Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1830

Handleiding tot het leeren van het Schaakspel. Naar het Hoogduitsch van den Heer F.W. von Mauvillon. Door Jan de Quack. Met het Portret van Elias Stein en inlichtende Tabellen. Iste Deel. Te Rotterdam, bij Mensing en van Westreenen. 1828. In gr. 8vo. 421 Bl. f 4-:

Toen Recensent het werk van den Heer mauvillon, gepensioneerd Kolonel in Pruissischen dienst, en eertijds lid van het destijds bestaande Haagsche Schaakgenootschap, in handen kreeg en vlugtig doorliep, vroeg hij zichzelven af, of eene dusdanige omslagtige handleiding niet veeleer geschikt was, om den leerling, die nog niets van het Schaakspel weet, af te schrikken, dan om hem aan te moedigen, hetzelve te leeren. Hij vond er daarenboven weinig of

[p. 74]

geen nieuws in voor den gevorderden schaker, en legde het dus ter zijde.

De werkzame en vlugge de quack, een oud medelid van bovengemelde Genootschap, had het echter waardig gevonden, in de Nederduitsche taal te worden overgebragt; de Ridder janssen, zoo verdienstelijk in zijne veelvuldige betrekkingen en tevens als sterk schaakspeler bekend, had de opdragt dezer vertaling wel willen aannemen: Recensent kan niet ontveinzen, dat, bij eenig nadenken, het werk daardoor in zijne schatting rees; waarom hij het met nieuwen lust weder opnam, en met meerdere naauwgezetheid gadesloeg.

Na eene vereerende opdragt, voorrede, uitgebreide inleiding, en verklaring der bij het schaakspel voorkomende kunstwoorden en benamingen, verdeelt de Schrijver zijn werk in zes Hoofdstukken. Het 1ste handelt over de beste wijze, om het schaakspel te leeren; het 2de, over het opzetten, den loop en de werking der stukken; het 3de, over de waarde en de betrekkelijke waarde der stukken; het 4de, over het in 't oog houden der algemeene regelen bij het spel, en bij het verzetten der stukken; het 5de, over het ontwerpen van een spel, en over de opening van een gewoon spel en van die der Gambiten; het 6de, eindelijk, over de oppositie, waarmede dit eerste Deel eindigt.

Ook na de lectuur dezer vertaling blijft evenwel Recensent bij zijn gevoelen, dat dit werk veel te omslagtig is geworden voor jonge lieden, die begeerig zijn, het schaakspel te leeren. Voor dezen toch is hetzelve voornamelijk geschreven. Immers heeft men slechts op te merken, dat het 2de Hoofdstuk zelfs verhaalt, hoe een schaakbord er uitziet, en welke gedaante het heeft; en sprekende over de blinde mat, zal ieder gereedelijk toestemmen, dat zulks alleen bij blinden mogelijk is; alhoewel de Schrijver onderstelt, dat het bij opmerkzame spelers wel zelden, echter toch gebeuren zal. Welk eerstbeginnende zal niet afgeschrikt worden, bij het lezen van het 3de en 4de Hoofdstuk; en nog meer, als hij in het 5de gewaar wordt, dat er 250 bladzijden zijn volgeschreven alleen over de opening van het schaakspel! Hoe veel studie zal er dan niet moeten volgen over geheel uitgespeelde partijen! Inderdaad, dit moet hem met zekeren angst het tweede Deel doen te gemoet zien.

