Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1830

[p. 500]

Merkwaardigheden uit den onderwijskundigen levensloop van Thomas Hoogvlugt van Diependaal, thans Onderwijzer, Organist en Landmeter te O., beschreven door P. Meesters, Hoofdonderwijzer bij de Nederlandsche en Fransche Stadsschool te Sluis in Vlaanderen. Te Amsterdam, bij Schalekamp en van de Grampel. 1829. In gr. 8vo. VIII en 166 bl. f 1-80.

Er is eene komeet aan den horizon der pedagogische wereld verschenen. Onder de onderwijskundige boeken, welke men thans, in allerlei uniform, van de pers ziet komen, maar die toch alle min of meer ernst ademen, zoo als de zaak ook als van zelve vordert, verschijnt er een, geschreven in een' luimigen trant. De Heer p. meesters, van wien de Arnhemsche Courant vroeger een' zoo goeden duuk had, doch het nu in haar oog verpeuterd schijnt te hebben, zendt zijn' Thomas Hoogvlugt in de wereld. In de voorrede, of hetgeen daarvoor dienen moet, geeft hij, volgens gebruik, de reden op, waarom hij het werk schreef: hij wil, namelijk, cervantes volgen, die, om den dwazen riddergeest te blusschen, zijnen Don Quichot schreef. Dat was in dien tijd noodig, en zoo meent dan de Heer meesters, dat het ook thans noodig is, de onderwijzers uit gelijke pan een smeer te geven. Vous leur faites bien de l'honneur, Monsieur meesters! doch wij twijfelen er sterk aan, of zij zich voor den volgenden keer wel gerecommandeerd zullen houden.

Doch zou de Schrijver, behoudens allen eerbied, welken wij voor 's mans kunde en bedrevenheid in het vak hebben, (immers wij troffen zijn Ed. aan onder de Opvoedkundigen, de Geschiedkundigen, de Wiskunstenaars, de Toonkunstenaars, en de Hemel weet onder welke kundigen en kunstenaars nog al meer!) zou, zeggen wij, de Schrijver zich wel in een wezenlijk standpunt geplaatst hebben, en zich niet maar eenen kwast hebben verbeeld, hoedanig een er zou kunnen bestaan, zonder dat hij evenwel wezenlijk bestaat? Immers is het niet moeijelijk, zich, bij voorbeeld, eenen kleermaker te verbeelden, die, in plaats van lappen achter te houden, er lappen bijdoet, en daarover te schrijven; doch, bestaat er zoo iemand? Wij willen het boek dan wel aannemen als eene proef van de luimigheid des Heeren mees-

[p. 501]

ters; maar wij meenen, dat hij dan ook wel eenen anderen held had kunnen kiezen, dan juist eenen Onderwijzer, wiens stand het noodig is te verachtbaren; terwijl de Schrijver (wij moeten het maar ronduit verklaren) zich tot het tegendeel bevlijtigt. Was de Heer meesters een Predikant, wien het Schoolopzienersambt ontloopen is, en die dus niets meer te zeggen heeft over hen, die eertijds in den staat van geestelijke dienstbaarheid verkeerden, wij zouden kunnen denken, dat de afgunst hier werkte: doch de Schrijver is zelf Onderwijzer, en nog wel van den eersten rang; zoodat het hem, in het beoefenen van het vak, niet zoodanig moet tegengeloopen zijn, dat zulks eenige gemelijkheid konde veroorzaken. Het komt ons dan voor, dat, als de Heer meesters verkiest grappig te wezen, het hem weinig verschelen kan, wien hij beet neemt, en zich, mitsdien, eene vrijheid veroorlooft, die wel eens zeer kwade gevolgen zoude kunnen hebben. - Tot zoo ver over het doel des werks.

Thomas Hoogvlugt (opdat wij nu ook eene beknopte schets van hetzelve geven) is reeds als jongeling vrij wel bedreven in de theorie van eenige wetenschappen, en verkrijgt den derden onderwijzersrang. Nu koestert hij hooge denkbeelden van zichzelven. Hij meent zeker eens de roem van zijne landgenooten te worden. Ongelukkig verwaarloost hij bij zijne theorie de praktijk, propt zijne hersens zoo vol als hij maar immer kan, en haspelt alles door elkander. Zoo gaat hij, gedost in een door hem voor kwade schuld overgenomen geestelijk gewaad, op reis, om te solliciteren naar eene openstaande onderwijzersplaats. Zijn volslagen gemis van wereld- en menschenkennis en de hooge dunk, dien hij van zichzelven heeft, berokkenen hem vele belagchelijke ontmoetingen onder weg, en doen ook het oogmerk van zijne reis mislukken. Naderhand geraakt hij echter als Secondant geplaatst in eene stad. Maar door naar roem en toejuiching te jagen, met verwaarloozing van hetgeen eigenlijk tot zijn vak behoort, berokkent hij zich menige bespotting, en ten laatste het verlies van zijnen post. Eindelijk, aangesteld als Stads-onderwijzer te G, gaat het hem, zoo als, na al het voorafgegane, te wachten was. Zonder genoegzam in aanmerking te nemen, voor welk eenen trap van verlichting de menschen in zijne woonplaats vatbaar waren, door het noodeloos pralen met zijne kundigheden, door eenen ijver zonder verstand tegen de bestaande vooroordeelen en gebreken,

