Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1830

Nieuwe Joodsche Brieven, of Tafereelen uit het Leven van Jezus. Naar het Hoogduitsch van Th. Schuler, door G.H. van Senden. II Deelen. Te Groningen, bij W. van Boekeren. 1829. In gr. 8vo. Te zamen 628 bl. f 4-80.

De Vertaler, met dit werk zeer ingenomen, is van gedachte, dat deze nieuwe zich van de bekende Joodsche Brieven doorgaans zeer voordeelig onderscheiden. In deze nieuwe Brieven vindt men enkel bijbelsche personen, de oorspronkelijke berigten in de eigene taal der heilige verhalen. ‘Slechts enkele (Voorb. bl. IV) bijvoegselen en aanmerkingen heeft de Schrijver met eene spaarzame hand daarin gevlochten, die hij noodig rekende, deels om den lezer op het regte standpunt te brengen, deels om den indruk te schetsen, deels eindelijk, om de dikwers donkere plaatsen in de oor-

[p. 401]

konde op te helderen. Zij zijn het, die, in vereeniging met den vorm, licht en leven over het geheel verspreiden.’

Over het werk van schuler als zoodanig oordeelen wij niet. Deze schreef voor Landgenooten. Dáár, bij de woelende Jezuiten ook in Straatsburg, is het misschien nuttig in Joodsche Brieven, de Evangeliën letterlijk met korte opheldering te plaatsen, opdat een gedeelte van het verboden Boek (de Bijbel) onder de oogen kome van hen, voor wie een andere titel van het boek alles zou bederven. Wij beoordeelen deze brieven voor den vaderlandschen lezer, en hebben dus met van senden en diens arbeid, aan de vertaling besteed, alleen te doen.

‘Vorm en orde zijn geheel behouden; hoewel op de laatste hier en daar nog wel eenige aanmerkingen vallen kunnen. Voor het overige heb ik mij niet slaafs aan schuler gebonden; maar hier eens mindere, daar meerdere vrijheid genomen, en dikwerf hem meer gevolgd, dan vertaald.’

‘Het oogmerk (bl. VI), waarmede ik dit, en het ééne nog volgende deel aan het Christelijk publiek in de Nederlanden aanbied, is geen ander, dan om het Evangelie duidelijker te maken voor hen, die het niet overal verstaan; en hetzelve in een meer bevalligen vorm hun nader te brengen, die door de lectuur van den dag van het dagelijksch leesboek hunner vrome voorvaderen afgetrokken zijn.’ - Of dit oogmerk zal worden bereikt, kan grootelijks worden betwijseld. Want uit de opschriften, die men even goed met anderen kan verwisselen, ziet men, dat men hier brieven vindt; terwijl de orde der zaken, in deze brieven behandeld, wel verre van harmonisch te zijn, door het geheel verzwijgen der behandelde Evangelieplaatsen, minder geregeld is, dan in de Evangeliën zelve. Deze is de eenige aanmerking, welke wij op de orde in deze brieven maken, en welke overal zonder verdere aanwijzing zich duidelijk voordoet, maar ook even duidelijk bewijst, dat zij, wien de oorspronkelijke Evangeliën niet bevallen, in deze zoo veel verwaterende brieven weinig behagen zullen scheppen.

Dit werk moet dus een werk van smaak zijn. Als zoodanig zullen wij het beoordeelen, en daarom minder gezet de voorstelling der gebeurtenissen op zichzelve toetsen, hoewel anders ook hierop veel valt aan te merken.

[p. 402]

Van senden telt onder de verdiensten, waardoor zich deze van de vorige Joodsche Brieven voordeelig onderscheiden: 1^o. hier zijn enkel bijbelsche personen, tusschen wie die briefwisseling plaats heeft. Het voordeelige hiervan zien wij niet in. Daar de briefwisseling verdicht is, kon immers zonder schade voor dit werk, als werk van smaak, de verdichting zijn voortgezet, ook met betrekking tot de personen, die deze brieven of schreven of ontvingen. Evenwel valt op dit zeggen van van senden wel wat af te dingen. Elizabeth b.v. is wel een bijbelsch persoon; de moeder des Doopers is algemeen bekend, maar ook haar hooge onderdom (luk. I:7.) reeds vóór de geboorte van haren zoon johannes. En toch laat schuler haar brieven ontvangen nog volle drieëndertig jaren na dezen door lukas zoo opzettelijk gemelden ouderdom. Iste D. bl. 33, IIde D. bl. 260. Als men dus bijbelsche personen opneemt, dan moet men ook hunnen leeftijd naar den Bijbel op het oog houden, of men heeft minder verdienste, dan bij het gebruik van geheel verdichte personen. Daarenboven zou van senden naauwkeuriger zijn geweest, indien hij die bijbelsche personen niet als iets loffelijks op den voorgrond had geplaatst. Er zijn ook bijbelsche namen, zonder dat zij daarom nog bijbelsche personen zijn. Zebedeus komt slechts eens in de Evangeliën voor, en wel zeer lijdelijk, Marc. I:20; maar de vader van andreas en petrus, van mattheus, jacobus komt alleen bij name, en de broeder van thomas in het geheel niet voor. Doch wij beschouwen dit bijbelsche dier personen van weinig belang niet alleen, maar zelfs nadeelig aan de zaak, welke van senden meent te moeten prijzen. Daar die personen min of meer bekend zijn, staat het nu ter onzer beoordeeling, dat vele aanteekeningen in deze brieven ontijdig zijn aangebragt. B.v. schuler laat johannes aan nikodemus schrijven, Iste D. bl. 52: ‘Wij kwamen in de nabijheid van Sichem of Sichar, d.i. leugenstad, gelijk de meeste Joden (l.w. de meeste Joden) deze plaats noemen, om haar te beschimpen.’ Zoo beschrijft johannes verder aan maria, bl. 250, de aanleiding tot het feest der Tempelvernieuwing, en spreekt maria tot johannes over het Loofhuttenfeest, alsof deze er nog nooit geweest was, bl. 209, 210. Het is wel zoo, dat dit alles geschiedt om den Lezer; maar het strekt dan toch ook tot bewijs, dat de vorm van schuler's boek