Hoe zeer elk goed onderwijzer wel met de gronden eener

[p. 75]

zaak, het zij dan in het veld der kunsten of in dat der wetenschappen, eenen aanvang met zijne leerlingen maken zal, zoo zal hij hem echter nooit terstond al de zwarigheden voor oogen stellen, welke hem al meer en meer te wachten staan. Voorzeker, deze vertoonen zich toch spoedig genoeg van zelf, en zouden den aanvanger weinig aanmoedigen; hoe veel te meer dan bij het schaakspel, dat toch altijd spel blijft, en, hoe belangrijk op zichzelve, geene volstrekte behoefte is. Daarenboven bevestigt het schaakspel het Fransche spreekwoord, qu en forgeant on devient forgeron. Recensent zijn schaakspelers bekend, die hem betuigden, nimmer eenig Schrijver over dit spel te hebben ingezien, en die evenwel thans als zeer sterk op het schaakbord bekend staan. Voor hem echter, die liever, dan al doende te leeren, zich, met vasten wil, begeert te wapenen met grondige kennis, alvorens in het slagveld te treden, is dit werk, over het algemeen, aanprijzenswaardig.

In het eerste Hoofdstuk wordt terstond veel goede raad gegeven, om bij het schaakspel in acht te nemen. Prent men hetgeen hier gezegd wordt diep in zijnen geest, en houdt men zich daaraan, zoo bevindt men zich daar zeker wel bij.

Het tweede heeft weinig of geen waarde, dan alleen voor hem, die nog niet weet, wat een schaakbord is, hoe de stukken er uitzien, of hoe derzelver loop is.

Het derde is niet onnut gelezen te worden; doch zich hier lang bij op te houden, komt Recensent voor geene behoefte te wezen, daar hetgeen hier aangetoond wordt zich spoedig genoeg doet gevoelen, of voor den eerstbeginnenden onverstaanbaar is, maar bij eenige vordering allengs van zelf blijkbaar wordt.

Het vierde is vol waarheid en waarde, doch voor hem, die het schaakspel pas begint te leeren, onzes inziens, te hoofdbrekend. Hij tille deze zaken dan niet te zwaar!

In het vijfde, over de opening van het spel, zijn wij het meestal met den Schrijver eens; echter niet, als hij bl. 121 aanraadt, om, als men een regelmatig speler voor zich heeft, door dezen of genen zet te beproeven, hem in verlegenheid te brengen, en hem daardoor tot verkeerde zetten te verleiden: hierdoor zou men meestal zichzelven in gevaar brengen, en zijn' eigen val vroeg of laat berokkenen. - Hierop volgen veertig openingen van het gewone spel; eenentwintig van de Gambit des Konings, met eene opheldering,

[p. 76]

wat eene Gambit is; vijf van de geweigerde Gambit des Konings; vijftien openingen van de Gambit der Koningin, en drie over de geweigerde van haar. Vele dezer openingen zijn uit de beste Auteurs van vroegere en latere dagen gekozen, en alle waardig nagegaan te worden, opdat de leerling hierdoor eene hebbelijkheid verkrijge, zijn spel regelmatig te openen, waarvan voor de winst der partij veel afhangt; elke zet van deze openingen is meestal wèl beredeneerd, en zoo breedvoerig, dat men zulks te vergeefs elders zoeken zou.

In de 22ste opening vindt Recensent Z. Pion op 21. geen' goeden tegenzet; en het bevreemdt hem, dat, nadat het Amsterdamsche Schaakgenootschap juist met dezen tegenzet eene partij van de Club des Echecs te Antwerpen, waarvan openlijk gezegd is de sterkste schaakspelers in zich te bevatten, gewonnen heeft, de Heer von mauvillon, in zijne onlangs uitgegevene fünf Schachpartien von den Londoner und Edinburger Schachklubbs, mit Beifügung der zwischen den Amsterdammer und Antwerpener Schachklubbs gespielten zwei schachpartien, staande houdt, en op een' meesterachtigen toon zegt: ‘dieser Zug ist gewiss schlecht.’ Zoo wel de Heer mauvillon als de Heer de quack waren van het voormalige Haagsche Schaakgenootschap leden van den derden rang. (Er waren 10 rangen.) Men verzekerde ons, dat eerstgenoemde sedert in sterkte op het schaakbord, dat echter zelden het geval is bij het klimmen der jaren, is vooruitgegaan. Zulk een beslissende toon mogt een' philidor of stein gepast hebben; maar van den wellevenden Kolonel had Recensent een' bescheidener verwacht, en wij herinneren hem aan bl. 9 zijner voorrede: ‘la critique est aisee, mais l'art bien difficile;’ en nadat ons is ter ooren gekomen, dat hem aangeboden is, deze partij bij briefwisseling te spelen, om hem van het tegendeel gevoelig te overtuigen, en hij om nietige redenen zulks heeft geweigerd, zoo komt het ons voor, dat het nog geenszins is bewezen, dat bovengemelde tegenzet stellig slecht is.

