Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1830

Geschiedenis der Leidsche Hoogeschool, van hare oprigting in den jare 1575 tot het jaar 1825, door Matthijs Siegenbeek. Met Portretten. Iste Deel. Te Leiden, bij S. en J. Luchtmans. 1829. In gr. 8vo. XVI, 448 bl. Bij Inteek. f 4-12½.

Zie hier een boek, dat voorwaar aan alle Nederlanders, en wel inzonderheid aan de kweekelingen der Leidsche Hoogeschool, van harte welkom zal zijn. Het behelst de Geschiedenis derzelve, van hare oprigting in den jare 1575 tot het jaar 1825. De Schrijver is Professor siegenbeek, bekend

[p. 443]

door zijne geleerdheid, waarheldsliefde, gematigde denkwijs en goeden stijl: en de man, welke zoo vele uitmuntende hoedanigheden in zich vereenigt, was tevens in de gelegenheid, om uit de beste bronnen te putten, die anders niet voor allen toegankelijk zijn. Niet alleen de Handelingen van den Akademischen Senaat, tot welke de Hoogleeraar, als Lid van denzelven, natuurlijk den toegang had, maar ook het Archief van Heeren Curatoren der Akademie, tot welks onderzoek den geachten Schrijver volkomene vrijheid verleend was, heeft de bouwstoffen tot dit werk geleverd. Het thans aangekondigde eerste boek bevat de Geschiedenis zelve; het tweede boek zal bestaan uit bijlagen tot opheldering, aanvulling en bewijs. Het eerste boek is versierd met de portretten van Mr. g.a. van hoogeveen, Secretaris van Leiden, die een der drie Gemagtigden door de Staten van Holland was, tot bezorging, dat het besluit, ter oprigting der Hoogeschool binnen Leiden, behoorlijk wierd uitgevoerd; mitsgaders van Mr. l. van santen, een beroemd Latijnsch Dichter, Regtsgeleerde en Letterkundige, in leven Bezorger der Hoogeschool, waaraan hij ten jare 1798 door den dood ontrukt werd. Het tweede boek, uit bijlagen bestaande, zal met de portretten van twee vermaarde Hoogleeraren prijken. Dit eerste boek is zeer evenredig in hoofdstukken verdeeld van nagenoeg even veel bladzijden; terwijl elk hoofdstuk de lotgevallen der hoogeschool, gedurende een vijftigtal jaren, aanwijst, als: hoofdst. I, van 1575 tot 1625, bl. 3 tot 133; hoofdst. II, van 1625 tot 1675, bl. 134 tot 224; hoofdst. III, van 1675 tot 1725, bl. 225 tot 263; hoofdst. IV, van 1725 tot 1775, bl. 264 tot 304; hoofdst. V, van 1775 tot 1825, bl. 305 tot 448. Bovendien geeft de Heer siegenbeek aan 't eind van elk der twee eerste honderdjaren van de Akademie een kort overzigt van den toestand der Hoogeschool gedurende die eeuw, en zoo ook bij de vermelding van de herstelling der Akademie overeenkomstig de nog bestaande Wet op het Hooger Onderwijs van den jare 1815, een overzigt van den toestand der Hoogeschool, te rekenen sedert 1775 tot gezegd jaar 1815, waarop alsdan de vermelding van het na dien nog voorgevallene, inzonderheid van het laatste Jubelfeest in 1825, ten besluite strekt.

De volgende aanmerkingen maakte zich Recensent onder het lezen.

[p. 444]

Bl. 108 wordt de Nationale Synode te Dordrecht de algemeene Kerkvergadering te Dordrecht genoemd. Dit is eene onnaauwkeurigheid: want den geleerden Schrijver is het zeer wel bekend, dat de Remonstranten of eene Synode in elke Provincie afzonderlijk, wanneer zij toch wel bij deze of gene Provinciale Synode de meerderheid zouden hebben gehad, of eene algemeene Kerkvergadering der Hervormden wenschten, wanneer een aantal buitenlanders den Remonstranten welligt zou zijn toegevallen; doch de Contraremonstranten wilden zoo min het een als het ander, maar hielden aan op eene Nationale Synode, dewijl zij daarop van de meerderheid zeker waren. Zij kregen dan ook hunnen wensch, eene Nationale Synode, en in dezelve, na een geestelijk spiegelgevecht met de gedaagde Remonstranten, eene gemakkelijke overwinning.

