Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1830

Dissertatio Literaria de Deo Platonis, quam..... pro gradu Doctoratus, summisque in Philosophia Theoretica et humanioribus Literis honoribus ac privilegiis, in Academia Lugduno-Batava rite et legitime consequendis, publico et solemni examini submittit Joannes Tideman, Amstelodamensis, die XVIII Januarii 1830. Amstelodami, ex officinâ typographicâ A. Zweesaardt. 1830. 8vo. pp. VI et 214.

Deze Latijnsche Verhandeling over de Godheid van plato

[p. 397]

werd vervaardigd en openlijk aan de Leidsche Hoogeschool verdedigd door den Heer j. tideman, Student aan het Seminarium der Remonstranten, die daarop met veel lof tot Doctor in de Letteren en bespiegelende Wijsbegeerte is bevorderd. Hij heeft zijn werk opgedragen aan zijnen aanstaanden Schoonvader, den Heer maurits cornelis van hall, en aan den Hoogleeraar des amorie van der hoeven, wien hij, even als aan zijne overige Leermeesters, de Hoogleeraren van lennep, muller en koopmans, in de Voorrede zijnen dank toebrengt op eene wijze, die zijn hart vereert; terwijl hij ook der nagedachtenisse van den edelen van cappelle het offer der erkentelijkheid wijdt.

Wij hadden gemeend, bij wijze van uitzondering, in dit Maandwerk bijzondere melding te maken van deze merkwaardige Dissertatie, doch zagen van ons voornemen af na het lezen van het artikel, door den Amsterdamschen Walschen Kerkleeraar coquerel daarover geplaatst in de Revue Protestante voor Maart 1830, overgenomen in Le National du 1 et 2 Avril, en vooral van het uitvoerig en naauwkeurig verslag, hetwelk zijn ambtgenoot, de verdienstelijke huët, daarvan onlangs in het Nieuw Christelijk Maandschrift heeft gegeven.

Dezer dagen evenwel kwam ons ter oore, dat men had goedgevonden, in het Algemeen Letterlievend Maandschrift voor Junij 1830, eene vuilaardige recensie van deze schoone Verhandeling op te nemen. Wij lazen het stuk, en wisten niet, of wij ons meer over de verregaande onkunde van dezen Recensent moesten verbazen, dan wel bedroeven over de laagheid en boosheid van zijn hart. Verontwaardiging deed ons nu de pen opvatten, niet om de Dissertatie van den Heer tideman aan te prijzen of te verdedigen; zij behoeft onze aanprijzing en verdediging niet, nadat niet slechts de boven vermelde verdienstelijke Mannen, maar ook de Leidsche Professor bake, en de Utrechtsche Hoogleeraar van heusde, Vir πλατωνικωτατος et in his judicandis πολλὼν ἀντάξιος ἄλλων, gelijk wij van meer dan éénen kant vernamen, daaraan den hoogsten lof hebben toegezwaaid. Maar wij gevoelden ons genoopt, den minkundigen, die der oude talen niet magtig is, en wien de bedoelde Recensent zand in de oogen tracht te strooijen, uit enkele staaltjes te doen beoordeelen, uit wat onreine bron dit schandelijk geschrijf is voortgevloeid.

Acht de ongenoemde beoordeelaar in het Algemeen Letter-

[p. 398]

lievend Maandschrift de Verhandeling van den Heer tideman niet zoo schoon en verdienstelijk, als bij deskundigen algemeen het geval schijnt te zijn? Verre van daar! ‘Zij is hem voorgekomen, zoo treffelijk bearbeid te zijn, dat zij met uitzondering melding verdient.’ Maar er straalt zooveel belezenheid en grondige geleerdheid in dezelve door, dat hij zich ter naauwernood kan voorstellen, hier het werk van een studerend jongeling voor zich te hebben, en het daarvoor houdt, dat de Leermeester hem wel de behulpzame hand zal hebben geboden. Dat gij u dit niet kunt voorstellen, arme sukkelaar! bevreemdt ons niet. Maar wat bewijst dit? Lees den laatsten regel der recensie, die de uwe voorafgaat, op bl. 196 bovenaan! Gij vindt de oplossing van dit, voor u onverklaarbaar, verschijnsel in de aldaar uitgedrukte spreuk: naar dat de man is, is ook zijne kracht. - Maar wij stappen van deze beschuldiging af, die men altijd kan aangrijpen, wanneer men iemands verdiensten wil verkleinen. Wie den Heer tideman kent, of zijne examina, of ook alleen de openlijke verdediging zijner Dissertatie heeft bijgewoond, zal geen woord tot hare wederlegging behoeven.

De Recensent spreekt vervolgens, in het voorbijgaan, van den dubbelzinnigen titel de Deo platonis. Wij nemen de vrijheid in het voorbijgaan aan te merken, dat de Heer tideman dien titel zou kunnen verdedigen met het voorbeeld van den Hoogduitschen Prof. tiedemann, wiens Dissertatie de Deo Platonis hij zich beklaagt (in Praef. p. V) niet te hebben kunnen vergelijken, ja met dat van cicero zelven, apud quem vellejus ‘opificem aedificatoremque Mundi Platonis Deum’ dicit, gelijk tideman schrijft op bl. 84. Heeft de Recensent de Dissertatie wel gelezen?

