Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1830

Keur van Christelijke Brieven van verschillende Schrijvers, sedert de eerste tijden des Christendoms tot op onze dagen. Naar den tweeden druk uit het Fransch. Te Rotterdam, bij Wed. van der Meer en Verbruggen. 1830. In gr. 8vo. XVI en 232 bl. f 1-90.

Gelijk de krachten onzes ligchaams en de vermogens van onzen geest, zoo heeft ook datgene in ons, wat wij onder het woord Godsdienst, in den ruimsten zin

[p. 240]

genomen, begrijpen, zal het in ons bewaard en versterkt worden, gedurig voedsel noodig. En daar de onontbeerlijkste en voortreffelijkste zaak er altijd bij winnen moet, naar gelange zij van meerdere zijden beschouwd en in het licht gesteld wordt, zoo is het goed, dat de voorraad van godsdienstige lectuur van tijd tot tijd wordt aangevuld, te meer daar veel van het vroeger geleverde, door verouderden in- en uitwendigen vorm, als een dood kapitaal kan worden aangemerkt, dat wij ook over het algemeen niet verlangen tot vorigen koers te zien stijgen. Nu, er wordt dan ook in die behoefte ruimschoots voorzien; en het goed debiet, dat aan geschriften van ernstigen stempel en stichtelijke strekking doorgaans in ons Vaderland te beurt valt, moge ten bewijze verstrekken voor den goeden zin, die voortdurend bij zeer velen woont.

Dan, het is op verre na niet genoeg, dat een boek stichtelijk heet, om het onvoorwaardelijk te kunnen aanprijzen: het moet, zoo door doel der zamenstelling als door waardige wijze van bewerking, ook waarlijk stichtelijk zijn; dat is, zuivere, werkzame godsdienstige gevoelens helpen opwekken en versterken, den lezer kracht, rust en troost verschaffen, en hem waarlijk wijzer en beter helpen maken, door hem alles te ontwennen, wat met den geest van het Evangelie strijdt, en hem meer en meer in dien geest te leeren denken en handelen.

Beschouwen wij uit dit oogpunt de hier aangebodene Brievenverzameling, dan moeten wij betuigen, daarin zeer veel gevonden te hebben, dat aan deze vereischten voldoet. Ter bereiking van zijn loffelijk doel, het inscherpen van echt Christelijke gevoelens, door het mededeelen der getuigenissen van Christenen uit alle Eeuwen, heeft de verzamelaar eene doorgaans gelukkige keuze gedaan. Oudvaders, Kerkvoogden uit een volgend tijdvak, Kerkhervormers, Geestelijken van verschillende geloofsbelijdenis uit de laatstvorige Eeuwen en uit de onze, Wijsgeeren, Letterkundigen, Zendelingen, Op-

[p. 241]

perhoofden van tot het Christendom bekeerde Volken, door lijden en verliezen beproefde, of na eenen verkeerden levenswandel tot betere inzigten gekomene bijzondere personen, vereenigen zich hier in de erkentenis van de hooge en proefhoudende waarde des Christelijken geloofs en der Evangelische leere. De Brieven, deze hunne erkentenis behelzende, schijnen grootendeels slechts fragmentswijze medegedeeld, met weglating van wat hier minder tot het doel strekkende was. Hieraan deed de verzamelaar wèl, en schijnt met goed oordeel te zijn te werk gegaan, gelijk Recensent opmaakt uit sommige der Brieven, die hij zich van elders herinnert, en wier geheele mededeeling niet slechts overtollig geweest, maar aan bijgeloovige begrippen voedsel zoude gegeven hebben. Zoo vond hij in den 3den Brief, van polycarpus' marteldood verslag gevende, hier de soort van mirakel niet, dat hem in andere lezingen wel eens gehinderd had.

De keuze des verzamelaars doet hem als Protestant kennen, maar als echt Protestant, die, bij warme erkentenis zijner voorregten, geene andersdenkende Christenen veracht of veroordeelt; integendeel zich en anderen ook door hen laat stichten, waar zij geene menschenvonden aan de leere, die uit den Hemel is, voortrekken, of menschelijk boven Goddelijk gezag willen laten gelden. De aanhanger der Roomsche kerk moge uit Brieven als de 29ste en 101ste zien, welk een' edelen broederzin het zuivere Protestantismus inboezemt. Diegenen onder de Hervormden, welke zich nog met bekrompene, den Christen onwaardige tobberijen en stellingen mogten kwellen en beangstigen, kunnen hier van eenen luther en hervey (Br. 28 en 59) leeren, dat de Zaligmaker allen tot zich riep, en het ons dus niet voegt, onszelven of anderen van Gods barmhartigheid uit te sluiten. Voor elken Christen is in dit werkje veel troostrijks en opbeurends, in alle die verschillende levensomstandigheden of gemoedstemmingen, waarin hij aan troost en opbeuring de meeste behoefte gevoelt. Het

