Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1828

[p. 1]

Berigt aan alle beminnaars van kunsten en wetenschappen.

‘De Technologie of Kunst-voortbrengselleer is, beschouwd zijnde als die tak van algemeene Staats-huishoudkunde, welke de ondervindelijke en wetenschappelijke kennis van kunsten, fabrijken, manusakturen en handwerken bevat, voor iedereen van zeer veel belang, omdat zij zich niet alleen bepaalt bij de beschouwing, maar ook bij de beoefening. Zij is tevens eene kennis, welke zich zeer ver uitbreidt, omdat zij alles, wat tot de algemeene Staatshuishoudkunde behoort, in zich behelst, en waartoe dus veel tijd, vlijt, naarstigheid en aanhoudend onderzoek vereischt wordt, zal men in dezelve behoorlijke vorderingen maken.’

Zoo luidt de aanhef, in een onzer recenserende Vaderlandsche Tijdschriften, der aankondiging van een Werk, getiteld: Algemeene schets der Technologie, of aanleiding tot eene wetenschappelijke kennis en beoordeeling van die kunsten, fabrijken, manufacturen en handwerken, welke met de Land-huishouding en de Staatkunde in de naauwste betrekking staan, zoowel voor Staatspersonen en die met het burgerlijk bestuur belast zijn, als voor Landlieden, Kooplieden, Fabrijkanten, Manufacturisten en Handwerkers, door sigismund friedrich hermbstädt, Hoogleeraar te Berlijn. Uit het Hoogduitsch vertaald, onder opzigt en met aanmerkingen van j.a. uilkens, Hoogleeraar te Groningen, II deelen, in gr. 8^o. te Amsterdam, bij gebroeders van arum 1825. - Eerste deel XXXII en 371 bladz. en tweede deel XXIII en 375 bladz. De prijs der beide deelen is f 9.-

[p. 2]

Is ooit eenig Werk gunstig beoordeeld en met eenparigen lof aangekondigd geworden, dan is het gewisselijk dit. De Vaderlandsche Letteroefeningen N^o. XIII. October 1826; de Recensent ook der Recensenten XIX^e. Deel N^o. 6. en het algemeen Letterlievend Maandschrift, 9^e. deels 8^e. stuk, Julij 1825, en 10^e. deels 15^e. stuk, December 1826, zoowel als het Letterkundig Magazijn van Wetenschap, Kunst en Smaak, 1827, N^o. VIII, brengen maar ééne stem uit wegens de innerlijke waarde en uitstekende belangrijkheid des oorspronkelijken Werks zelven, niet alleen, maar ook over de uitmuntende wijze, waarop het voor onzen bodem is dienstbaar gemaakt, en waarbij die uitstekend belangrijke nuttigheid zelss gewonnen heeft.

De ondergeteekende, bij afstand van Gebroeders van Arum, Uitgever dezes uitmuntenden Werks geworden, meent den beminnaren van Kunsten en Wetenschappen, en inzonderheid den Liefhebberen der Technologie, geene ondienst te doen, door hun bij dezen de weinige nog voorhanden Exemplaren van hetzelve, zoo lang derzelver getal zal mogen strekken, tot den verminderden prijs van f 6. - aan te bieden.

Het ware hier even ongepast, bij den bevestigden roem van wijlen den Vaderlandschen Hoogleeraar uilkens, en de erkende verdiensten van Professor hermbstädt, nog iets te willen voegen, als het overtollig zoude zijn, meer, dan de allerwege zoo gunstige Recensiën van dit Werk, ter aanprijzing te zeggen. Voor dezulken, intusschen, die met dit hoogst aangelegen Werk nog onbekend mogten zijn, mogen de eigene woorden van het Verslag in het laatste der genoemde Tijdschriften, met welks aanhef dit berigt is aangevangen, tot eene schets van al het belangrijke, dat dit Werk in zich bevat, en tot eene kleine proeve van deszelfs bearbeiding, dienstig wezen.

‘Onder alle Werken, welke over de Technologie handelen, en welke ons bekend zijn, is ons geen voorgekomen, dat ons vollediger toeschijnt dan het bovenstaande. De Schrijver heeft een uitmuntend Werk in dat vak geleverd, en heeft derhalve zijnen Landgenooten eene uitmuntende dienst met hetzelve gedaan. - Een Werk van dezen aard is moeijelijk, wegens de veelvuldig voorkomende kunstwoorden, te vertalen; echter heeft de Heer h.d.b. kaiser ons eene zeer goede vertaling geleverd, en heeft dit vooral uitmuntend verrigt, omdat hij zelf in de fabrijken de kunstspraak voor deze en gene bedrijven en verrigtingen heeft