Bl. 228 lezen wij, dat Curatoren vóór het einde van 1675 een besluit namen, rakende eenige [in het oog van vele Gereformeerde Predikanten] gevaarlijke stellingen in de Godgeleerdheid en Wijsbegeerte, ten getale van drieëntwintig, welker openbare verdediging zij verboden wilden hebben; en verder, dat de Raadpensionaris fagel, op zijne aanmerkingen, een drietal dier stellingen uit het ontwerp deed ligten. Bl. 229 staat er, dat het naar behooren werd bekend gemaakt, hoe er eenentwintig stellingen niet meer in het openbaar mogten verdedigd worden. Maar 21 en 3 maakt 24, of wel 3 van de 23 laat slechts 20 overblijven. Er schuilt dus hier eene fout.

Bl. 252 vinden wij: ‘Voorts stelde hij (christiaan huygens) de Akademie nog in het bezit eener verzameling, tot opschrift hebbende: Literae Doctorum of Eruditorum, mitsgaders van de Fransche Brieven van Monsieur leibnitz en den Marquis de l'hospitael, met zijne antwoorden op dezelve.’ Om met het laatste te beginnen, moet de l'hospitael niet wezen de l'hôpital? - En dan, die Monsieur leibnitz: waarom niet ‘van den Heer leibnitz;’ of wel, met behoud van den Franschen titel voluit: ‘mitsgaders van de Lettres Françaises de Monsieur leibnitz et du Marquis de l'hôpital?’

Bl. 306 staat bij ongeluk sullende voor zullende. Wij meenen ook nog andere, doch ligt verbeterbare drukfeilen hier en daar gevonden te hebben.

Bl. 426 bevat onder anderen dezen volzin: ‘Het voor-

[p. 445]

gestelde intusschen behoort bij de Nederlandsche beoefenaars en onderwijzers der wetenschappen even weinig moedeloosheid en verslagenheid voort te brengen, als het in vaderlandsche kooplieden en fabrijkanten zou zijn af te keuren, indien zij, de hoop op herleving der vroegere luisterrijke welvaart vervlogen ziende, hunnen ijver lieten verslappen, en zich aan traagheid en werkeloosheid overgaven.’ Met af te keuren in goed te keuren te veranderen, zou de meening beter zijn uitgedrukt: want nu staat er, dat zekere verkeerde handelwijs in vaderlandsche kooplieden en fabrikanten even weinig is af te keuren, bij gevolg in 't geheel niet is af te keuren; het moest wezen even weinig, d.i. niet, is goed te keuren. Gelijk er nu staat, zijn er twee ontkenningen, et duo negativa affirmant.

Het laat zich echter gemakkelijk begrijpen, hoe men in een werk, dat zoo veel zaken behelst, en waarbij zoo veel viel te raadplegen, een' enkelen keer onachtzaam op de uitdrukking wordt. Over het geheel zijn de gemakkelijke stijl en gelukkige zamenschakeling van vaak zeer wijd verschillende, of ook wel eens te veel met elkander overeenkomende gebeurtenissen, te bewonderen.

Wat beleven wij toch gelukkige tijden, dacht Recensent meermalen, als hij las, nu eens van de Remonstrantsche, dan weder van de Cartesiaansche, eindelijk van de Patriottische twisten! - Geene heerschzuchtige en dweepende Predikanten beroeren meer Staat en Kerk. Voor zoo ver dergelijke wezens nog hier of daar willen woelen, worden zij beteugeld. De volkomenste en altijd redelijke vrijheid van godsdienstige en wijsgeerige geloossbegrippen is allen gewaarborgd. Eene duidelijke Grondwet heeft de bron der vroegere oneenigheden gedempt; en in het Noordelijk deel van ons Vaderland is rust en vrede, welvaart en genoegen. Mogten de Zuidelijke gewesten zich insgelijks van den dwang hunner Geestelijkheid losrukken: ook zij zouden spoedig in hetzelfde geluk kunnen deelen.

Vol verlangen naar het zoo belangrijk tweede deel, waar wij onder anderen de lijst van gevaarlijke, d.i. van Cartesianisme verdachte, stellingen zullen aantreffen, welker openbare verdediging in de vorige eeuw niet werd toegelaten, besluit Recensent zijne beoordeeling met den wensch, dat dit werk van den Hoogleeraar siegenbeek weldra in niet ééne boekverzameling moge ontbreken. Papier, druk en uit-

[p. 446]

voering zijn uitmuntend. Trouwens, men kan van de uitgevers s. en j. luchtmans niet anders verwachten. Ook de portretten schijnen gelukkig te zijn uitgevallen: over het welgelijkende echter kan Recensent niet oordeelen; maar hieromtrent gelooft hij, tot tegenbewijs, het beste.