Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1830

[p. 680]

Het Reisje naar Gelderland, of de vervulling van Herman's wenschen. Uitgegeven ten behoeve der Noodlijdenden van Maas en Waal. Te Nijmegen, bij J.F. Thieme. 1830. In gr. 12mo. 164 Bl. f 1-:

Dit werkje beveelt zich in velerlei opzigt aan. De edelmoedige bedoeling van schrijfster en uitgever, de belangrijke inhoud, de bevallige vorm, het schoone uiterlijke, de geringe prijs (slechts een gulden voor elf vellen druks; bij de aankondiging werden niet meer dan zes à zeven vellen voor dien prijs beloofd) maken het boekje de uitgebreidste deelneming overwaardig. Het doel: ‘leniging van ramp en smart, vermindering van jammer en ellende, vooral in de districten van Maas en Waal in Gelderland,’ werd in het begin dezes jaars aan ‘Neêrlands menschlievende inwoners’ aangekondigd en door omtrent vijfduizend inteekenaren toegejuicht. Rec., een van dezen, menigmaal teleurgesteld in zijne verwachting van werken, bij inteekening uitgegeven, werd bij de lezing van het onderhavige zoo aangenaam verrast, dat hij zich gedrongen gevoelt tot eene openlijke dankbetuiging aan de hem geheel onbekende schrijfster. Het is haar wèl gelukt, den gewigtigen inhoud in een' behagelijken vorm, dien van een romantisch tafereel, te kleeden.

Twee vrienden M. en B., vaders, deze van eene dochter Elize, gene van eenen zoon Herman en eene dochter Johanna, hebben steeds gewenscht, dat de beide eerstgenoemden eenmaal liefde voor elkander opvatten mogten. Zij willen evenwel geenen invloed, die naar dwang gelijken konde, op deze teedere zaak oefenen, en hebben tot nu toe de kinderen vreemd van elkander, en zelfs (dit luidt wel wat vreemd) onkundig van hunne vriendschap gehouden. M. woont in Holland, en doet met Herman en Johanna een reisje door het land van Maas en Waal, om den ongelukkigen toestand van hetzelve in oogenschouw te nemen, en weldadigheid aan de hulpbehoevenden te bewijzen. Zij bezoeken Wamel, Druten, Dreumel, Alphen, Maasbommel, Appeltern, Altforst, Horssen, Batenburg, Leur, Ravestein, Hernen, Berghaven, Deest, Afferden, Puiflik. Van hier rijden zij, zonder dat de Heer M. zijne voornemens openbaart, naar Nijmegen, de woonplaats van zijnen vriend B.

[p. 681]

De eerste, schijnbaar toevallige, maar door de beide vaders beschikte, ontmoeting van Herman en Elize is op het Valkhof, en heeft aanvankelijk een' gewenschten uitslag. De jongeling ziet plotseling in dit meisje het ideaal verwezenlijkt, dat hem, vóór de reize, in eenen droom verschenen is, en sedert voor den geest zweeft. Ook Elize, hoewel nog treurende over het verlies van eene hartelijk beminde moeder, beschouwt den jongeling niet zonder welgevallen. Tot Herman's onuitsprekelijke vreugde, treffen zij den volgenden dag elkander aan op Angerestein, bij Arnhem. Hier schijnen de vaders kennis te maken, en gedurende eenige dagen doet men gezamenlijk wandelingen in de omstreken der stad. Naderhand komt men voor de derde maal, en wederom als bij toeval, te Beek bijeen. Op den Tonnenberg geschiedt de liefdesverklaring van Herman, die Elize wel nog niet aanneemt, maar toch ook niet afwijst. Eindelijk vergt en verkrijgt het meisje de belofte van haren aanbidder, van niet te zullen wederkeeren dan na een jaar tijdsverloop; en het afscheid heeft plaats op hetzelfde plekje, waaraan de gelieven de eerste kennismaking te danken hadden.

