Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1830

Johan Tenczynski. Een Verhaal uit de Geschiedenis van Polen in de XVIde Eeuw. Door Julian Niemczewics, Schrijver van de Levi en Sara. II Deelen. Uit het Hoogduitsch. Te Amsterdam, bij ten Brink en de Vries. 1829. In gr. 8vo. Te zamen 441 bl. f 4-60.

Het hoofdtooneel van dezen geschiedkundigen Roman is Polen en Zweden in het midden der zestiende eeuw. Johan tenczynski, de zoon van den Waiwode van Sandomirie, een der aanzienlijkste Poolsche Edelen, komt van zijne buitenlandsche reizen, na een langdurig verkeer aan het hof van Keizer karel V, in zijn vaderland, en aan het ouderlijke huis terug. Na eenige deelneming in de onstuimige Poolsche landdagen en andere bijeenkomsten en vermakelijkheden der aanzienlijken van zijn vaderland, wordt tenczynski door zijnen Koning, sigismund augustus, als gezant naar Zweden gezonden. Te Stokholm vangt hij eenen liefdehandel aan met de koninklijke Prinses cecilia van Zweden. Niettegenstaande alle zwarigheden, die zich aanvankelijk tegen eene vereeniging met het voorwerp van zijne liefde verzetten, gelukt het tenczynski eindelijk, in die mate de gunst te gewinnen van erik, Koning van Zweden, den broeder der Prinses, dat deze zijne toestemming geeft tot een huwelijk van tenczynski met zijne zuster. Hij verlaat Zweden, met het voornemen, om, zoo spoedig mogelijk, weder te keeren, en komt in zijn vaderland terug. Na verslag van zijn gezantschap aan Koning augustus te hebben gedaan, laat hij zich door niets wederhouden, en begeeft zich aan boord van een schip op de, zoo wel door het onstuimige jaargetijde, als door de vijandelijke roofschepen, onstuimige zee. Allerrampspoedigst is de afloop van dezen togt. Na door twee Deensche kapers reddeloos te zijn geschoten, verzinkt het schip in de diepte. In schijn levenloos, spoelt tekczynski aan den oever van het Noor-

[p. 597]

weegsche eiland Hitteren; wordt daar echter, door de zorg van eenen menschlievenden geestelijke, tot het leven teruggebragt; maar doet, toen het schip, door zijne bloedverwanten afgezonden, om hem af te halen, reeds in het gezigt was, eenen ongelukkigen val van eene steile rots, en sterft in den bloei van zijne jaren. Ontvingen wij hier eenen geheel verdichten Roman, dan zouden wij de geschiedenis liever vrolijker zien eindigen, met het geluk namelijk der beide minnenden. Maar de Schrijver verhaalt gebeurtenissen, die uit de geschiedenis van Polen en Zweden ontleend zijn; en elk kan zich, naar zijne verzekering, uit de Poolsche en Zweedsche kronijken overtuigen van de geloofwaardigheid der verhaalde gebeurtenissen. Met veel genoegen vonden wij in de voorrede het onderscheid tusschen de eigenlijk gezegde geschiedenis en den geschiedkundigen Roman aldus beschreven: ‘De geschiedenis schildert ons de belangrijke gebeurtenissen der rijken, levert de bevelen der monarchen, verhaalt de daden der ondergeschikte magthebbers en veldheeren, benevens de bewegingen aan de hoven der regenten; steeds in de hoogte zwevend, daalt zij niet neder tot bijzondere gezelschappen, en treedt niet binnen de lage stulpen des volks. De geschiedkundige roman heeft ten doel, de schildering van het gezellig leven onder een of ander volk, in een door den schrijver gekozen tijdperk; en daar de schrijver hierbij in bijzonderheden treedt, die voor een' geschiedschrijver al te gering zijn, zoo teekent hij ons menschen van elken stand of rang. Alle personen in zulk een Drama moeten ons, niet slechts door hunne daden, maar ook door hunne gesprekken, kenbaar doen worden, hoe de verkeering, de staatkundige toestand van het land, de meeningen, de driften, ja zelfs hoe de vooroordeelen gesteld waren, en behooren ons in dat tijdperk als in hun midden te verplaatsen, met één woord, zij moeten ons met hen laten leven en omgaan.’ Werd dit onderscheiden doel door de Romanlezers meer in het oog gehouden, dan zou de grondige beoefening der Geschiedenis minder worden verwaarloosd om de talrijke menigte van Romans, die thans allerwegen worden vervaardigd; en dan zou het in onze dagen met zoo velen niet gesteld zijn, als met den in andere opzigten grooten marlborough, die de geschiedenis van zijn vaderland niet anders kende, dan uit shakespeare.

Het door den Schrijver in dit werk geleverde verhaal be-

[p. 598]

antwoordt op eene uitmuntende wijze aan de gegevene beschrijving van den geschiedkundigen Roman; terwijl tevens deszelfs lezing zeer wordt veraangenaamd door den onderhoudenden stijl en de bevallige afwisseling der onderwerpen. Wij gelooven dus, dat zoodanige lezers, die iets meer verlangen, dan hetgeen gewoonlijk hoofdzaak is in den Roman, en prijs stellen op de vermeerdering van hunne kennis aangaande de natuurlijke gesteldheid van landen, en de zeden, gewoonten en het karakter van andere volken, het boek niet onvoldaan uit de hand zullen leggen.