Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1830

Willem Baarland; voor Jongelingen in het schoonste, doch tevens gevaarlijkste tijdperk hunnes levens. Door een Nederlander. Te 's Gravenhage, bij A. Kloots. 1829. In gr. 8vo. IV en 332 bl. f 2-80.

Dit oorspronkelijk Nederlandsch werk heeft eene zoo nuttige strekking, dat wij hetzelve, wegens den belangrijken inhoud, met volle ruimte kunnen aanprijzen. Willem baarland is een achtingwaardig jongeling, die, in beschaafden stand geboren en opgevoed, aan goede beginselen getrouw bleef, en ten dage der beproeving zich standvastig betoonde tegen de aanlokselen des kwaads. De personen, in dezen Roman voorkomende, zijn Hollanders, en de meesten onderscheiden zich door onde degelijkheid. Amsterdam is grootendeels het tooneel der gebeurtenissen, die verhaald worden. Kort na den val van napoleon kwam baarland, wiens vader vóór zes jaren was overleden, aldaar, om zich op den handel, die begon te herleven, toe te leggen. Hij werd geplaatst op het kantoor van zijnen oom barendsen, en geraakte al spoedig in kennis met jongelingen van zeer verschillend karakter. Van essen was door onbedachtzaamheid op den dwaalweg geraakt. Armoede, gevolg zijner verkeerdheden, bragt hem tot nadenken. Hij trad eene kerk binnen, en hoorde den leeraar B. prediken over de woorden: Ik zal opstaan en tot mijnen vader gaan. Diep getroffen, ontdekte hij zich aan den waardigen verkondiger van het Evangelie, die hem aan werk hielp, en den afgedwaalden jongeling op het pad der deugd terugleidde. Treurig was het einde van rijnman, die aan de gevolgen zijner ongebondenheid overleed. Ten wilgen, de verleider

[p. 234]

van verscheidene jonge lieden, werd ontmaskerd, en moest om zijne misdrijven eene onteerende straf ondergaan. De jonge barendsen veroorzaakte zijnen ouderen veel verdriet. Door nood gedrongen, verwijderde zijn vader hem, voor den tijd van drie jaren, uit het vaderland, en dit harde middel had de bedoelde uitwerking. Willem baarland, voorzigtig in de keuze zijner jeugdige vrienden, vermeed gelukkig de gevaren der verleiding, geraakte meer en meer in kennis met beschaafde en brave lieden, was een voorbeeld van vlijtige werkzaamheid en goede zeden, genoot de achting van alle weldenkenden, vond een zijner waardig meisje, en bereikte eindelijk het toppunt zijner wenschen. De geschiedenis van baarland doet ons tevens andere jongelingen en ook meisjes kennen, die allen zich onderscheiden door ware beschaving en loffelijke hoedanigheden. Moge men hier dat wonderbare en romaneske al niet vinden, dat op de verbeelding werkt, ouders kunnen gerustelijk het boek aan hunne kinderen in handen geven. Die het voorbeeld van baarland volgt, zal veilig zijn voor de velerlei gevaren des jeugdigen leeftijds.

Wij kunnen derhalve in het algemeen, wat de hoofdzaak betreft, den ons onbekenden Nederlander onze goedkeuring betuigen, en het werk vooral aan jongelingen uit den beschaafden stand aanprijzen. Het doel is voortreffelijk en het plan welgekozen. Op de bewerking van enkele gedeelten zouden echter, hier en daar, eenige aanmerkingen te maken zijn. Welligt had de Schrijver gelukkiger kunnen slagen in het mededeelen van fragmenten uit eene preek van D^o. B. De redevoering, of liever voorlezing, van baarland beviel ons niet bijzonder. Is het waar, wat daar wordt gezegd, dat de jongeling, bij welbestuurde werkzaamheid, altijd gelukkiger dan de man geacht moet worden? Zoo dacht immers baarland niet, toen emma hem hare liefde bekende, en hij in zijne verrukking uitriep: Gij maakt mij de(n) gelukkigste(n) der stervelingen! Ook zouden wij nog al eenigzins verschillen van de bepaling, bl. 229 van eerzucht gegeven, en het streven naar de goedkeuring van God, en naar die alleen, niet eerzucht noemen, of tot eerzucht brengen. Op bl. 148 laat de Schrijver door een' boeijerknecht op een togtje over het IJ aan baarland vertellen, dat er te Zaandam thans 358 molens staan, hetgeen wel 150 te veel zal zijn. Zoodanige onnaauwkeurigheden moesten in een oorspronkelijk Nederlandsch werk