Het eerste Deel eindigt met de oppositie, of het spelen met de Pionnen en den Koning. Uit dit laatste Hoofdstuk is mede zeer veel te leeren. Hij, die wèl met zijne Pionnen weet te spelen, heeft onbedenkelijk veel voor, en zal zich dikwerf uit netelige positiën redden en ongedachte voordeelen behalen; zoodat men den leerling geen gedulds genoeg kan toewenschen, om hetzelve te bestuderen.

[p. 77]

Het werk wordt voorafgegaan van eene uitgebreide inleiding, niet ongevallig te lezen. Men vindt er den oorsprong en voortgang van het schaakspel in, en waar thans de voornaamste Schaakgezelschappen bestaan. In Parijs en Londen, zegt de Auteur; liever, als Nederlander, had ik gelezen te Londen en te Amsterdam, of wel allerliefst Edimburg en Amsterdam, daar deze twee den palm der overwinning mogten wegdragen. In Parijs bestaat niet eens een vast Schaakgezelschap. De voornaamste schaakspelers aldaar zijn habitués du Cafe de la Régence, dat niets is dan een gewoon koffijhuis. De Heeren williams, maret, boncour en le maitre, die aldaar, als de sterksten der stad, blijken hunner bekwaamheden geven, zijn geen leden van eenig Schaakgezelschap; zoodat, als er al iets van dien aard bestaat, het naauwelijks dien naam zal mogen dragen.

De vijf partijen, door Londen met Edimburg gespeeld, geven doorslaande blijken, dat de laatste geenszins voor de eerste behoeft onder te doen, en mogt daarenboven, als overwinnend, het veld behouden, maar wordt met stilzwijgen voorbijgegaan, even als Amsterdam, die, na twee malen door Rotterdam en twee malen door Antwerpen als overwinnaar begroet te zijn, niet waardig schijnt genoemd te worden.

De vertaling is met geduld, oordeel en juistheid geschied, en om hare gepaste aanteekeningen boven het oorspronkelijke te kiezen.

Wij zijn het met den Vertaler op bladz. 89 eens, dat de Koningin niet te lang werkeloos behoort te blijven, waarin wij versterkt worden door philidor, op wiens werk wij hoogen prijs stellen, en die haar, in meest alle zijne partijen, in de tien eerste zetten, ja somwijlen met den vierden of vijfden zet, reeds in actie brengt. Zoo ook, op bl. 114, is het rokkeren bij lange na niet altijd een verloren zet. Bij de noot op bl. 117 ware het niet ongepast geweest, het al te langzame spelen den eerstbeginnenden af te raden, omdat men zich daaraan ligtelijk overgeeft, en, zulks eene hebbelijkheid geworden zijnde, men onverdragelijk voor zijne tegenpartij wordt, en nimmer een gezocht speler onder de liefhebbers zijn zal.

Dit eerste Deel wordt besloten met vijf tabellen van slecht uitgevallen, doch echter leesbaren steendruk, en is versierd met de beeldtenis van den Heer elias stein, die, al-

[p. 78]

hoewel geen Nederlander van geboorte, echter alhier jaren lang en tot zijnen dood bewees, de sterkste schaakspeler van zijnen tijd te zijn.

G.