Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1830

Levensgeschiedenis van Jezus, door Joh. Jakob Hess. Naar de achtste, door den Schrijver op nieuw bearbeide Uitgave, uit het Hoogduitsch vertaald. Iste en IIde Deel.

(Vervolg en slot van bl. 156.)

Veel kunnen wij voorbijgaan van hetgene hess, minder tot onderscheiding dezer latere uitgave, dan wel tot verdediging van zijne volharding bij zijne Christelijke gevoelens omtrent jezus^(*) en diens hooge zending,

(*) Van elders, uit de Kern der Leere van Gods Koningrijk, bl. 141, is bekend, dat hess de benaming van Gods Zoon, en die van het Woord (de Logos) bij joannes niet boveunatuurkundig, maar als eene geschiedkundige uitdrukking wil verslaan hebben. Van dogmatizeren althans is hij, evenzeer als Recensent, afkeerig: deze veroorlooft zich des te vragen, of de aanteekening van den Vertaler, geplaatst onder bl. 121 van Deel I, en bestemd om ter toelichting te dienen van des Heeren gezegde bij matth. XIII:32, eene gepaste houding hebbe in dit werk des Grijsaards van geschiedkundigen inhoud. Wij laten gaarne de oplossing van wijlen den Hooggel. van de wijnperse, omtrent de onkunde aldaar door christus betuigd, in bare waarde. Zij is ontleend van het bekende Kerkgevoelen nopens de tweederlei Natuur in den Verlosser, en met Metaphysische scherpzinnigheid wordt hier onderscheiden, wat tot zijne Goddelijke en menschelijke wetenschap te brengen zij. Voor ons loopt deze wijsbegeerte der vroegere eeuwen te hoog; en het verblijdt ons, in de gewijde Boeken geene melding te vinden van die dubbele Natuur des Heeren; wel, daarentegen, de les, ‘om niet wijs te willen zijn boven de mate des geloofs aan ons geschonken.’ Op grond van deze Apostolische leere nu leggen wij liefst deze en gelijksoortige Godgeleerde verborgenheden ter zijde, en rangschikken haar onder de menschelijke toevoegselen tot hetgene geopenbaard is.

[p. 197]

alsmede ten aanzien der wijze van Schriftverklaring, zijns oordeels alleen proefhoudend, hier aanvoert. Daarentegen brengt ons bestek mede, dat wij nog, ten slotte, het volgende, met eenige bekorting, mededeelen, waar de Schrijver, de misvorming des Bijbels, en van menige plaatsen der Evangeliegeschiedenis, op het oog hebbende, verklaart, dat ‘hij zich bij eene zoo rijke stoffe des verhaals alleen tot het mededeelen der resultaten van zijne nasporingen bepalen moest, en den verhaaltoon niet te dikwerf afbreken durfde met ophelderende opmerkingen of oplossingen van twijfelingen. Meermalen (gaat hij voort) liet zich in het verhaal zelve datgene invlechten, hetwelk strekt om de eene of andere bedenking weg te nemen. Met vele aanmerkingen wilde hij deze laatste uitgave evenmin als de vroegere overladen; maar hij vond zich gedrongen door onderscheidene gronden, om vele zaken uitvoeriger en meer ontwikkeld te verhalen. De redenen echter onzes Heeren, b.v. de bergrede, de gesprekken, verschijnen hier niet meer in zulk eene uitvoerige, omschrijvende gedaante.’ -

[p. 198]

‘In kortheid (trouwens), bestemdheid^(*) en het krachtvolle der uitdrukking, en in het mijden van den toon des Lofredenaars, gaan de Evangelisten zelve met hun voorbeeld voor. - Omtrent onderwerpen, die uit de Oudheden, uit de Staatsgeschiedenis, Tijdrekening, Natuur- en Volkenkunde verklaard willen zijn, treft men in deze uitgave iets meer uitvoerigs aan. Aanhalingen,