[p. 235]

niet voorkomen. Overigens is het karakter van den ouden en braven dirk oudewater wèl getroffen. Men ziet hem op het titelvignet afgebeeld, aan het roer staande, op de terugreis van Zaandam naar Amsterdam; terwijl baarland in den stuurstoel zit, en uit gemeenzaam gesprek blijkt, dat deze een kleinzoon des voormaligen patroons van den boeijerknecht is. Op die ontdekking roept dirk, zijn mutsje eerbiedig afnemende, verbaasd uit: Des Heeren wegen zijn wonderlijk! Deze kleine trek is zeer eigenaardig in den ouden man. Evenwel schijnt de afbeelding op het plaatje niet datgene aanschouwelijk te maken, wat de Schrijver wilde. Naar ons oordeel althans zou dirk zijn mutsje voor de borst, en niet boven het hoofd, hebben moeten houden. Zoo als hij daar nu staat, is het, alsof hij eenen bekende, naar schippersgewoonte, in het voorbijvaren op eenen afstand groet. Voorts meenen wij nog eene fout in de teekening op te merken. Volgens bl. 148 woei de wind, toen het gezelschap van Zaandam naar Amsterdam terugvoer, nog uit denzelfden hoek (uit het westen), en dus zeilden zij met de(n) losse(n) schoot, en de kleuiffok te loever, het IJ weder af. Op het plaatje schijnt echter de wind uit den tegenovergestelden hoek te komen, en de boeijer te moeten laveren. Met eenen westewind had het zeil over de andere zijde behooren te staan.

Deze fout, echter, doet weinig tot de meerdere of mindere waarde des werks. Achter hetzelve lezen wij de volgende woorden: ‘Nota. Voor ingeslopene drukfeilen, welke echter niet veelvuldig noch zinstorende zijn, nederig verschooning vragende, gelieve men op bl. 26, reg. 11, voor schaterende toejuiching, te lezen: donderende toejuiching.’ Eene, naar ons oordeel, niet gelukkige verbetering. Liever zouden wij zeggen: daverende toejuiching; daar wordt immers van het applaudiseren in den schouwburg gesproken. Voorts zijn veel en weinig betrekkelijke woorden. Zeker is het, dat men onder het lezen des boeks dikwerf op taalfouten stoot. Eerst hielden wij dezelve voor drukfeilen; doch begonnen allengs meer en meer te denken, dat de Schrijver zelf bij lange na niet die naauwkeurigheid heeft in acht genomen, welke men althans in een werk voor jonge lieden van beschaafden stand mag verwachten. Op de keuze van min gepaste woorden, hier en daar, willen wij geene aanmerking maken - ook niet op den stijl, die nog wel iets te wen-

[p. 236]

schen overlaat; maar tegen geslacht, getal en naamval moest niet zoo veel en zoo grof gezondigd zijn. Hier volgen eenige aanhalingen ten bewijze: Uitspanningen zijns jongelingschaps. Maar zoo nu eens de verheerlijkten vader, dáár boven bewustheid had, aan het lot van hen dien hij achterliet, en ook daar niet ophield, voor hun te bidden? Een bezock aflag. (Dit aflag, in plaats van aflegde, komt meermalen voor.) Beschouw hem (den dood) als eene(n) liefelijke(n) bode. Hij wees menig uithuizig vermaak van de hand, om in de(n) gezellige(n) kring, onder zijne bloedverwanten door te brengen, of aan zijne letteroefeningen te wijden (wat?). Er bestaat echter, onder onze meisjes, eene soort van schepseltjes, die waarschijnlijk het getal der oude vrijsters, tot eene hoeveelheid die doen aangroeijen, gelijk, aan het getal der sterren in den melkweg. Het is in een werk voor jongelingen minder gepast, in het breede over zulke jonkvrouwen uit te weiden, doch wij moeten er toch iets van zeggen, om hen hunne belagchelijkheid onzen jongelingen te doen kennen. Ik lag er knoopen op.

Voor eigenlijke drukfeilen houden wij, bl. 96: gesprek met borger, in plaats van over; bl. 119: gekielhaakt voor gekielhaald, en bl. 273: joan de with voor jan of johan de wit; maar was het niet een gezegde van huig de groot, wat hier aan de wit wordt toegeschreven? De bijzonderheid, bl. 325 aangaande Prof. borger vermeld, zouden wij liever gemist hebben. Dat zeggen der boerin is wel in den geest des landaards; doch waartoe dit hier? en waartoe ook een brok uit een minneliedje van gijsbert japiks aangehaald? Dat baarland, die een beschaafd jongeling moet zijn, ten wilgen bij de(n) kraag pakte, en over den grond smakte, onder het uitspreken der woorden: ‘Leg daar doemeling,’ beviel ons niet. Ook zouden wij zeer twijfelen, of de man, bij het lezen of studeren, ligter van het regte spoor afdwaalt, dan de jongeling - en of de jongeling ook hierin boven den man vooruit heeft, dat hij (jongeling) toetst wat hij leest aan de regelen van gezond verstand, en ter zijde legt, wat voor hem onbegrijpelijk is: het tegendeel zal misschien meermalen plaats vinden. Stoppelen kunnen, als zoodanig, niet groeijen, maar blijven na den oogst op den akker over.

Het spijt ons, zoo veel te hebben moeten aanmerken, daar het werk, om deszelfs heilzame strekking, allezins is aan te prijzen, en niets bevat, dat de verbeelding te zeer opwindt, of gevaarlijk voor goede zeden geacht zoude moeten worden. Belangrijke zaken schijnen in belangrijkheid nog te winnen, wanneer taal en stijl aan de waardigheid des onderwerps beantwoorden.