[p. 242]

bevat vele goede wenken bij het bewandelen van den levensweg; het boezemt waardige denkbeelden in omtrent den invloed des Christendoms, ook op het geluk der huisgezinnen en de orde en bloei der Burgermaatschappijen. Belangrijk zijn in dit laatste opzigt die Brieven, welke ons den tegenwoordigen toestand van Otaheiti en Sierra-Leone schetsen: men ziet er uit, wat de Zendelingmaatschappijen eenmaal zullen kunnen daarstellen, als zij overal, door het nemen van wijze maatregelen, geschikte werktuigen en doelmatige middelen bezigen.

Ofschoon enkele Brieven ligtelijk gemist en door meer degelijke hadden kunnen vervangen worden, is er echter geen, die niet iets leerzaams en goeds bevat. In sommige zelfs wordt een diep-wijsgeerige blik op de Christenleer geworpen, en daardoor bevestigd, dat Christendom en echte Wijsbegeerte, (geene hardnekkige stelselzucht, die in beide even verkeerd en schadelijk is) wel verre van elkander nadeelig of vijandig te zijn, zeer wel hand aan hand kunnen gaan en zich onderling ondersteunen. Onze overtuiging van deze waarheid deed ons wenschen, dat verzamelaar of vertaler eene kleine teregtwijzing gevoegd had bij die Brieven, in welke sommige uitdrukkingen wel eens diegenen in de hand zouden kunnen werken, die meenen, het Christendom ten koste der Wijsbegeerte, de Openbaring en het Geloof ten koste der Rede te moeten verheffen. De groote paulus dacht er anders over (Rom. I:19, 20. II:14, 15.); hij verwarde niet onze redelijke Godsdienst met de valschgenaamde Wetenschap en met de Filozofie naar de overlevering der menschen, tegen welke hij waarschuwt. De Openbaring verheldert en versterkt de Rede, maar veracht ze niet, noch maakt ze onnut. Het Christendom leidt de Wijsbegeerte uit de duistere doolhoven, waarin zij ligtelijk verdwalen zoude, en licht haar met de heldere sakkel, aan hooger licht ontstoken, op het veilige pad voor; maar verstoot haar niet, noch belet haar een vrij en redelijk onderzoek, mits zij zich maar niet verwaand en vermetel boven de onseilbare uitspraken der Openbaring verheffe.

[p. 243]

Twee dingen hadden wij nog wel gewenscht. Ten eerste, dat, door het inlasschen van nog eenige Brieven, de invloed van het Geloof, in werkdadige liefde tot de naasten en naauwgezette pligtsbetrachting, nog wat meer ware uiteengezet. Het is wel zoo, dat uit het echte Geloof dit een en ander van zelve ontstaat; maar velen loopen zoo groot gevaar, om datgene voor het echte Geloof te houden, wat het eigenlijk niet is. Uit de vruchten zal men den boom kennen. - Ten andere kan het zijne nuttigheid hebben, om de al te sterke gehechtheid aan het zinnelijke en vergankelijke te temperen, dat men ons den Hemel als Vaderland, de Aarde als Land der Vreemdelingschap, des vlugtigen doortogts, afschildert; het Evangelie doet dit zelve: maar men vergete daarbij nooit, dat het verblijf op Aarde een wezenlijk deel onzer bestemming uitmaakt; dat zij niet slechts een doortogt, maar tevens eene werkzame oefenschool is, en dat wij - om in het beeld te blijven - op geene bevordering rekenen kunnen, als wij hier werkeloos en ongeduldig naar de hoogere school smachten, zonder ijverig en blijmoedig aan te leeren en te doen, wat in de tegenwoordige te doen en aan te leeren valt. Deze wenk is misschien bij het lezen van sommige Brieven niet overtollig; zeker is hij op verre na niet op alle van toepassing.

Met verlangen zien wij de beloofde uitgelezene Brieven van den eerwaardigen fénélon, die ons met die van duguet ten vervolge beloofd worden, te gemoet. Ook deze laatstgenoemde Geestelijke schenkt ons hier uitmuntende lessen, en legt eene diepe menschenkennis aan den dag.

Eene goede uitvoering, nette titel en vignet verhoogen de waarde van dit boekje. Behalve eene inleidende voorrede, heeft de vertaler, die zich g. van reyn teekent, hier en daar eenige aanteekeningen bij die des oorspronkelijken verzamelaars gevoegd. Jammer is het, bij eene overigens goede correctie, dat op bl. 165. reg. 11 v.o. maar voor waar is blijven staan, waardoor al de

[p. 244]

kracht der daar gevondene sraaije tegenstelling, die ons altijd bij von müller zoo zeer trof, verloren gaat.