(*) Onder het doorloopen der Voorrede hebben wij vroeger ontmoet de uitdrukking het redematigste geloof; hier struikelen wij over het woord bestemdheid, in den zin van juistheid of naauwkeurigheid, door den Vertaler gebezigd. Meer voorbeelden van eenerlei soort en stempel zal een oplettend Lezer in beide deze Deelen aantreffen, ook zonder dat wij hem daarop wijzen. Onbeslist latende, of eene onwillekeurige onachtzaamheid, dan wel te groote overhaasting, zulke misslagen in deze overzetting van hess moge veroorzaakthebben, zeggen wij alleen, dat doorgaans onder het lezen betere en meer Nederduitsche bewoordingen of zegswijzen ons voor den geest kwamen, waarvan wij, om de zuiverheid en bevalligheid van taal en stijl, wenschten, dat de kundige Vertaler zich bediend had. Ondertusschen onthouden wij ons, eene meer of min breede lijst van de bedoelde gebreken eener te letterlijke overzetting hierbij te voegen, om, wegens het Germanizeren, in onzen tijd te zeer in zwang, met anderen, wier oor en smaak welligt meer dan wij toegeven konden, in geen geschil te komen. Genoeg, uit de schriften onzer vaderlandsche mannen, met name van vroegeren leeftijd, is het gebruik en de zin der woorden kennelijk; vandaar de rijkdom onzer moederspraak uitgemaakt blijkbaar: zoodat er geene behoeste voor de onzen is, om bij onze hooggestemde naburen ter markt te gaan, of ligtvaardig althans van hen woorden of zegswijzen te ontleenen. Wij keuren dit misbruik, maar al te veel in zwang bij de hedendaagsche Vertalers, met nadruk af, en waarschuwen allen daartegen, wien het aan regte beoefening van den Nederduitschen stijl ontbreekt. Zij loopen daardoor gevaar, voor het gros van hunne lezers, of hoorders, min duidelijk, zoo niet voor anderen onverstaanbaar te worden. Want geene uitheemsche munt, het zij van Franschen of Duitschen stempel, is of behoort gangbaar te zijn in het Rijk der Nederlanden.

[p. 199]

waar zij niet volstrekt noodig waren, zijn spaarzaam bijgebragt. Bij het laatste Deel is men van voornemen een tijdrekenkundig overzigt van dit tijdperk er bij te voegen. - Ook wordt er somwijlen acht genomen op Apocryphe opgaven; doch zij worden niet zoo ineengevlochten met hetgeen uit de echte Oorkonden blijkbaar is, alsof zij van eene gelijke waarde waren. Het een en ander van dezen aard zal in de Bijlagen van het laatste Deel het geschiktste plaats vinden, waar dan bij hetgeen de vroegere uitgaven bevatten nog het een en ander gevoegd kan worden.’

Aan het einde zijner schoone Voorrede toont nog de waardige Grijsaard, op gronden uit de Kerkgeschiedenis, aan, dat, gelijk het Ongeloof daarop uit is, om het gezag der Gode waardige wonderen, in de Evangeliën verhaald, te ondermijnen en te vernietigen, zoo ook het Bijgeloof daardoor veld winnen moet, indien deze beslissende teekenen der tusschenkomst des Allerhoogsten verlaagd worden en gelijk gesteld aan de Mythen en sprookjes der duistere eeuwen. Ja! zoo ten laatste zoude er een Christendom overblijven zonder christus, de mensch moeten rondzwerven in eenen mystischen doolhof, beroofd van allen troost, van zekere uitzigten op Gods genade, en van de vaste hoop op zaligheid en eeuwig leven; waarheden, die geene Wijsbegeerte ooit leerde, of leeren kan, maar die jezus, en zijne verrijzenis, in vollen dag gesteld heeft.

