Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1830

[p. 167]

Algemeen Woordenboek van Kunsten en Wetenschappen voor den beschaafden stand en ten behoeve des gezelligen levens, onder medewerking van een aantal vaderlandsche Geleerden bijeenverzameld, door G. Nieuwenhuis. VIIde Deel, T-W. VIIIste Deel, X-Z. Te Zutphen, bij H.C.A. Thieme. 1828, 29. In gr. 8vo. 684 en 164 bl. f 8-15.

Met veel genoegen ontvangen wij hier het slot van dit in waarheid belangrijke werk, waarvan de hoofdverzamelaar, de verdienstelijke nieuwenhuis, op zulk eene droevige wijze aan de Maatschappij en de Letteren ontrukt is geworden. Deze twee laatste Deelen zijn geenszins de minstbelangrijke, en leveren ook rijke stof voor den beminnaar der vaderlandsche letterkunde en van merkwaardigheden omtrent de Nederlanden; zoodat dit werk voor den Nederlander verre te verkiezen is boven het Hoogduitsche Conversations-Lexicon, waarin wij wel eens met bevreemding den naam van zekeren vroeg geleerden Heer witte, thans hier of daar Professor in Duitschland, maar niet dien van jan de witt, de zuil des vaderlands en lotbeschikker van Europa, gevonden hebben.

Het is natuurlijk onmogelijk, van zulk een werk een doorloopend verslag te geven. Het zij dus genoeg, hier te melden, dat in deze Deelen de volgende Artikelen, betrekkelijk de Nederlanden, worden gevonden: tempesta (de Schilder p. molijn), teniers (Vader en Zoon), thermometer (waarbij over drebbel en fahrenheit), tholen (pierson), tichelaar (helaas!), tilly (Ritmeester in 1672), tollius (naar verdiensten uitvoerig), a. trommius (de Schrijver der Corcondantie), tromp (m. harpertsz.; waarom ook niet cornelis?), k. troost (de Schilder), duymaer van twist, m. tijdeman, uilkens, Utrecht (Provincie en Stad), Utrechtsche Vrede (zeer uitvoerig; waarom ook niet Utrechtsche Unie?), valckenaer (l.k. veel te kort) en zijn Zoon jan, veirac, (wat lang naar evenredigheid), velius, Velp, Veluwe, venema, verhoef (!), verviers, vesalius, visscher (roemer en zijne Dochters), vitringa (campegius, Vader, Zoon en martinus), Vlaardingen, Vlie, Vlissingen, van vloten; voetius, vollenhoven (j.), vondel, voorda (j., b. en j.h.), wil-

[p. 168]

lem de vos, j. vosmaer, vossius (g.j., d en i s.), Vriesland, Vriezen, Waal, j. wagenaar, l.j. wagenaar, Wageningen, Walcheren, wandelaar, wassenbergh, te water, Waterloo, Watervloeden (uitvoerig omtrent de jongste), wauters, van der werf (p. az. en de Schilder a.), wesseling (p.) wester, Westvriesland, Wijk bij Duurstede, g. wijnen, willem I, II, III, IV en V van Nassau-Oranje, Willemstad, d. willink, Winschoten, winter (n.s. van), j. en c. de witt, de Schilder jacob de wit, witsius (waarom niet de edele nicolaas witsen, de vriend en leermeester van peter den Grooten?), Woerden, Woudrichem, wouters (uitvinder van de tegenwoordige gedaante der masten), wijttenbach, ypey (n. en a.), Zaandam en Zaanlandsche Dorpen, Zeist, Zuid-Beveland, Zuid-Braband, Zuiderzee, Zuivelbewerking, Zwol en Zijpe.

Hoezeer wij deze Deelen met ongemeen veel genoegen doorbladerd, en daarin onder anderen de Artikelen tasso, Temperament, Utrecht, Valisneria, Vandalen, washington, Watervloeden, Watervrees, Wijsbegeerte, Zenuwen en Zenuwziekten en Zuid-Amerika zeer wel bewerkt vonden, zoo hebben wij toch ook eenige aanmerkingen. B.v. op het woord Talent; de Schrijver zegt daarvan, dat een Attisch 80 minen, en een Alexandrijnsch eens zoo veel bedroeg, doch een Egyptisch bedroeg (dus ook) 80 minen. Hier hapert natuurlijk iets, en daarenboven meenden wij, dat een Attisch talent zestig minen, elke van 100 drachmen, bedroeg. Tauris in Perzië mag ten tijde van chardin 350 moskeën en 250,000 inwoners gehad hebben; tegenwoordig zal het veel zijn, indien het een derde zoo veel bevat. Daarenboven is niet Tauris, maar Hamadan, veel zuidelijker, het oude Ekbatana. Het verhaal van tell (ten onregte hier eene fabel genoemd) kan niet door de Hanzesteden naar het Noorden zijn overgebragt; want het werk van saxo grammaticus is wel eene Eeuw vroeger dan het verbond der Hanze. Waarom staat in plaats van tomback niet spinsbek? Op het Artikel Unitarissen worden de Poolsche Broeders verkeerdelijk nieuwe Arianen genoemd. Het onderscheid tusschen de Arianen en Socinianen is zeer groot: de eersten erkennen niet alleen het voorbestaan, maar ook de hoogste waardigheid van Gods Zoon, als uitgedrukt beeld en vertegenwoordiger der Godheid; de tweeden beschouwen hem als een bloot mensch,

[p. 169]

maar door God zeer begunstigd. - Wij twijfelen zeer, of Venetië nog den naam verdiene van ‘eene der gewigtigste koopsteden van de Adriatische zee, wier commissie- en ruilhandel zich over geheel Europa uitstrekt.’ Immers van dag tot dag vervalt Venetië, en de handel is bijna geheel aan hare mededingster Trieste overgegaan, het lievelingskind van Oostenrijk, waarvoor de oude hoofdstad eener Republiek natuurlijk heeft moeten onderdoen. Wij zullen thans zien, wat er van de vrije haven zal worden. Venezuela is niet, zoo als hier gezegd of ondersteld wordt, hetzelfde als de Republiek Columbia, maar slechts het oostelijke derde gedeelte derzelve, waaruit zij zekerlijk haren oorsprong ontleend heeft. Doch dit zijn kleine gebreken, onvermijdelijk in de zamenstelling van zulk een uitgebreid en veelomvattend werk; en men mag van de boeken wel zeggen, gelijk van de menschen: allen hebben gebreken; het beste is datgene, 't weik door de minste ontsierd wordt.