[p. 403]

zoo fraai niet is als van senden meent, en dat juist het gebruik van bijbelsche namen en personen dat gebrekkige in den vorm naar zich sleept. Het ergste van allen is nog, dat schuler op deze wijze aanteekeningen schrijft, welke de ontvangers van die brieven veel beter hadden kunnen maken. B.v. IIde D. bl. 11: ‘Een mensch, - gij gevoelt nikodemus, de gelukkige keus van dit woord - een mensch kwam van het hooger gelegen Jeruzalem af naar Jericho en verviel - gelijk op dezen weg, door woestenijen en wouden gaande, en waarop zoo vele bergspelonken eene schuilplaats aanbieden, niet zeldzaam gebeurt,’ - (nu, dat wist de Jeruzalemmer nikodemus ook, zonder dat johannes hem dit behoefde te schrijven) ‘onder struikroovers, die hem beroofden en dermate mishandelden, dat hij halfdood in zijn bloed liggen bleef. - Het gaval wilde, dat kort daarna een Joodsche? Priester’ (lukas heeft een zeker Priester) ‘dienzelfden weg afkwam, die, gelijk gij weet,’ (dat is nu iets beter, maar waarom het dan nog geschreven?) ‘van de Priesters en Levieten, welke te Jericho wonen, alsmede van die, welke van Galilea naar Jeruzalem heen en terug reizen, bij voorkeur gekozen wordt, omdat zij den anders veel korteren weg door het gehate Samaria niet willen betreden.’ - Op welke kaart ligt Samaria tusschen Jeruzalem en Jericho? Van senden moet het wel weten, dat schuler hier een even goed aardrijkskundige is, als hij wezen zou, die zeide, (en dit is nog niet eens eene aardrijkskundige aanteekening maken) dat de kortste weg van Groningen naar Assen over Meppel loopt. Even zonderbaar laat schuler den Hoofdman aan pilatus schrijven: - ‘den nabij gelegen westelijken heuvel, die, omdat veel misdadigers daar ter dood gebragt worden, schedelplaats, of Golgotha, bij de Joden genaamd wordt.’ IIde D. bl. 249. Dit wist dan pilatus niet, of was misschien eerst vóór weinige dagen in de Provincie gekomen?

Meer voeren wij van deze soort niet aan. Het aangevoerde zal wel voldoen, om iederen onpartijdige te doen zien, dat juist het bijbelsche der personen het gebrekkige der brieven het meest doet uitkomen.

Doch van senden heeft 2^o. als voortreffelijkheid aangewezen, dat men de oorspronkelijke berigten in de eigene taal van de heilige verhalen zelve wedervindt. Maar dat dit juist het gebrekkige in den vorm wederom doet uitkomen, is aan

[p. 404]

zijn doorzigt ontsnapt. Om niet te uitvoerig te worden in het aanwijzen van fouten, (eene verdrietelijke, maar noodige taak, vooral bij vreemde voortbrengsels, boven verdienste opgehemeld) zullen wij alleen deze aanmerking mededeelen. De Evangeliën zijn voortbrengsels, nadat de dwaling bij de Apostelen had opgehouden omtrent het rijk van den Messias. De taal der verhalen was dus de taal der briefschrijvers niet, op het tijdstip dat schuler hen laat schrijven. Hierdoor ontstaat, in plaats van eenheid en juistheid van denkbeelden, groote verwarring, en deze heeft men aan den door van senden zoo hoog opgevijzelden vorm van dit boek te danken. Wie hiervan stalen verlangt, zal ze, met behulp van deze opmerking, gemakkelijk en op vele plaatsen vinden.

Nog deze opmerking deelen wij mede, en laten verder het oordeel over deze zoogenaamde Joodsche Brieven aan het godsdienstig Publiek in de Nederlanden over; dat, namelijk, bijna in elken brief het karakter der Geschiedenis zoo wel, als der personen, die met name genoemd worden, geschonden wordt. Dit wordt ons nu zeer duidelijk kenbaar, omdat schuler goedgevonden heeft, bijbelsche personen ten tooneele te voeren. B.v. die geheele brief van judas iskarioth aan zijne Medediscipelen, IIde D. bl. 163-170, loopt tegen het karakter van den verrader lijnregt in, en tegen de Geschiedenis zelve niet minder. Eveneens is het gesteld met den brief van pilatus aan merodes, bl. 187-195. ‘Zoudt gij het wel gelooven, herodes? Ik heb den moed niet om onder het oog van mijne huisvrouw te komen. Ik zit neder in de eenzaamheid, en uit deze schrijf ik u dit berigt.’ Bl. 194. pilatus maakt in dien brief wederom kennis met herodes; en dan maar zoo aanstonds te schrijven, dat hij voor zijn vrouwtje bang is, en zoo in de eenzaamheid, op een druk feest, zoo veel te schrijven.... Ja, die pilatus (scilicet van schuler) is wel goed! Is dat nu ook de pilatus van de Evangeliën? Zoo min als de briefschrijver judas de wanhopige judas bij mattheus is.