanmatigingen en toch het meest begunstigd is. Het ontbreekt ook niet aan Paria's. Men rekent daaronder alle Schrijvers, Kunstenaars, Geleerden en Onderwijzers, die in mindere achting staan en slechter bezoldigd worden dan de dienstboden^(‡). Men acht de menschen niet naar hunne verdiensten, maar naar mate men ze meer of minder noodig heeft.

De genoemde Kasten splitsen zich in den handel nog in verscheidene andere. Bankiers en reeders houden geen' om-

(*) Wie dat wel zijn mag?

(†) Waar, zeer waar! De Schrijver zelf is er het sprekendst bewijs van.

(‡) Hier komt de aap uit de mouw. De Schrijver van dit zamenraapsel van leugens en lasteringen, naar wiens kundigheden men niet meer behoeft te vragen, zal zekerlijk naar evenredigheid derzelve geacht en behandeld zijn. Maar er is toch nog een landgenoot van hem geweest, zekere wyttenbach, die men zegt, dat zoodanig als een Paria behandeld is, dat hij Holland boven zijn Vaderland stelde. Maar deze man zal aan den kundigen Schrijver gewis onbekend zijn. Nu, men behoeft ook niet alles te weten! Over alles te schrijven? dat is eene andere vraag.

[p. 339]

gang met gewone kooplieden, deze niet met de makelaars, deze niet met de kruideniers, deze niet met andere winkeliers, deze niet met looijers, gelijk die weder niet met touwslagers.

Bij dit alles voege men nu nog, dat er in alle klassen eene menigte personen zijn, dat wil zeggen, alle lieden boven de veertig jaren, die alle meeningen, gewoonten, kleeding en gebruiken van het tijdperk vóór den val der Republiek ten strengste bewaren. Men ziet dezelven in alle Museums, alle vergaderingen, op alle straten, met hunne potsierlijke rokken, hunne vesten met groote zakken op de lenden, hunne staarten in 't haar en hunne driekante hoeden^(*); terwijl de jonge lieden alle Parijsche en Londensche Modes naäpen, en bijna nog belagchelijker zijn, dan hunne ouderwetsche grootvaders en grootmoeders.

(*) Dit is dus de kleeding van alle personen boven de veertig jaren!