[p. 502]

veroorzaakt hij zich den haat en de wangunst van sommigen, en verliest het vertrouwen der ouders en het ontzag van zijne leerlingen. Ten gevolge van het volslagen verloop van zijne school en kwellingen van allerlei aard, stort Hoogvlugt ten laatste, van verdriet overstelpt, in eene zware krankheid, en verlaat na zijne herstelling zijne standplaats. Door de duurgekochte ondervinding en den raad van zijne vrienden tot andere gedachten gekomen, staakt hij voor eenen tijd die studiën, welke niet onmiddellijk tot het lager onderwijs behooren, en gaat bij een goed Onderwijzer wonen, om zich in het werkdadige van het onderwijs te oefenen. Na diens dood wordt hij daar als vaste Onderwijzer aangesteld; en daar hij nu hetgeen in zijn vak hoofdzaak is ook bovenal beoefent, en de menschen niet meer tegen zich inneemt door zijne verwaandheid, wordt hij ten laatste een nuttig en geacht Onderwijzer.

Wat nu de uitwerking betreft, het eerste gedeelte is te zeer ineengedrongen naar gelang der volgende gedeelten. Op de reis naar het eerste examen gebeurde er verschrikkelijk veel; en, daar de Heer meesters het toch maar voor het denken had, had zijn Ed. dit wel wat beter kunnen verdeelen. Ook springt hij al aardig van den Franschen in den Nederlandschen tijd over, ten zij den Schrijver de benaming Maire en Gendarme uit den eerstgemelden tijd tot ver in den tweeden is blijven aankleven; doch, wie kan ook aan alles denken!

Een weinig meer achting voor de wetten der eerbaarheid ware ons niet ongevallig geweest. Ook had men de abuizen, bij Godsdienstplegtigheden begaan, wel achterwege kunnen laten. Er is buitendien stof genoeg. Had de Schrijver de moeite genomen, het vruchtbaar hoofd slechts een paar keeren te wrijven, er zou wel iets anders voor den dag gekomen zijn: wij lagchen liefst met iets, dat niemands gevoel kwetst.

In weerwil van dat alles treffen wij evenwel hier en daar opvoedkundige aanmerkingen aan, die wel ter snede zijn. Zeker Tijdschrift heeft reeds eene periode uit Thomas Hoogvlugt gekopieerd, letterlijk gekopieerd; doch wij willen vooralsnog niemand noemen, maar liefst waarschuwen, dat wij zouden kunnen noemen.

De overgang van het eene uiterste tot het andere, met betrekking tot de denkwijze van Thomas, kwam ons wat snel

[p. 503]

voor: de doorgestane ziekte moet al zonderling op 's mans organismus gewerkt hebben.

In eene eeuw, waarin elk zoo veel te zeggen heeft over de besturen, heeft de Heer meesters het al aardig weten te ontwijken, om de Schoolopzieners niet aan te randen. Hij had gerust het werk aan zijnen Schoolopziener kunnen opdragen; want deze Heeren figureren in den levensloop van Thomas even als zoo vele baken in zee. Men kan toch met regt zeggen, dat de Heer meesters van de menschen maakt alwat hij maar wil.

Of verontheiliging niet een minder verkieslijk provincialismus is, in plaats van ontheiliging, geven wij den Schrijver in bedenking. Zoo ook op bladz. 63 lezen wij: ‘Dikwijls poogde ik zedelijke beginsels op te wekken; doch liet zulks niet na, dat, na den afloop der Verhandeling,’ enz. waarvoor wij zouden plaatsen: doch belette of verhinderde zulks niet, enz. Anders zijn stijl en taal over het geheel zoo, als men die van eenen Hoofdonderwijzer mag verwachten. En waarachtige luim en geest zal wel niemand den man betwisten.

Het werk is niet zoo kostbaar, of ons publiek kan zich hetzelve aanschaffen, ook zonder dat wij een uittreksel tot proeve geven; waartoe wij ook moeijelijk iets uit het doorloopend geheel kunnen afzonderen. Mogten de kwasten in iederen stand zich door het hier voorgestelde voorbeeld laten te regt wijzen, en alzoo des Schrijvers doel bereikt worden, om namelijk niet alleen te vermaken, maar ook nuttig te zijn!