[p. 3]

opgedaan. Onze Landgenooten moeten hem dus, voor zijne wel geslaagde overzetting, hunnen welmeenenden dank betuigen, want zonder dezelve, zonder eene goede vertaling der kunstwoorden, bleef dit belangrijk Werk voor velen onverstaanbaar. - Wij moeten echter aanmerken, dat de kunstspraak voor deze en gene bedrijven in de onderscheidene provinciën onzes Vaderlands veel verschilt, en derhalve, dat er woorden in voorkomen, welke in Amsterdam en eenige der noordelijk provinciën zeer verstaanbaar zijn, maar die in de zuidelijke minder zullen begrepen worden. Onzes bedunkens, moesten de kunstwoorden dáár gezocht worden, waar de fabrijken, enz. hunnen oorsprong, of het eerst in ons Vaderland een begin hebben genomen; of ook, waar zij nog tegenwoordig het hoofdbestaan der inwoners uitmaken. Maar - dit zou, om dit te onderzoeken, een werk wezen, dat de krachten van velen zou te boven gaan. Vele hinderpalen, zoo als tijd, lust en andere omstandigheden zouden hier in den weg staan. Maar genoeg - wij zijn met de zeer goede vertaling van den Heere K. uitnemend tevreden.’

‘Wijlen de Hoogleeraar uilkens heeft zich wel willen belasten met de wetenschappelijke naziening van dit Werk, en hij heeft hier en daar gewigtige aanmerkingen bijgevoegd, waardoor hetzelve veel heeft gewonnen, en zelfs het oorspronkelijke Hoogduitsche in vele opzigten overtreft. - Gemelde Hoogleeraar, helaas! te vroeg, veel te vroeg voor ons Vaderland, overleden zijnde, en dus de naziening van het geheele Werk van hermbstädt niet hebbende kunnen volbrengen, zoo hebben eenige kundige mannen, doch die verkozen onbekend te blijven, de taak van den overledenen Hoogleeraar dáár opgevat, waar de dood hem van dezelve afriep, en hebben dezelve uitmuntend voltooid.’

‘Wij willen verder niets meer over dit Werk, dat reeds zoo lang het licht heeft gezien, zeggen, noch ook een uittreksel, waarvoor het niet geschikt is, of men zou een geheel Hoofdstuk moeten afschrijven, leveren. Wij willen alleen hier als Referenten handelen, en dus met de opgave van den Hoofdinhoud der vijf en veertig Hoofdstukken, waaruit dit Werk bestaat, onze aankondiging besluiten, terwijl wij den inhoud der bijzondere §§, als veel te wijdloopig zijnde, geheel onaangeroerd zullen laten. De Hoofdinhoud geeft ook een genoegzaam Overzigt, om het belangrijke des geheelen Werks in het licht te plaatsen.’

‘In de Inleiding geeft de Schrijver eene korte verklaring

[p. 4]

der Technologie, met alles, wat tot dezelve in het algemeen moet worden gebragt; dan vinden wij: de wol en derzelver bewerking tot laken en andere wollen stoffen. Het katoen en deszelfs bewerking tot katoenen stoffen. Het vlas en deszelfs bewerking tot linnen stoffen. De zijde en derzelver bewerking. De vervaardiging van het speldewerk, kanten of blonden. De lint- en boordsel-bewerking. Het vervaardigen van kousen en andere gewerkte stoffen. De wol-, zijde-, katoen- en linnen-weverij. De wol-, zijde-, katoen- en linnen-drukkerij. De katoen- en linnen-bleekerij. De vervaardiging van het papier, der vilthoeden, van het leder, van het parkement, van het Oostersch segrijn, van het visch-huid-segrijn, van het segrijn geperste leer, van de lijm, der oliën, der zeep. Het bleeken van het was. De was-bleekerij. De vervaardiging van was- en smeerkaarsen. De kaarsen-makerij. Het vervaardigen van bier, brandewijn, azijn, stijfsel en ouwels. De broodbakkerij. Het vervaardigen van potasch; van aluin; van vitriool. De zoutziederij. Het verkrijgen en raffineren van suiker. Het bereiden van het salpeter. Het vervaardigen van het buskruid. De pottenbakkerij. Het vervaardigen van aarden tabakspijpen, van dak-pannen en metsel-steenen. De kalkbranderij. De gipsbranderij. Het bereiden van het cement. De kolen-branderij. Het vervaardigen van teer, pek en zwartsel; van rook- en snuif-tabak; van glas; van glasspiegels en van geel koper. De kunst van munten.

Uit deze opgave van den Hoofdinhoud van dit voortreffelijke Werk, ziet men het belangrijke van hetzelve, hetwelk nog meer zou uitkomen, wanneer wij hadden opgegeven, wat men in elk der 747 §§, want in zoo vele is het geheele werk verdeeld, kan vinden; maar dan hadden wij te veel moeten afschrijven, terwijl wij vertrouwen, dat elk, die den bovenstaanden inhoud leest, met ons het gewigt dezer Technologische Schets zal erkennen, en, zoo hij eenige liefhebberij voor deze schoone Wetenschap bezit, zich dit Werk zal eigen maken, en het vlijtig zal bestuderen.’

Amsterdam, den 31 Mei 1828.

S. de GREBBER.