In dit vertrouwen leefde en stierf hess, als zijne voorgangers, die in den Heere ontsliepen; en wij zijn overtuigd, dat, onverminderd de waarde van zijne andere geschriften, dit zijn Lievelingswerk rang behouden zal onder de Apologiën voor onze Godsdienst, zoodat zijn naam overblijve bij een Christelijk nageslacht, op welks voortgaande verlichting de Grijsaard met blijde verrukking staarde.

Ons verslag loopt hiermede ten einde. Vermits bij deze laatste uitgave de vroegere leiddraad der tijdsorde stiptelijk van den Schrijver gevolgd is, ontmoet men

[p. 200]

hier geen geheel nieuw Hoofddeel, maar zijn daarentegen de kortere en meer uitvoerige Bijvoegselen menigerlei en van onderscheiden inhoud. Doorgaans vereenigen wij ons gaarne met zijne aanmerkingen, toelichtingen der Schrift, en gevoelens; hoezeer wij ook nu en dan niet geheel met hem overeenstemmen, wel eens verschillen. Met eenen afgestorvenen nogtans lust ons geen redetwist, en voor anderen kon het, na lezing van tegenbedenkingen, raadselachtig blijven, aan welke zijde de waarheid ligge; wij veroorloven ons hierom slechts eene noot^(*) te plaatsen. Ten slotte mogen wij echter niet

(*) In een der Bijvoegselen tot deze latere uitgave (op bl. 321. D.I.) zegt hess, dat de vijanden der eerste Christenen aan des Heeren aanhangers den naam gaven van de Sekte der Nazareners. ‘Doch zij zelve, zijne vereerders, (dus gaat hij voort) in plaats van zich over dezen bijnaam te schamen, vonden denzelven, met opzigt tot zijne gelijkvormigheid met den Nazireër-naam, des te gepaster, vermits zij in hetgeen aangaande de Nazireërs in het Oude Verbond, als Gode gewijden, voorkomt, eene toespeling vonden op de hoedanigheid van eenen Gode gewijden, welke bij uitstek aan hunnen Heer en Meester toekwam. (Verg. matth. II:25.) Het was hun alzoo geene onbeduidende omstandigheid, dat hij burger was geweest van eene plaats, die haren naam van hetzelfde stamwoord heeft, hetwelk eene godsdienstige wijding of afzondering beteekent.’ Wat ons betreft, wij vinden deze verklaring, of, zoo men wil, deze gissing, te ver gezocht. Jezus was als de Nazarener gekruist; en, daar de zijnen in dezen heilrijken dood des Verlossers, in zijn kruis, roemden, vonden zij daarin geene oneere, om, naar dezen bij de wereld meest bekenden naam, als Nazareners, of zijne navolgers, betiteld en onderscheiden te worden. Gelijk altoos, verdween ook nu het mindere der beschimping voor de grootere schande, die zij voor niet rekenden, ja met volle regt hoog waardeerden. Trouwens, alles rust hier op de uitlegging der aangehaalde plaats van mattheus, welke wij, hoezeer geijkt door het gezag van hess, de groot en andere beroemde Godgeleerden, nogtans voor gewrongen blijven aanzien. Schoon wij het nu wel geenszins in twijfel trekken, of de christus een Godgewijde, een Nazireër, in de regte en verhevene beteekenis van het woord, geweest zij, beantwoordde nogtans zijn leven geenszins aan het vereischte bij de Wet Num. VI, en had dus joannes de Dooper, niet de Heiland, wezenlijke aanspraak op dien titel, nergens ook in de Evangeliën of Brieven van den Heer gebezigd. Vreemd alzoo dunkt het ons, in de woorden bij mattheus eene toespeling op des Heeren Nazireërschap te zoeken; terwijl de zamenhang ook veel meer aan eenen inwoner van het verachte Nazareth, of Nazarener, doet denken, of aan al den smaad en verguizing, daaraan verbonden bij het volk, en jezus bij herhaling voorgeworpen. Wij vinden derhalve geene moeite, om ons te overreden, dat de Evangelist ter bedoelde plaatse het getuigenis der Profeten, voor zijne geloofsgenooten en in hunnen denktrant schrijvende, inroept; eene verklaring, die ook vermaarde voorstanders gevonden heeft, en die men meer ontwikkeld kan lezen bij episcopius, kuinoel en den geleerden lightfoot (in Horis Hebraicis), om priestley, wakefield, en wie daar meer zijn, niet te noemen, met uitzondering alleen van onzen van der palm, die ook het laatstgedachte gevoelen aanneemt, en alleen voor eene goede uitlegging houdt der Schriftuurplaats.

