Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1830

Disputatio Historico-Juridica inauguralis de Nobilibus ac Urbium delegatis, sub Comitum Hollandiae regimine Ordines constituentibus, quam &c, publico ac solemni examini submittit J.I. van Hees, Roterodamensis. Traj. ad Rhen. ex officina van Paddenburg et Soc. 1829. 8vo. pp. 224.

Ten einde den opstand tegen philips den II en zijne opvolgers te wettigen, grepen onze Noord-Nederlandsche Geschiedschrijvers alle redenen aan, welke zij slechts met eenigen schijn wisten bij te brengen. Zelfs dwaalden zij nu en dan onwillekeurig; want uit den aard der zaak waren zij partijdig, zoo dikwijls het er op aan kwam te onderzoeken, of de Nederlandsche gewesten altijd onafhankelijk waren geweest van vreemde volken, en welk eene magt de inlandsche Vorsten wettig hebben bezeten. Hugo de groot en bijnkershoek werden zelfs door hunnen vaderlandschen ijver weggesleept. De eerste heeft dit in lateren tijd erkend. Hij zegt in zijne Brieven, No. 636, bl. 947: Quae autem ex antiquitate Reipublicae Batavicae objiciuntur, ea nolo tueri omnia. Excessi enim modum studio in eam rempublicam in qua versabar, et multa talia aetas in nobis decoquit. Geen wonder, dat wagenaar, wien de regtskennis ontbrak, welke een Geschiedschrijver noodig heeft, op het gezag van zoo vele beroemde mannen, waaronder een de groot en bijnkershoek, van de waarheid afdwaalde. Wij leven thans in een' tijd, waarin het ons volmaakt onverschillig is, waarin het gezag der Graven, waarin dat der Staten van den Lande van ouds hebbe bestaan. De wederkeerige regten en pligten van Vorst en onderdaan worden tegenwoordig door eene Grondwet geregeld, en alle vo-

[p. 491]

rige handvesten en gewoonten zijn afgeschaft. Thans kan men derhalve met kalmte en onpartijdigheid onderzoeken, en de bekwame Schrijver dezer Twistrede vond zich genoopt eens opzettelijk na te vorschen, waarin de magt der Staten van Holland onder de Graven bestaan had. Recensent geeft den hoogsten lof aan de wijze, waarop de Heer van hees die moeijelijke taak volvoerd heeft, en vereenigt zich gaarne met de slotsommen van deszelfs onderzoek. Het blijkt dan onder anderen, dat Holland een leen was van het Duitsche Rijk, en de Graven van Holland leenmannen des Keizers waren; dat die Graven eerst in de veertiende eeuw de Souvereiniteit met volle regt hebben uitgeoefend, behoudens echter de hulde, voor het leen aan het Rijk verschuldigd; dat de Graven van Holland wijders niet door vrije verkiezing des volks, maar alleen door erfregt ten zetel stegen; dat zij alleen uit eigene beweging over het maken der wetten zoo dikwijls met de Edelen en Steden raadpleegden, doch ongehouden waren dien raad te volgen, en alzoo de wetgevende magt (die, naar het gevoelen van Recensent, de oppermagt is) onverdeeld bezaten; dat ook de Gravenalleen het regt hadden van vrede en oorlog, en dat van den muntslag. Wijders, dat de Kruistogten de Steden in de gelegenheid stelden zich zekere vrijheid te verschaffen; dat de Graven, uit staatkunde, de Steden begunstigden, om een tegenwigt te hebben tegen de magt en den overmoed der talrijke Edelen; dat de Hoeksche en Kabeljaauwsche twisten, wat de geheime drijfveren der partijen betreft, een strijd waren van den Adel tegen de magt der opkomende Steden; terwijl ook meest alle Edelen Hoeksch, en meest alle Steden Kabeljaauwsch waren. Natuurlijk! Eene Gravin behoefde den steun der Edelen, en koos zich uit dat ligchaam hare begunstigde Staatsdienaars. Een Graaf zocht veeleer de Edelen onder bedwang te houden, en de Steden aan zich te verbinden. De regeringswijze der Steden was oorspronkelijk Democratisch; doch de oprigting der Gilden, met de gevolgen daarvan, maakten dat bestuur langzamerhand Aristocratisch, eindelijk zelfs Oligarchisch. De Graven konden dus in alles oorspronkelijk naar welgevallen handelen, één punt slechts uitgenomen. Het vloeide voort uit de beginselen van het Leenregt, dat ieder vrij man meester was van zijne bezittingen en inkomsten. De Graaf zelf had zeer veel vaste goederen; doch van tijd tot tijd schonk hij daarvan weg aan Edelen,

