Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1830

Letterkundig Overzigt en Proeven van de Nederlandsche Volkszangen sedert de XVde Eeuw. Door Mr. J.C.W. le Jeune. Te 's Gravenhage, bij J. Immerzeel, Jun. In gr. 8vo. 317 Bl. f 3-:

Alles heeft zijn' tijd, en de menschelijke geest veel van een muzijkinstrument; wordt een toon aangegeven, men hoort hem hier en elders spoedig beantwoorden. Zoo zijn, onder anderen, de volkszangen thans aan de orde; nog onlangs bekroonde de Maatschappij tot Nut van 't Algemeen twee zargers, die nieuwe stukken tot dit einde geleverd hebben, en zie hier den bundel boven genoemd, welke ons de oude, Nederlandsche doet kennen. De schrijver stelt zijn oogmerk, in het voorberigt, met deze woorden voor: ‘Op tweeërlei wijze kan men eene bloemlezing bijeenbrengen. De eene is, van, uit het goede, het een en ander, doch niet al het beste, te kiezen, enz. De andere wijze is, al het bruikbare, naar het oogmerk van den bloemlezer, bijeen te dragen, enz. Ik heb mij de eerste wijze van behandeling voorgenomen, en mij daarbij twee oogmerken voorgesteld; namelijk: de, uit het oogpunt der letterkunde, belangrijkste volkszangen, in vele kleine, thans zelden meer voorkomende verzamelingen, in blaauwboekjes en vliegende blaadjes, verspreid, van een meer en meer toenemend verdwijnen te redden, en, ten tweede, onze dichters van hooger' of lager' rang, die er vervaardigden en wier werken nog genoeg voorhanden zijn, aan te wijzen, ten einde hen in dat licht te doen beschouwen, en de bronnen voor ruimer voorraad te openen.’

Hierop treedt de schrijver tot zijnen arbeid, in den vorm eens briefs aan eenen vriend, waarin hij over onze mindere vordering in de zangkunst en de oorzaken daarvan spreekt, die hij voor geen gering deel in onze gebrekkige kerkmuzijk meent te vinden. Dit echter kan slechts de noordelijke provinciën raken, en wordt ook maar in het voorbijgaan gemeld. Had de schrijver ten oogmerk gehad breeder uit te weiden,

[p. 498]

gewis ware dan van de vroege, uitstekende bekwaamheid der Belgen, welke inzonderheid in eene bekroonde prijsverhandeling bij het Koninklijk Instituut zoo doorslaand moeten blijken, wel met een woord gewaagd.

Na vervolgens over de soort, vooral den inhoud, der gezangen gesproken te hebben, welke ieder tijdperk en trap van beschaving opleverden, en gezegd te hebben, dat de volksverhalen, romances en balladen bij ons zeldzaam, de minnezangen daarentegen, als ook bruilosts- en tafelzangen, veelvuldig zijn, en desgelijks de ernstige en vaderlandsche niet vergeten, belooft hij wel niet schroomvallig de tijdsorde in acht te zullen (noch te kunnen) nemen, maar echter, in het algemeen, van de oudste af tot onzen tijd voort te gaan, en filozofeert (dat is, keuvelt, gelijk hij zegt) intusschen over oorzaak of gesteldheid van een en ander. ‘Gij zult wel indachtig zijn,’ waarschuwt hij voorts zijnen vriend, ‘bijzonder met betrekking tot de oudste (stukken), dat het vloeijend lezen grootelijks van het metrum afhangt, hetwelk dikwijls onregelmatig is, en waarin gij u meer door uw gehoor en oordeel dan door den klemtoon zult laten leiden, die niet altijd zuiver geplaatst is.’ Inderdaad, deze waarschuwing, zoo zij gelden mag, is niet nutteloos. En nu geeft de schrijver eene korte letterkundige geschiedenis van het Lied van Graaf Floris, vermeldt dat van den Gouverneur van Zeeland, spreekt uitvoeriger over Het daget uit den Oosten; waarbij, zegt hij, bijster afsteken de Referijnen in 't Wijs, Amoreus, Sot. Volgen matthys de casteleyn, later spieghel en van mander, coornhert, kamphuyzen, hooft, cats enz. enz., inzonderheid vele werkjes, meest verzamelingen, van onbekenden, zoo wel als afzonderlijke, heele en halve liedjes; van welke alle le jeune het zijne zegt, het nu en dan met een voorbeeld stavende, om daarna den meesten hoop der verzameling achter elkander te laten volgen.

Het komt ons voor, dat deze arbeid niet onverdienstelijk mag heeten. Wij vonden in de verzameling, ja, veel gebrekkigs, maar ook veel schoons, bekends en onbekends, maar, wat ons niet het minste belang inboezemde, ook half bekends; zoo als: Daar ging een Patertje langs de kant; hei, 't was in de Mei! Over ettelijke jaren, toen grandpeer was een klein kind. Geliefjes, die u in den echt door liefde zamenbindt. Diogenes de wijze die woonde in een vat. Het lieve schoftuur slaat, te regt de wensch van d'ambachtsman,

[p. 499]

enz. Hoedaniger bewaring mede tot het oogmerk van het boek behoort, en van welke wij niet twijfelen, of er zijn nog meer op te delven, die te dezer gelegenheid ligt zullen voor den dag komen, en voor wier plaatsing wij gaarne ons Mengelwerk aanbieden. Zoo herinneren wij ons nog een' deun uit onze kindschheid: Den, den kwam van Brugge, met zijn knapzak op zijn rugge enz., dat uit de oude volksoorlogen tusschen zuidelijke en noordelijke Nederlanders afkomstig schijnt, wier eersten tot heden toe, in elken naamval, van den gewoon zijn te spreken, waarvoor bij de laatsten de gemeenzaam is.

Vreesden wij niet te breed te worden, wij schreven een aantal, ten deele ook van het rare uit, dat daarom, wat de kunst betreft, op verre na niet altijd naar is, zoo als: De Soudans Dochter.

Eenigzins vreemd keken wij op, ook De Conscrit hier te vinden, uit een los blaadje van het jaar 1808. Immers, wij herinneren ons niet, iets anders van zoo late dagteekening gevonden te hebben. En als een bewijs, hoe onze poëzij gevorderd is, zal het wel niemand willen laten gelden.

Ook twee of drie stukjes in de Friesche landtaal worden hier aangetroffen. Doch, schoon wij vrij wel in de gelegenheid zijn geweest deze sprake te verstaan, is de spelling derzelve in onderscheidene stukken zoo onbepaald, en dikwijls, naar het ons voorkomt, oneigenaardig, dat wij veelal meest naar den zin moeten raden. Wil men deze antiquiteit nog eenigzins als schrijftaal doen gelden, dan diende het Friesche Genootschap b.v. die spelling vooraf wel wat vaster te bepalen.

Met meer eigenlijke, scherpe beoordeeling kunnen wij ons niet inlaten. Of het werk volledig genoeg zij, of de keuze immer gelukkig was, de oordeelvelling juist, het berigt naar waarheid, vordert, om wederom nier oppervlakkig en partijdig te zijn, uitvoerige nasporingen. Voor een gemengd en uitgebreid publiek schrijvende, maken wij geene zwarigheid, hetzelve, als eene onderhoudende en leerzame lectuur, aan te prijzen; terwijl wij, voor ons, den schrijver voor het medegedeelde onzen dank betuigen.