[p. 201]

in gebreke blijven, den Eerw. munting onzen opregten dank te betuigen voor het overbrengen van dit werk des zaligen Grijsaards in onze moederspraak, ja ook voor het verrijken dezer uitgave met eenen schat van aanteekeningen, die van zijne belezenheid en kunde vereerend getuigenis dragen. Wij hopen, dat hij het begonnen werk voortzetten, en weldra gelukkig zal mogen voleindigen. Ondertusschen, daar de naauwe verwantschap van het Hoogduitsch met onze taal de moeijelijkheid, om in zuiveren Nederlandschen stijl en tevens getrouwelijk te vertolken, vermeerdert, wenschen wij, dat hij zich langzaam te dezen haasten, en tevens den wenk, hem daartoe^(*) van ons gegeven, ten goede duiden moge.

(*) Dewijl ons bestek niet toelaat, van de geleerdheid en kunde, door onzen Landgenoot aan den dag gelegd in zijne Noten onder dit werk van hess, ditmaal eene proeve aan te halen, doet het ons te meer leed, op den reeds gegeven wenk te moeten terugkomen. Andere blijken van overhaasting, zoo 't schijnt, in het vertalen daarlatende, meenen wij, dat hieraan het duistere en raadselachtige is toe te schrijven, welk er voor ons overblijft in deze woorden van hess (D. II. bl. 383.): ‘De nachtelijke overdenkingen van onzen Heer mogen wel iets gehad hebben, dat zijne vertrouwdste Jongeren zelfs niet geheel mede gewaar konden worden.’ In het oorspronkelijke staat: ‘Die Nachtandachten unsers Herrn mochten wohl etwas haben, das selbst seine vertrautesten Jünger nicht ganz mitempfinden konnten,’ en naar de letter is, wij erkennen zulks, het Hoogduitsch vrij stipt gevolgd. Maar, daar niemand de overpeinzingen van eenen ander geheel of ten deele kan gewaarworden, en even weinig als hess dit werkelijk geschreven heeft, of kon schrijven, moesten althans de woorden, door ons onderstreept, alhier in ruimeren zin en naar 's mans bedoeling zijn overgebragt door nachtelijke Godsdienstoefeningen of gebeden, waarin jezus' leerlingen Hem niet geheel konden bijblijven of volgen, noch deelen in zijne aandoeningen en gewaarwordingen. Overigens mogt wel, naar het gevoelen van Recensent, deze geheele volzin, en nadere toelichting wegens het inslapen der leerlingen, (volgens luk. IX:32) door hess zijn weggelaten. Nacht en vermoeidheid lossen, onzes inziens, het insluimeren der drie jongeren, nadat jezus zich van hen afzonderde, voldoende op, om bij gissen naar geene verklaring uit te zien, die naar het geheimzinnige of mystische riekt. Zelfs in Gethsemané, toen de Heer, eigen lijden en hunne verzoeking voorziende, de zijnen ernstig vermaande, en opriep om ‘met Hem te waken en te bidden,’ leest men wegens hun verzuim niets anders in de Evangeliën, dan deze, des Heilands, woorden: ‘de geest is wel gewillig, maar het vleesch is zwak.’