Men zoude hier te vergeefs eene ingewikkelde geschiedenis en elkander kruisende omstandigheden zoeken. De schrijfster wilde niet een' eigenlijk gezegden roman leveren. Zij gaf een romantisch verhaal van een reistogtje en van ontmoetingen, die eene eenvoudige ontknooping toelaten. Doch daarbij bepaalde zij zich niet. Haar doel was, zaden van godsvrucht en zedelijkheid te planten in de harten van hen, die het reisje naar Gelderland lezen zouden, en dezen tevens eene even nuttige als aangename bezigheid te verschaffen; en hierin is zij bij uitnemendheid geslaagd. Opwekkingen tot weldadigheid (in het eerste gedeelte van het werkje), tot eerbiedige berusting in de wegen der Voorzienigheid (bladz. 35), tot vertrouwen op de bijzondere leiding van God (bladz. 85) en bestrijding van bijgeloovige begrippen (bladz. 8 en 79) vervangen hier en daar de welgelukte beschrijvingen van schoone natuurtooneelen en beroemde lusthoven in Gelderland (het Valkhof en Belvedere te Nijmegen, bladz. 38; Angerestein, 57; Klarenbeek, 67; de Oorsprong, 71; de Hemelsche Berg, 80; Hulkestein en de Klingelbeek, 83; Rozendaal, 92; de Koningsberg, 101; de Tonnenberg, 102; Billioen, 115; Beekhuizen, 116; Sonsbeek, 124; Beek, 132; het Elyzesche Dal en de Ra-

[p. 682]

vensberg, 135; het Spijker, 148; Berg en Daal, 150; de Duivelsberg, 154; Ubbergen, 158), statistieke bijzonderheden (bladz. 19), schilderingen van het treurige lot der bewoners van Maas en Waal (bladz. 12, 15, 18, 21, 23, 26, 28), geschied- en oudheidkundige herinneringen (bladz. 33, 52, 60, 70, 144), noodlottige voorvallen (bladz. 29, 72) en plaatselijke merkwaardigheden (bladz. 53, 68). Toepasselijke dichtregelen, uit onze geliefdste zangers gekozen, dragen niet weinig bij tot verlevendiging van het verhaal.

Ziedaar eene rijke afwisseling van belangwekkende zaken, die in een' vloeijenden en aangenamen stijl voorgedragen worden. Misschien voldoet het karakter van Herman niet aan alle lezers, en bejammeren sommigen, dat geene opzettelijke teregtwijzingen van vader M. een' gewenschten tegenhanger opleveren tegen het mijmeren en sentimentele dweepen van den jongeling. De overige karakters zijn lief. Elize is een engelachtig meisje, wier klagten over het verlies van eene zorgende moeder eenen weerklank vinden in het hart van elk, die eenen beminden vader of eene geliefde moeder beweent. Het geheele verhaal is in een' liefelijk zachten toon geschreven, en draagt den stempel van het weemoedige hart, waaruit het voortgevloeid is. De schrijfster, bekend, blijkens het voorberigt, aan sommigen, tot het getal van welken Rec. wenschte te behooren, schijnt zeer ongelukkig. Zij noemt hare dierbare betrekkingen ‘nog veel meer hulpbehoevend dan die van Maas en Waal;’ een beminnelijk voordochtertje van haren echtgenoot is haar van het hart gerukt, en nieuwe zielesmart werd haar door diegenen aangedaan, welke hadden kunnen medewerken, om haar op te beuren en vreugde te verschaffen Voorwaar drie omstandigheden, zoo bezwarend, dat zij menig ander zouden verhinderen de pen te voeren, en meer dan toereikend, om de levendigste belangstelling in deze edelmoedige en bekwame onbekende te doen geboren worden. Dank zij haar voor den loffelijk volbragten arbeid; dank ook den ijverigen en menschlievenden uitgever, die de ongelukkige bewoners van het deerlijk geteisterde land tusschen Maas en Waal eene zoo krachtdadige ondersteuning bezorgd heeft!