[p. 492]

die hij daardoor tot zijne Leenmannen maakte, of aan vrije lieden, welke hij tot den rang der Edelen verheffen wilde. Alzoo verarmden de Graven, terwijl hunne hofhouding kostbaarder werd. Dikwijls voerden zij oorlog, en hadden dan geld noodig. Belastingen konden zij niet opleggen; zij deden derhalve beden aan de Edelen, en toen de Steden rijk werden, ook aan de Steden. Om dat gemakkelijk te kunnen doen, werd het Collegie der Staten opgerigt. De benaming Staten is van Franschen oorsprong, en onder de Graven uit het Huis van Bourgondië ingevoerd. Ieder Edelman en elke stemmende Stad konde slechts over zijn of haar eigen geld beschikken. Veelal bedong men zekere vrijheden bij het toestaan van geldsommen. Alzoo werd de magt der Graven van onbepaald, gelijk zij eertijds was, meer en meer beperkt; maar alle gezag en alle regt, door den Graaf nog niet afgestaan, bleef hem toebehooren: want bij hem bleef de volheid der magt. De Staten hadden de magt niet, om bijeen te komen, zonder door den Graaf te zijn opgeroepen, en deze was daartoe niet verpligt. Hij had hen niet noodig, dan wanneer hij geldgebrek had. Het Privilegie van margaretha van beijeren van 1346, als door haren opvolger willem V niet bezworen, verviel met haren dood. Dat van jan van beijeren, in 1408 aan Dordrecht geschonken, was nietig, niet alleen omdat jacoba de wettige Gravin was, hetgeen Recensent echter twijfelachtig voorkomt; maar inzonderheid omdat het door jan van beijeren, door den Keizer, als Leenheer, tot Graaf benoemd, slechts gegeven was onder voorwaarde van inhuldiging door de Steden, welke inhuldiging nimmer geschied is. Het Privilegie van maria van bourgondië was haar afgedwongen in een' tijd, toen zij te Gent niet veel beter dan gevangen was; toen de burgers aldaar twee harer Staatsdienaren de doodstraf deden ondergaan, terwijl de Vorstin vruchteloos met tranen om genade voor hen bad; toen de Hoekschen en Kabeljaauwschen, schoon tegen elkander verbitterd, voor een' tijd zich tegen de Gravin hadden vereenigd; toen de Franschen, reeds meester van Bourgondië, in de Nederlanden dreigden door te dringen, en toen de schatkist ledig was. Dit Privilegie is dan ook door philips den schoonen, onder uitdrukkelijke toestemming der Staten, vernietigd. Welligt zou men zich verwonderen, dat in Holland de Geestelijkheid in de vergadering der Sta-

[p. 493]

ten geene vertegenwoordigers zond. Doch Holland was aan het geestelijk gezag der Bisschoppen van Utrecht onderworpen. De Graven vroegen daarom alleen de Edelen en de Steden om onderstand, en dus zonden dezen slechts afgevaardigden in de Statenvergadering. Beden te doen, was magt erkennen en verpligting maken. De Graven wilden niets verzoeken aan lieden, die onder den invloed stonden van een' uitheemschen Vorst, en dit was toen ter tijd de Bisschop van Utrecht. De Edelen en de Steden hadden in de hoofdzaak één belang met den Graaf, dat des Vaderlands; de Geestelijken stelden het belang van den Bisschop, Heer van Utrecht en natuurlijken vijand van Holland, op den voorgrond. De Graven hadden dus daarin wel gelijk!

Tegen de eerste der achterstaande Quaestiones zou Recensent wel eens hebben willen opponeren. Dat het Parlement van Engeland aandeel heeft in het uitvoerend bewind, maakt het daarom niet tot bezitter der oppermagt. Want de uitvoerende magt is, even als de regterlijke, en nog meer dan deze, slechts de dienaresse der wetgevende of oppermagt. De Koning van Grootbrittanje oefent de wetgevende magt uit met het Parlement te zamen. Dus is in Grootbrittanje, even als in alle grondwettige alleenheersching, de oppermagt bij den Koning en de vertegenwoordigers te zamen.

Sommige drukfouten zijn aangewezen, andere, gelijk hus usque voor huc usque, en instat voor instar, niet; men kan echter zien, dat dit drukfouten zijn: maar systhema voor systema, dat zoo dikwijls voorkomt, is geene drukfout, en toch is het verkeerd, gelijk de Schrijver zelf wel weet.

Met dankerkentenis aan den Heer van hees voor al het belangrijke en ware, dat hij heeft medegedeeld, besluiten wij deze onze aanprijzende beoordeeling.