Wij twijfelen daaraan te meer, als wij de opgave van den inhoud vergelijken, waartoe de Recensent vervolgens overgaat. Daarin heerscht eene schromelijke verwarring van begrippen, en de Recensent laat den Schrijver meermalen juist het tegendeel zeggen van hetgeen hij beweerd heeft. Het lust ons niet, in bijzonderheden te treden; want wij zouden bijkans regel voor regel moeten weérleggen. Een paar proeven mogen volstaan. Volgens den Recensent heeft de voor ons liggende Verhandeling plato's denkbeelden omtrent de Godheid in een zeer helder daglicht geplaatst, en uit dezelve is hem nu ten volle gebleken, dat er, onder anderen, naar de leer van plato, slechts één Heelal bestaat, door God volkomen ge-

[p. 399]

schapen en verordend, tot zelfs de stof als grondbeginsel. De Heer tideman heeft integendeel overtuigend aangetoond, op bl. 50-61 zijner Dissertatie, dat, naar het gevoelen van dien Wijsgeer, de stof door God niet geschapen, maar eeuwig is als Hij. De Recensent spreekt zich ook terstond tegen, als hij er op laat volgen: ‘Er zijn (volgens de leer van plato namelijk, door tideman uit zijne schriften opgedolven) drie en eeuwige grondstoffen, God, begrippen (zoo vertaalt Recensent de, door plato zoo vaak gebezigde, benaming: Ideën!!) en stof.’ Wat lager zegt de Recensent, dat hem almede uit deze Dissertatie ten volle gebleken is leer van plato te zijn, dat God zelf is de eenige Wereldziel. De Heer tideman heeft al wederom juist het tegendeel aangetoond, en tegen het gevoelen van tennemann beweerd, (zie pag. 121) dat de hoogste God, Vader en Maker aller dingen bij plato stellig onderscheiden is van de ziel der wereld. Zoo de Recensent het Latijn niet regt verstond, hetgeen wij bijna moeten denken, had hij het uit het verslag van den Heer huët kunnen leeren; Nieuw Christelijk Maandschrift, D. IV, bl. 225.

Doch de man heeft de doorslaandste blijken gegeven, dat hij van zaken spreekt, waarvan hij niet spreken moest, omdat hij ze niet verstaat. Men vergelijke slechts de aanhaling der zamenspraken van plato, waar hij gewaagt van den theoges (lees theages), epinomides (elk, die Grieksch verstaat, weet, dat de Dialogus heet epinomis, ἐπὶ νόμοις), het boek der wetten (er zijn XII Boeken)!! Hij spreekt vervolgens van marsilius fiernus (lees ficinus) en van den geleerden van asten, terwijl hij den algemeen bekenden en beroemden ast bedoelt.

Eindelijk, - want wij willen niet bij alles stilstaan; belangrijker bezigheden roepen ons, - terwijl de Recensent het verdienstelijke van dit werk aan een' ander' toeschrijft, legt hij den Heere tideman den hoogen regtsprekenden toon te laste, die hem daarin zoo zeer gehinderd heeft, en die aan elken jongeling, al is hij ook nog zoo geleerd, niet het minste voegt. Van dien hoogen regtsprekenden toon teekent hij enkele staaltjes op. Tideman zegt, op bladz. 8, me judice (naar mijne uitspraak); op bladz. 35, ut opinor (gelijk ik beweer)! Wat dunkt u, Lezer! die het Latijn verstaat, van de goede trouw van dezen Recensent? Weet niet elk, dat men zich ter naauwernood met meer bescheidenheid kan uitdrukken,

[p. 400]

en dat deze spreekwijzen gelijkstaan met ons: mijns achtens, naar mijn inzien, naar mijne meening. Maar deze zachte uitdrukkingen worden zeker zeer verwaand en vermetel, als men ze gelieft te vertalen: naar mijne uitspraak, gelijk ik beweer.

Dan, reeds genoeg. Wat booze geest heeft zulk eene kwaadaardige en lasterende recensie in de pen gegeven? Wij willen het liefst niet onderzoeken. Maar waagt het de Recensent ons te antwoorden, hij kome met zijnen naam voor den dag; wij zullen alsdan niet schromen den onzen te openbaren, en met hem in het strijdperk te treden. Wij wenschen hem inmiddels een helderder hoofd en een reiner harte toe. Den Heere tideman herinneren wij de bekende dichtregels van bürger:

Wenn dich die Lasterzunge sticht,
So lasz dir dies zum Troste sagen:
Die slechtsten Früchte sind es nicht,
Woran die Wespen nagen.

En den Redacteur van het Algemeen Letterlievend Maandschrift geven wij den welmeenenden raad, zoo hij eenig belang stelt in het crediet van zijn Maandwerk, geene werken meer ter beoordeeling toe te vertrouwen aan zulk een domkop en deugniet. Dixi.